Της Νεφέλης Κανέλλου,
Για δεκαετίες, η πολιτική αστάθεια και οι εσωτερικές κρίσεις στα κράτη της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής έχουν οδηγήσει σε μεγάλα προσφυγικά ρεύματα, τα οποία διαχέονται, κατά κύριο λόγο, στις γειτονικές χώρες. Η περιοχή είναι γνωστή για κρίσεις οι οποίες έρχονται και φεύγουν, στη Βενεζουέλα, όμως, η κατάσταση έχει επιμείνει και, μάλιστα, επιδεινώνεται χρόνο με το χρόνο.
Η Βενεζουέλα βυθίστηκε σε οικονομική κρίση, με ισχυρό κοινωνικό αντίκτυπο κατά τη διάρκεια της προεδρίας του Chavez και συνεχίστηκε με την προεδρία του Maduro. Σύμφωνα με δεδομένα, είναι η χειρότερη οικονομική κρίση στον κόσμο αυτή τη στιγμή, σε χώρα όπου δεν επικρατεί πόλεμος. Οι πολιτικές δομές είναι εξαιρετικά εύθραυστες και οι κοινωνικές παροχές οριακά ανύπαρκτες. Επιπροσθέτως, οι κυρώσεις που έχουν επιβάλλει οι Ηνωμένες Πολιτείες στη χώρα δυσχεραίνουν μία ήδη οξυμένη κοινωνικοοικονομική κρίση. Βάσει των παραπάνω, είναι εύκολο να ερμηνεύσουμε τα αίτια των αυξημένων προσφυγικών ροών.
Στη Βενεζουέλα διαδραματίζεται μία από τις πιο παραμελημένες προσφυγικές κρίσεις στον πλανήτη και με εξαιρετικά χαμηλή κάλυψη από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, γεγονός που φαντάζει περίεργο, καθώς το 2019 είχε τον μεγαλύτερο αριθμό εκτοπισμένων, ξεπερνώντας ακόμη και τη Συρία, όπου οι αριθμοί δείχνουν να σταθεροποιούνται. Συγκεκριμένα, μέχρι το τέλος του 2019, 4,5 εκατομμύρια πολίτες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη Βενεζουέλα και τα νούμερα δε δείχνουν να μειώνονται για το 2020.
Το μεγαλύτερο μέρος των προσφύγων καταφεύγει στην γείτονα Κολομβία, χώρα με εξίσου ασταθή πολιτική σκηνή και πολλές τοπικές συγκρούσεις. Είναι πολύ πιθανό οι μεγάλες ροές των προσφύγων προς τη χώρα να ταράξουν ακόμη περισσότερο το εσωτερικό της και να δημιουργηθεί άλλη μια σημαντική κρίση στην περιοχή. Αν και τα κράτη της Νότιας Αμερικής βλέπουν με συμπάθεια τους Βενεζουελάνους πρόσφυγες και προσπαθούν να τους εντάξουν στην κοινωνία και να τους παρέχουν τα απαραίτητα αγαθά και υπηρεσίες, η έλλειψη πόρων και η αδυναμία πλήρους χρηματοδότησης και ανθρωπιστικής βοήθειας από διεθνείς οργανισμούς και μη κυβερνητικές οργανώσεις προσθέτουν κι άλλα προβλήματα σε μία ήδη βεβαρημένη περιοχή. Κάποιες από τις χώρες έχουν φτάσει στα όριά τους, με αποτέλεσμα να μη δίνουν επαρκή βοήθεια στους πρόσφυγες, ενώ, ταυτόχρονα, η έλλειψη πόρων επηρεάζει και τις τοπικές κοινωνίες.
Ένα επιπλέον πρόβλημα είναι οι δίοδοι που επιλέγουν οι πρόσφυγες, ώστε να διαφύγουν από τη χώρα. Τα σύνορα των χωρών γύρω από τη Βενεζουέλα είναι εξαιρετικά επικίνδυνα, καθώς εκεί η παρανομία ευδοκιμεί και οι πρόσφυγες πέφτουν συχνά θύματα κλοπών, σεξουαλικών κακοποιήσεων και απαγωγών. Εξίσου μεγάλο πρόβλημα αποτελεί και το πλήθος των παραστρατιωτικών οργανώσεων, τόσο της Βενεζουέλας, όσο και της Κολομβίας, που στα πρόσωπα των απεγνωσμένων προσφύγουν βλέπουν ευκαιρίες για νέες στρατολογήσεις και για εκμετάλλευση. Επιπροσθέτως, υπάρχει έλλειψη νόμιμων μέσων μετακίνησης για τους πρόσφυγες, με αποτέλεσμα οι τελευταίοι να πέφτουν στην ανάγκη λαθρεμπόρων.
