Της Παναγιώτας Ψαρρά,
Μοντγκόμερι, Αλαμπάμα 1955
Τα μηνίγγια της σφυροκοπούσαν αδιάκοπα από το κροτάλισμα των ραπτομηχανών και τα πόδια της κουρασμένα από την ορθοστασία της ημέρας επιθυμούσαν μόνο μια αναπαυτική θέση στο λεωφορείο που θα την επέστρεφε στο σπίτι. Το όχημα κατέφθασε στην ώρα του, ο κόσμος παραμέρισε από μπροστά του και η Ρόζα Παρκς σώριασε το κορμί της στην πρώτη θέση που συνάντησε κενή, αρνούμενη να την παραχωρήσει για άλλη μία ημέρα, μαζί με την αξιοπρέπεια και τη θέλησή της για μια καλύτερη ζωή.
Κάπως έτσι ξεκίνησε να πνέει δυναμικά και οργανωμένα ένας αέρας διεκδικήσεων πολιτικών δικαιωμάτων και κοινωνικών παροχών, με επικεφαλής έναν άντρα που αγωνίστηκε μέχρι θανάτου για την ελευθερία της ζωής, τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Η σύλληψη της μοδίστρας Ρόζας Παρκς για την ανυπακοή της στον νόμο του διαχωρισμού που προέβλεπε παραχώρηση των θέσεων στα λεωφορεία στους λευκούς πολίτες από τους έγχρωμους επιβαίνοντες, οδήγησε σε ένα έντονο κίνημα διαμαρτυρίας κατά των φυλετικών διακρίσεων με ηγέτη τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ.
Το ξεκίνημα της εποχής Κινγκ φάνταζε ευοίωνο μετά την έκδοση της απόφασης του Ανώτατου Δικαστηρίου των ΗΠΑ περί αντισυνταγματικότητας του νόμου του διαχωρισμού που αφορούσε τις φυλετικές διακρίσεις στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς. Η πρώτη νίκη του κινήματος Κινγκ όχι μόνο διέδωσε τη φήμη του, αλλά και παρουσίασε στο πλευρό των αγωνιστικών δραστηριοτήτων του πλήθος ανθρώπων πρόθυμων να συμπαρασταθούν ενεργά στο εγχείρημα αλλαγής του «Λευκού κόσμου».
Ο Κινγκ γεννήθηκε στις 15 Ιανουαρίου του 1929 στην Ατλάντα της Τζόρτζια, γεγονός καθοριστικής σημασίας για τη βαθιά κατανόηση των αντιξοοτήτων που προέκυπταν στις ζωές των έγχρωμων ανθρώπων από τις βίαιες εκδηλώσεις και προσταγές των ρατσιστικών πεποιθήσεων. Οι δεινές συνθήκες διαβίωσης έγιναν περισσότερο αντιληπτές στον Μάρτιν, όταν λόγω σπουδών ταξίδεψε στο βόρειο κομμάτι των ΗΠΑ και εκεί ήρθε αντιμέτωπος με μια φυσιολογική ζωή που τίποτα και κανείς δεν του θύμιζε πως θεωρούνταν άνθρωπος κατώτερης ποιότητας. Οι δύο διαφορετικοί κόσμοι, ο νότιος και ο βόρειος, ο λευκός και ο ανάμεικτος, έπρεπε να ενωθούν σε έναν· και το όνειρο του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ είχε αρχίσει ήδη να σχηματοποιείται.
Το 1948 αποφοίτησε από το Μουρχάουζ, ένα κολλέγιο σπουδαίας φήμης για την εποχή, αποκλειστικά για έγχρωμους. Απόφασή του ήταν να συνεχίσει τις σπουδές του στη θεολογία, όπως και έγινε. Υπό την ιδιότητα του δόκτορα θεολογίας, ο Κινγκ τον Ιανουάριο του 1957 ιδρύει τη Διάσκεψη της Νότιας Χριστιανικής ηγεσίας. Η οργάνωση πραγματοποιούσε διαμαρτυρίες σε όλες τις πόλεις των ΗΠΑ, με σκοπό την κινητοποίηση της πολιτικής ηγεσίας σε θέματα που αφορούσαν τη βελτίωση της ζωής των περιθωριοποιημένων έγχρωμων πολιτών. Ο σκοπός αυτός στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία σε ένα πρώτο στάδιο αναγνώρισης δικαιωμάτων, αφού κατοχυρώθηκε πλέον κανονικά το δικαίωμα του εκλέγειν για όλους τους έγχρωμους σε ολόκληρη την Αμερική. Η πολυπόθητη κοινωνική μεταβολή είχε αρχίσει μόλις να διαγράφει τα σημάδια της στον λευκό ορίζοντα.
