Της Χριστίνας Υφαντή,
Μπορεί η καραντίνα από την πανδημία του κορωνοϊού να έχει φτάσει στο τέλος της, μπορεί να αρχίσαμε να προσαρμοζόμαστε πλέον στη νέα πραγματικότητα της ύπαρξης ενός αόρατου εχθρού, κάποια ζητήματα ωστόσο συνεχίζουν να αποτελούν μείζον πρόβλημα, που σε καιρούς κρίσης η ανθρωπότητα καλείται να επιλύσει. Δεκάδες είναι οι συνάνθρωποί μας σε ολόκληρη τη χώρα που αναζητούν έναν συμβατό δότη μυελού των οστών ως τη μοναδική λύση σωτηρίας τους, που θα τους απαλλάξει από κάποιο αιματολογικό νόσημά τους. Πόσοι από εμάς, όμως, θα αφιερώναμε λίγα μόνο λεπτά από τον χρόνο μας προσφέροντας δείγμα σάλιου και χαρίζοντας ζωή στον πάσχοντα συνάνθρωπό μας και μάλιστα όταν ο πάσχοντας αυτός μπορεί να είναι ένα παιδί, η ζωή του οποίου εξαρτάται από τη δική μας επιλογή;
Ο μυελός των οστών είναι ένας ιστός που εντοπίζεται σε μεγάλο ποσοστό στα οστά της πυέλου και του στέρνου και αποτελείται από αρχέγονα και προγονικά αιμοποιητικά κύτταρα, δηλαδή εν δυνάμει ώριμα ερυθρά αιμοσφαίρια στην κυκλοφορία του αίματος, λευκοκύτταρα απαραίτητα για την άμυνα του οργανισμού μας, καθώς και αιμοπετάλια. Εκτιμάται ότι καθημερινά παράγονται περίπου 500 δισεκατομμύρια αιμοποιητικά κύτταρα στον μυελό των οστών, καθιστώντας τον στα υγιή άτομα μια μοναδική δεξαμενή αθρόας παραγωγής και απελευθέρωσης στην κυκλοφορία κυττάρων, ζωτικής σημασίας για τους πάσχοντες.
maxisciences.com
Υπάρχουν, όμως, περιπτώσεις ορισμένων μορφών καρκίνου, ιδιαίτερα λευχαιμιών και λεμφωμάτων, στις οποίες ο μυελός των οστών έχει διηθηθεί από νεοπλασματικά κύτταρα, όπως επίσης και περιπτώσεις μυελικής απλασίας και μυελοδυσπλαστικών συνδρόμων ή ακόμα και κληρονομούμενων αιματολογικών νοσημάτων, οι οποίες απαιτούν, παρά τη φαρμακευτική αγωγή, αντικατάσταση του μυελού των οστών του ασθενούς με αρχέγονα αιμοποιητικά κύτταρα ενός υγιούς δότη. Η διαδικασία αυτή της μεταμόσχευσης προϋποθέτει την εύρεση ενός υγιούς, αλλά και ιστοσυμβατού δότη.
Τι ορίζουμε, όμως, με την έννοια «ιστοσυμβατός δότης»; Στην επιφάνεια των κυττάρων μας έχουν εντοπιστεί ειδικά αντιγόνα HLA ιστοσυμβατότητας, χαρακτηριστικά της ιστικής και μοριακής ιδιοσυγκρασίας του κάθε ατόμου. Προφανώς, αμέτρητοι συνδυασμοί τέτοιων επιφανειακών αντιγόνων είναι μοναδικοί για τον καθένα μας και χαρακτηρίζονται από ποικιλομορφία. Είναι, επομένως, αρκετά σπάνιο να βρεθούν δύο άτομα με πανομοιότυπη ιστική HLA ταυτότητα, δηλαδή να είναι ιστοσυμβατά. Καθώς οι γονείς κληροδοτούν τα αντιγόνα αυτά στους απογόνους τους, η πιθανότητα να βρεθεί ιστοσυμβατός δότης από το συγγενικό περιβάλλον μεγιστοποιείται. Παρ’ όλα αυτά, μόνο το ένα τρίτο των ασθενών βρίσκουν συγγενή συμβατό δότη. Εάν κάτι τέτοιο δεν καταστεί εφικτό, ο πάσχων δέκτης πρέπει να αναζητήσει ιστοσυμβατό δότη από το μη συγγενικό περιβάλλον του, δηλαδή από όλους εκείνους τους εν δυνάμει ιστοσυμβατούς εθελοντές δότες μυελού των οστών, με σκοπό την επιτυχή έκβαση της μεταμόσχευσης και τη θεραπεία του.