Μπορεί από τα παραπάνω να φαίνεται πως το προσφυγικό θέμα της Βενεζουέλας είναι ένα πρόβλημα εσωτερικό, με άμεση διάχυση στην περιφέρειά της, παρόλα αυτά έχει πάρει διεθνείς διαστάσεις. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO), τα τελευταία χρόνια υπάρχει μεγάλο κύμα φυγής από τη Βενεζουέλα προς την Ευρώπη. Τον Οκτώβριο του 2019 εκκρεμούσαν περίπου 40.000 αιτήματα για άσυλο από πρόσφυγες της Βενεζουέλας. Η Ισπανία εκτιμάται ότι φιλοξενεί σήμερα 300.000 Βενεζουελάνους πρόσφυγες.
Το πρόβλημα που εντοπίζεται με τους πρόσφυγες στη Βενεζουέλα είναι και ένα πρόβλημα των διεθνών θεσμών. Η πλειοψηφία αυτών που φεύγουν από τη χώρα δεν αντιμετωπίζονται καν ως πρόσφυγες, καθώς δεν εμπίπτουν πλήρως στον ορισμό του Συμφώνου για τους Πρόσφυγες του 1951. Αυτό δημιουργεί αλυσιδωτά προβλήματα, καθώς αυτοί που θα κάνουν αίτηση για άσυλο, στις περισσότερες περιπτώσεις, δε θα γίνουν δεκτοί, καθώς δεν θεωρούνται πρόσφυγες, αφήνοντας, έτσι, χιλιάδες ανθρώπους μετέωρους, χωρίς την κάλυψη ούτε των βασικών τους αναγκών.
Καθώς η κρίση δε φαίνεται να υποχωρεί, αλλά μάλλον να επιδεινώνεται, η ανάγκη για άμβλυνσή της είναι πλέον επιτακτική. Βασική προϋπόθεση γι’ αυτό αποτελεί ο τερματισμός της αδιαλλαξίας και η διαπραγμάτευση των 2 αντιμαχόμενων πολιτικών ομάδων στο εσωτερικό της Βενεζουέλας καθώς και η διαπραγμάτευση με διεθνείς ηγέτες. Ήδη φαίνεται να γίνονται βήματα προς το καλύτερο, καθώς ο Μαδούρο ήδη έχει κανονίσει συνάντηση με το σύμμαχό του, Πούτιν, αλλά και με τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, Donald Trump, με τον οποίο η κατάσταση, λόγω των οικονομικών κυρώσεων, ήταν οξυμένη.
Επιπροσθέτως, θα πρέπει οι διεθνείς θεσμοί να αναλάβουν μεγαλύτερες πρωτοβουλίες για να προστατεύουν τους εκτοπισμένους, τόσο στο εξωτερικό της χώρας, όσο και στο εσωτερικό. Οι γειτονικές χώρες που φιλοξενούν τους περισσότερους Βενεζουελάνους πρόσφυγες θα πρέπει κι εκείνες να λάβουν μερίδιο ανθρωπιστικής βοήθειας, επαρκές ώστε να τους προσφέρουν την απαραίτητη κάλυψη των αναγκών τους. Προσπάθεια πρέπει να γίνει, ακόμα, και για να αναγνωριστούν οι εκτοπισμένοι ως πολιτικοί πρόσφυγες, με δικαίωμα στο άσυλο, καθώς πολλοί από αυτούς είναι θύματα διωγμού από το καθεστώς Μαδούρο και έχουν εκ νόμου δικαίωμα σε αυτό.
Η Νεφέλη Κανέλλου είναι τελειόφοιτη στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Πειραιά. Κύρια ενδιαφέροντά της είναι οι διεθνείς σχέσεις, η διπλωματία και τα θέματα διεθνούς και περιφερειακής ασφάλειας. Για το λόγο αυτό, έχει συμμετάσχει σε Μοντέλα των Ηνωμένων Εθνών και περιφερειακών οργανισμών. Έχει συμμετάσχει επίσης σε προγράμματα ERASMUS για σπουδές, αλλά και Placement. Είναι γνώστης της αγγλικής, της ιταλικής, της γαλλικής και της κινεζικής.
