Η θρησκευτική ελευθερία και… τα Θρησκευτικά

Της Αριάδνης-Παναγιώτας Φατσή,

Το μάθημα των Θρησκευτικών στο σχολείο είναι γνωστό σε όλους μας ότι έχει υποστεί πάμπολλες αλλαγές και αμφισβητείται τόσο ως προς την αναγκαιότητά του όσο και ως προς το περιεχόμενό του. Οι διάφορες πολιτικές επιλογές για τον τρόπο διδασκαλίας των Θρησκευτικών δίνουν πάντα πρόσφορο έδαφος για αντιπαραθέσεις. Όμως, πόσο καλά γνωρίζουμε το νομοθετικό πλαίσιο που κρατά ζωντανή και ενδιαφέρουσα μια τέτοια συζήτηση;

Οι υποστηρικτές ενός μαθήματος Θρησκευτικών με περιεχόμενο το ορθόδοξο χριστιανικό δόγμα επικαλούνται το άρθρο 3 του Συντάγματος, στο οποίο καθορίζεται η επικρατούσα θρησκεία του κράτους:

«Επικρατούσα θρησκεία στην Ελλάδα είναι η θρησκεία της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Χριστού».

Φυσικά, με το να αναφέρεται μια επικρατούσα θρησκεία, δεν εννοείται ότι οι πιστοί αυτής θα τυγχάνουν προνομιακής μεταχείρισης, αλλά αποκλειστικώς και μόνο η πολιτισμική και συναισθηματική συνάφεια του ελληνικού κράτους με τη θρησκεία αυτή. Παράλληλα, αρκετοί στηρίζουν την άποψη υπέρ της διδασκαλίας των Θρησκευτικών με βάση το ορθόδοξο δόγμα και στο άρθρο 16 παράγραφος 2, το οποίο αναφέρεται στην ανάπτυξη θρησκευτικής συνείδησης ως στόχο της εκπαίδευσης: «Η παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του Kράτους και έχει σκοπό την ηθική, πνευματική, επαγγελματική και φυσική αγωγή των Eλλήνων, την ανάπτυξη της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και τη διάπλασή τους σε ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες».

Όπως υποστήριξε και η πλειοψηφία της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας (1749/2019), το να διαμορφώνεται το περιεχόμενο των Θρησκευτικών με βάση την ενημέρωση για διάφορα θρησκεύματα, ώστε αυτό να είναι περισσότερο μάθημα θρησκειολογίας, δεν ανταποκρίνεται στον στόχο της ανάπτυξης της θρησκευτικής συνείδησης, άρα δεν υποκαθιστά με θεμιτό τρόπο την παραδοσιακή μορφή των θρησκευτικών. Πάντως, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να λαμβάνει το μάθημα χαρακτήρα κατηχήσεως, αλλά αντίθετα, πρέπει να τονίζονται τα κοινά στοιχεία με άλλα θρησκεύματα αλλά και οι συσχετισμοί με κοινωνικά και ηθικά ζητήματα.Η μειοψηφία, αντίθετα, υποστήριξε ότι η εκπαίδευση πρέπει να έχει χαρακτήρα κριτικό, αντικειμενικό και πλουραλιστικό, συνεπώς δεν είναι απαραίτητο να συνάδει με την επικρατούσα θρησκεία. Επίσης, είναι επιβεβλημένο, τόσο δυνάμει του 13 παρ. 1 όσο και του 9 παρ. 2 της ΕΣΔΑ, ότι οι γονείς κάθε παιδιού έχουν δικαίωμα να του δώσουν την παιδεία που επιθυμούν αναφορικά με τη θρησκεία, συνεπώς δεν δικαιολογείται περιορισμός που να απαιτεί αποκάλυψη του θρησκεύματος, στο οποίο πιστεύει ο μαθητής προκειμένου να πάρει απαλλαγή από τη διδασκαλία των Θρησκευτικών. Η θρησκευτική ελευθερία κατοχυρώνεται στο Σύνταγμα της Ελλάδος με το άρθρο 13 παράγραφος 1:

«Η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης είναι απαραβίαστη. Η απόλαυση των ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων δεν εξαρτάται από τις θρησκευτικές πεποιθήσεις καθενός». 

Για να βρίσκεται σε αρμονία το μάθημα των Θρησκευτικών με αυτή τη διάταξη, θα πρέπει αφενός να προβλέπεται περιεχόμενο για όλους τους μαθητές, είτε αυτοί τυγχάνουν χριστιανοί ορθόδοξοι είτε όχι, αλλά και να υπάρχουν όλες οι απαραίτητες προβλέψεις για να μπορεί οποιοσδήποτε μαθητής να πάρει απαλλαγή από το μάθημα των Θρησκευτικών, χωρίς να υποχρεούται να αποκαλύψει το θρήσκευμά του.

Άλλωστε, αυτό προβάλλει και η νομολογία του ΕΔΔΑ, το οποίο στην υπόθεση Papageorgiou and others v. Greece (αρ. αιτήσεων 4762/18 και 6140/18), έκρινε ότι η υποχρεωτική αποκάλυψη του θρησκεύματος του παιδιού, που ήταν απαραίτητη με υπεύθυνη δήλωση για να απαλλαγεί από τα Θρησκευτικά, ήταν αντίθετη στο Πρώτο Πρόσθετο Πρωτόκολλο και στην ελευθερία συνείδησης και θρησκείας, ιδιαίτερα καθώς σε κλειστές κοινωνίες ένας τέτοιος περιορισμός θα μπορούσε να εξαναγκάσει άτομα να μη ζητήσουν απαλλαγή, με τον φόβο του κοινωνικού αποκλεισμού.

Πηγές

• Papageorgiou and others v. Greece, 4762/18 and 6140/18.
• Ολομέλεια ΣτΕ, 1749/2019.
• https://www.kathimerini.gr/987320/article/epikairothta/ellada/apoyh-to-syntagma-kai-h-epikratoysa-8rhskeia

Αριάδνη-Παναγιώτα Φατσή, Βιβλιοκριτικός

Γεννήθηκε και ζει στην Αθήνα. Είναι προπτυχιακή φοιτήτρια του τμήματος Νομικής στο ΕΚΠΑ. Αναπτύσσει ιδιαίτερη δράση σε φοιτητικούς οργανισμούς και εκδηλώσεις, βρίσκεται στο διοικητικό συμβούλιο της Unique Minds και έχει συμμετάσχει σε πολλά συνέδρια και ημερίδες. Την ενδιαφέρει η συγγραφή νομικών και λογοτεχνικών άρθρων, τάσεις τις οποίες ικανοποιεί η συμμετοχή της στο OffLine Post. Γνωρίζει Αγγλικά και Γερμανικά.