Τα κριτήρια που πρέπει να πληροί κάποιος για να γίνει εθελοντής δότης είναι να βρίσκεται σε ηλικία 18 έως και 50 ετών και να μην έχει ιστορικό χρόνιας, μεταδοτικής, νεοπλασματικής ή αυτοάνοσης νόσου, όπως και καρδιοπάθειας. Η διαδικασία από εκεί και πέρα είναι πολύ απλή. Αρχικά, ο μελλοντικός δότης απευθύνεται σε ένα από τα κέντρα εθελοντών δοτών μυελού των οστών σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Λάρισα, Πάτρα, αλλά και στα κατά τόπους παραρτήματα αιμοδοσίας των νοσοκομείων, όπου και λαμβάνεται επίχρισμα από τη στοματική κοιλότητα με μπατονέτα ή και μικρό δείγμα αίματος. Στη συνέχεια, ο εθελοντής δότης συμπληρώνει μια αίτηση με προσωπικά στοιχεία και ιατρικές πληροφορίες απαραίτητες για την ένταξή του ανάμεσα στους πιθανούς ιστοσυμβατούς δότες, αλλά και μια αίτηση εγγραφής του στη δεξαμενή υποψήφιων δοτών μυελού των οστών, ενώ παράλληλα το δείγμα του αποστέλλεται σε ειδικά τμήματα Ανοσολογίας- Ιστοσυμβατότητας, προκειμένου να διεξαχθεί η ιστική τυποποίηση. Όλα τα προσωπικά δεδομένα παραμένουν εμπιστευτικά. Κατόπιν ολοκλήρωσης αυτής της διαδικασίας, ο υποψήφιος δότης ενημερώνεται για την ένταξή του στην Ελληνική και Παγκόσμια Δεξαμενή Εθελοντών Δοτών Μυελού των οστών και ανά πάσα στιγμή έχει τη δυνατότητα να αποχωρήσει από αυτήν εάν το επιθυμήσει.
Σε περίπτωση που ο υποψήφιος δότης βρεθεί ιστοσυμβατός, ενημερώνεται άμεσα και δίνει την οριστική συγκατάθεσή του εάν τελικά επιθυμεί να γίνει δότης, μια συνειδητή απόφαση που καλείται να λάβει σε λίγες μόλις ημέρες. Στη συνέχεια, προβαίνει σε επιπλέον εξετάσεις τόσο για την επιβεβαίωση της ιστοσυμβατότητάς του με τον δέκτη όσο και σε εξετάσεις που πιστοποιούν τη συνολική κατάσταση της υγείας του τουλάχιστον τρεις εβδομάδες πριν από τη δωρεά μοσχεύματος. Μέσα στους επόμενους δύο με τρεις μήνες, ο δότης δίνει το μόσχευμά του σε ένα κέντρο συλλογής μοσχευμάτων. Τα μοναδικά στοιχεία που γνωρίζει ο δότης για τον δέκτη είναι η ηλικία, το φύλο και η χώρα προέλευσής του και τίποτε παραπάνω, ενώ μετά την παρέλευση δύο ετών είναι δυνατή η γνωριμία και η μεταξύ τους επικοινωνία, κατόπιν αιτήματός τους.