Ουάσινγκτον, 28 Αυγούστου 1963
«Έχω ένα όνειρο ότι μια μέρα ακόμη και η Πολιτεία του Μισισίπι, μια έρημη πολιτεία, πνιγμένη από τη λάβρα της αδικίας και της καταπίεσης, θα μεταμορφωθεί σε μια όαση ελευθερίας και δικαιοσύνης. Έχω ένα όνειρο ότι τα τέσσερα παιδιά μου μια μέρα θα ζήσουν σε ένα έθνος, όπου δε θα κριθούν από το χρώμα του δέρματός τους, αλλά από το περιεχόμενο του χαρακτήρα τους».
Την άνοιξη του ίδιου έτους, μέλη της Διάσκεψης και ο Κινγκ βρέθηκαν στην πόλη Μπέρμιγχαμ της Αλαμπάμα για να πραγματοποιήσουν άλλη μία ειρηνική διαμαρτυρία προάσπισης των δικαιωμάτων τους. Ήταν Μεγάλη Παρασκευή, ημέρα που θεωρήθηκε από πολλούς ως συμβολική για την κορύφωση των παθών των χιλιάδων υποστηρικτών της δικαιοσύνης και της ισότητας. Σερίφης της πόλης ήταν ο Τζιμ Κόννορς, γνωστός για τις έντονα ρατσιστικές πεποιθήσεις του. Στόχος του Σερίφη ήταν όχι μόνο να αναχαιτίσει το ισχυρό κύμα της ανθρώπινης αντίστασης ενάντια στον ρατσισμό, αλλά και να το αναστείλει μια για πάντα.
Έτσι κι έγινε. Ρόπαλα, μαστίγια, γκλομπς, αστυνομικά σκυλιά και πυροσβεστικές μάνικες που εκτόξευαν τόνους νερού κατευθύνονταν βίαια προς τον άμαχο πληθυσμό. Ο Κινγκ δεν ξέφυγε από το θεσμοθετημένο μένος, με αποτέλεσμα να ξυλοκοπηθεί άγρια και να φυλακιστεί μαζί με χιλιάδες ομόφυλούς του. Το αισιόδοξο τέλος σήμανε η αποφασιστική παρέμβαση του υπουργού Δικαιοσύνης Ρόμπερτ Κένεντι, ο οποίος κατάφερε να απελευθερώσει τον Κινγκ και να ασκήσει πιέσεις και για την αποφυλάκιση των υπολοίπων. Λίγες ημέρες αργότερα, 3000 κρατούμενοι αφέθηκαν ελεύθεροι, συνάφθηκε συμφωνία για κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων στους δημόσιους χώρους με την λευκή αστυνομία και πραγματοποιήθηκαν προσλήψεις.
Μετά τον ελπιδοφόρο θρίαμβο του Μπέρμιγχαμ, το κίνημα Κινγκ ξεχύθηκε και πάλι ορμητικό. Στις 28 Αυγούστου επρόκειτο να λάβει χώρα το πιο αξιοσημείωτο γεγονός στην ιστορία της πορείας του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ. Οι φωνές της δικαιοσύνης, της ισότητας, της αλληλεγγύης ήχησαν βροντερά σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης από τα στόματα 200.000 διαδηλωτών, που συγκεντρώθηκαν για να κοινοποιήσουν άλλη μία φορά την κοινή τους επιθυμία για έναν κόσμο που ανήκει δικαιωματικά σε όλους. Με τη φράση «Έχω ένα όνειρο» ξεκίνησε τον λόγο του ο Κινγκ, κάνοντας ακόμη και τους φανατικότερους πολέμιούς του να παραδεχθούν τη ρητορική του δεινότητα. Μέσα σε ένα κλίμα συγκίνησης και ενθουσιασμού, ο μεγάλος ηγέτης συνέθετε τον προσωπικό του θρίαμβο, με επιθυμία πάντοτε να τον μοιράζεται με όσους στάθηκαν στο πλευρό του και ενίσχυσαν τις κοπιώδεις προσπάθειες. Όμως, το όνειρο αυτό ήταν βέβαιο ότι αργά ή γρήγορα θα κατέληγε εφιάλτης τόσο για τον εκφωνητή του όσο και για τους ενεργητικούς συμμάχους του.