Πώς γίνεται, όμως, η διαδικασία λήψης των αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων από τον δότη; Πέρα από τις τράπεζες φύλαξης μονάδων ομφαλοπλακουντιακού αίματος, το 95-97% της λήψης αιμοποιητικών κυττάρων πραγματοποιείται με τη διαδικασία της λευκαφαίρεσης. Μέσω της διαδικασίας αυτής, χρησιμοποιείται ένα μηχάνημα αφαίρεσης που αναρροφά από την κυκλοφορία του αίματος τα αρχέγονα κύτταρα, τα συγκρατεί κατόπιν φυγοκέντρησης μέσα σε έναν ασκό και επιτρέπει την επιστροφή των υπολοίπων κυττάρων αναλλοίωτων πίσω στην κυκλοφορία του αίματος. Ο δότης συνδέεται με το μηχάνημα λευκαφαίρεσης συνήθως μέσω δύο φλεβών στους αγκώνες του. Μόνο 3 εκατομμύρια αιμοποιητικών κυττάρων λαμβάνονται από τα 500 δισεκατομμύρια που παράγονται, τα οποία και αναπληρώνονται άμεσα. Η διαδικασία διαρκεί 2-4 ώρες, μέχρι να συλλεχθεί 150-200 ml περίπου περιφερικού αιματικού μοσχεύματος το οποίο μέσα στο επόμενο εικοσιτετράωρο θα αποσταλεί και θα χορηγηθεί με έγχυση στον δέκτη, χωρίς παράλληλα να απαιτείται η νοσηλεία του δότη.
Δέκα μέρες πριν ο δέκτης λάβει το μόσχευμα, χορηγείται στον ίδιο ισχυρή χημειοθεραπεία προκειμένου να καταστραφεί πλήρως ο δικός του μυελός των οστών και να προετοιμαστεί ο οργανισμός του κατάλληλα, ώστε να δεχτεί το μόσχευμα. Αλλά και ο ίδιος ο δότης προκειμένου να κινητοποιήσει ολοένα και περισσότερα αιμοποιητικά κύτταρα από τον μυελό των οστών προς την κυκλοφορία του αίματός του, οφείλει να προβεί σε ανάλογη προετοιμασία. Για τον λόγο αυτόν, 3-5 ημέρες πριν από τη λευκαφαίρεση χορηγείται στον δότη αυξητικός παράγοντας ουδετερόφιλων (G-CSF). Ο δότης μπορεί να παραπονεθεί για μυαλγίες, αρθραλγίες, ρινική συμφόρηση, κεφαλαλγία, συμπτώματα που υποχωρούν γρήγορα με τη λήψη ήπιου αναλγητικού.
Μια άλλη μέθοδος λήψης μοσχεύματος, ιδιαίτερα αποτελεσματική και ανεκτή σε περιπτώσεις που απαιτείται μόσχευμα για βρέφος, είναι η λήψη κυττάρων απευθείας από τον μυελό των οστών. Ο ασθενής υποβάλλεται σε αναισθησία και μέσα σε μία ώρα παρακεντείται ο μυελός των οστών της πυέλου με ειδικές βελόνες χωρίς χειρουργική τομή. Ως πιθανή επιπλοκή μπορεί να παρουσιαστεί τοπικό άλγος στο σημείο αναρρόφησης που θα υποχωρήσει με τη χορήγηση αναλγητικών, όπως παρακεταμόλης. Λίγες ώρες μετά τη διαδικασία, ο δότης μπορεί να αποχωρήσει από το νοσοκομείο με ασφάλεια.
mocah.org
Αναλογιστείτε μόνο πόσο σημαντική είναι αυτή η προσφορά, όταν κάθε τέσσερα λεπτά ένας ασθενής διαγιγνώσκεται με κάποια μορφή νεοπλασίας του αίματος και πόσο μεγάλη είναι η αγωνία του, όταν δεν εντοπίζεται έγκαιρα ο συμβατός δότης. Αναλογιστείτε μόνο την τεράστια αξία της δωρεάς του μυελού των οστών, όταν μέχρι και σήμερα το 95% των Ελλήνων ασθενών που έχουν μεταμοσχευθεί έλαβαν μόσχευμα από δότη μιας δεξαμενής του εξωτερικού. Οι 45.000 εγγεγραμμένοι Έλληνες εθελοντές δότες μυελού των οστών δεν επαρκούν πλέον. Γίνε κι εσύ, λοιπόν, εθελοντής δότης μυελού των οστών, κάνε μια πράξη αγάπης και σώσε μια ζωή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- https://www.xarisezoi.gr/
- https://www.floga.org.gr/thelo-na-prosfero/dotis-myelou-twn-ostwn
- https://www.oramaelpidas.gr/el/home/
- http://www.bemyhero.gr/