Σέλμα, 7 Μαρτίου 1965
Ποτάμι ανθρώπων σιωπηρά διαμαρτυρόμενων ξεκίνησε την πορεία του προς το Μοντγκόμερι. Άντρες, γυναίκες, παιδιά προετοίμαζαν με προσευχές και παρακλήσεις την αναμέτρησή τους με το θεριό της μισαλλοδοξίας, που ετοιμαζόταν να τους επιτεθεί. Ήταν Κυριακή και το θεριό πιο αδίστακτο από ποτέ όρμησε και ισοπέδωσε το πλήθος των αμάχων, αναγκάζοντάς το να επιστρέψει ξανά πίσω στη ζοφερή, λευκή του κόλαση.
Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, κάτοχος πια βραβείου Νόμπελ Ειρήνης και ως εκ τούτου πιο αισιόδοξος από ποτέ, αναλαμβάνει τη διεκπεραίωση πορείας διαμαρτυρίας από τη Σέλμα προς το Μοντγκόμερι, με σκοπό τη διεκδίκηση της πραγματικής άσκησης του δικαιώματος ψήφου στην αμετανόητα ρατσιστική επαρχία του Νότου. Η αναγγελία του γεγονότος αυτού προκάλεσε σπουδαία ταραχή, η οποία κλήθηκε να αντιμετωπιστεί από τις τοπικές αρχές με τον μοναδικό γνώριμο και «αποτελεσματικό» τρόπο, τη βία. Ο αιμοσταγής Σερίφης της κομητείας Τζιμ Κλαρκ έκρινε ότι για τη συγκεκριμένη περίπτωση δε θα επαρκούσαν τα συνηθισμένα μέσα καταστολής τέτοιου είδους κινητοποιήσεων κι έτσι αποφάσισε να οργανώσει μια δύναμη 900 εθελοντών ιππέων που θα τρομοκρατούσαν και θα αποθάρρυναν τους επίδοξους διαδηλωτές.
Φυλακίσεις, ξυλοδαρμοί ακόμα και δολοφονίες δε στάθηκαν ικανές να αναχαιτίσουν το αποφασισμένο κύμα της λύτρωσης. Έτσι, το απόγευμα της Κυριακής του 1965, που έμεινε στην ιστορία ως «Ματωμένη Κυριακή», γύρω στα 1.000 άτομα ξεκίνησαν την προγραμματισμένη, φιλήσυχη πορεία τους. Στην έξοδο από την πόλη, η ασπίδα της τρομοκρατίας ορθώνονταν απειλητική. Μέσα σε δύο μόλις λεπτά, η εικόνα του τοπίου παρέπεμπε σε σκληρή, ανισομερή μάχη κατά των σωμάτων που στέκονταν με μοναδικό απειλητικό «όπλο» τη σκούρα τους επιδερμίδα.
Θύματα υπήρξαν πολλά, αλλά το κίνητρο της επιθυμητής αλλαγής ήταν μεγάλο. Συνέπεια αυτού ήταν η αναγγελία οργάνωσης δεύτερης πορείας διαμαρτυρίας με προορισμό το Μοντγκόμερι στις 9 Μαρτίου. Ο Κινγκ στη διατράνωση της βούλησης αυτής βρήκε απέναντί του τον ίδιο τον νόμο. Το δικαστήριο της Σέλμα απαγόρευσε κατηγορηματικά στους διαδηλωτές να επαναλάβουν την αιματηρή απόπειρα της προηγούμενης Κυριακής, προσταγή που στην αρχή τουλάχιστον δε φάνηκε να έγινε αποδεκτή. Η πορεία ξεκίνησε κανονικά. Ο Κινγκ έχοντας στο πλευρό του αυτήν τη φορά λευκούς υποστηρικτές, αλλά και κληρικούς όλων των δογμάτων, μεταξύ των οποίων και ο Αρχιεπίσκοπος Ιάκωβος, σύμβολο της ελληνορθόδοξης εκκλησίας στον αμερικανικό βίο, κίνησε για την προκαθορισμένη του πορεία με πλήθος να τον ακολουθεί. Η άφιξη στο σημείο εξόδου από την πόλη συνέπεσε χρονικά με τη συνάντηση της ίδιας ανελέητης δύναμης που ξέσπασε το μένος της ασυγκράτητο στην προηγούμενη απόπειρα διέλευσης του σημείου. Ο Κινγκ, μολονότι, γνώριζε ότι η ύπαρξη λευκών ευυπόληπτων προσώπων στο πλευρό του λειτουργούσε ως προστατευτικός μανδύας απέναντι στην οργή, προτίμησε να οπισθοχωρήσει υπακούοντας στον νόμο και στη συνείδησή του.
Η αποτυχημένη απόπειρα στις 9 Μαρτίου, συνδυαστικά με το μόνιμα κατευναστικό πνεύμα του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, έδωσε τροφή για σχόλια στους ανταγωνιστές του που τάσσονταν υπέρ της ένοπλης και βίαιης επανάστασης. Ο Κινγκ θεωρήθηκε από πολλούς ότι με την παθητική του στάση, που πολλές φορές άγγιζε τα όρια της συνεργασίας με το αντίπαλο λευκό στρατόπεδο, υπέκρυπτε προσωπικά συμφέροντα απορρέοντα από μυστικές συμφωνίες με τους ανώτατους φορείς της πολιτικής εξουσίας. Φυσικά και οι φήμες αυτές δεν ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα, ωστόσο ήταν ικανές για να συντελέσουν στη σύνθεση του τελευταίου κεφαλαίου δράσης του μεγάλου ηγέτη.
Τον Απρίλιο του 1968, το κλίμα ήταν ιδιαίτερα τεταμένο αυτήν τη φορά στο Μέμφις, εξαιτίας της απεργίας που είχαν κηρύξει 1.300 εργάτες στην πλειοψηφία τους έγχρωμοι, διεκδικώντας ισότητα στις εργασιακές σχέσεις. Η παρουσία του Κινγκ στη θύελλα που ξεσπούσε, κρίθηκε ιδιαιτέρως επιτακτική. Ο Αμερικανός ιερέας έχοντας ήδη τέσσερις απόπειρες δολοφονίας να βαραίνουν το βήμα του και πολύ ακόμα μίσος να αντιμετωπίσει, κατέφθασε στην πόλη του Μέμφις για να δώσει άλλη μια μάχη ενάντια στις διακρίσεις. Στις 4 Απριλίου, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ παρέμεινε στο ξενοδοχείο, όπου διέμενε, για να οργανώσει με τους συνεργάτες του τις κινήσεις των επόμενων ημερών. Το απόγευμα στις 6 η ώρα, ο Κίνγκ βγήκε στο μπαλκόνι του δευτέρου ορόφου αστειευόμενος με έναν συνεργάτη του για να χαλαρώσει από τις πολύωρες συσκέψεις. Η επιστροφή του στο δωμάτιο τον βρήκε με το χαμόγελο στα χείλη και με μια σφαίρα καρφωμένη στο σβέρκο του.
Το χαμόγελο που κατόρθωσε όσο κανένα άλλο να ακτινοβολήσει το εκτυφλωτικό φως της αγάπης, της αδελφοσύνης και της ελπίδας για δικαιοσύνη, έσβησε για πάντα εκεί, στο μπαλκόνι της οδού Μέλμπερι, από το αδίστακτο όπλο μιας νοσηρής κοινωνίας που ρίζωνε βαθιά το μίσος στις ψυχές των ανθρώπων. Ο θάνατος του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ επιβεβαιώθηκε λίγα λεπτά μετά το τραγικό χτύπημα, ενώ το ταξίδι του σκουρόχρωμου αγγέλου προς τον πολύχρωμο παράδεισο που τόσο προσπάθησε να καταστήσει επίγειο, είχε ήδη σημάνει την αρχή του.
