Του Βασίλη Τρικούπη,
Το σαββατοκύριακο 6-7 του μήνα, το Καζακστάν έπεσε στη δίνη των αναταραχών που η δολοφονία Floyd έθεσε σε κίνηση, όπως άλλωστε συνέβη και στις περισσότερες γωνιές του πλανήτη.
Ωστόσο, αυτή ήταν η αφορμή για ανανέωση της αντίστασης στο κρατικό κατεστημένο της χώρας, παρά τον προσφάτως αναθεωρημένο νόμο για τις διαδηλώσεις, που επιτρέπει το «συνέρχεσθαι» για διαμαρτυρία μόνο σε επίσημα κατοχυρωμένες οντότητες, πράγμα που πρακτικά συνεπάγεται την αναγκαία έγκριση των διαμαρτυρουμένων οντοτήτων από το καθεστώς. Η έκβαση, λοιπόν, δεν ήταν άλλη από εικόνες άγριας καταστολής και συλλήψεις ανά χείρας, πάνω από 100 ατόμων, στην πρωτεύουσα, Nursultan (πρώην Αστάνα), καθώς και σε άλλες μεγάλες πόλεις.
Κάλεσμα για διαδήλωση απηύθυναν δύο δυνάμεις, η Δημοκρατική Επιλογή του Καζακστάν και το Δημοκρατικό Κόμμα, που ανταγωνίζονται για το μονοπώλιο της αντιπολίτευσης. Το δεύτερο, μάλιστα, ως μη κατοχυρωμένο πολιτικό κόμμα, θεωρείται παράνομο και το ιδρυτικό του συνέδριο, τον Φεβρουάριο στο Almaty, διαλύθηκε από τις δυνάμεις καταστολής.
Για τη δημιουργία ενός νέου πολιτικού κόμματος, ο καζακικός νόμος θέτει υψηλές αριθμητικές απαιτήσεις, ως προς τα εγγεγραμμένα σε αυτό μέλη και, μάλιστα, με αντιπροσωπευτική γεωγραφική εκπροσώπηση, για να επιτευχθεί η επίσημη καταχώρησή του. Επομένως, τόσο νομικά όσο και πρακτικά επιβεβαιώνεται πως η δημιουργία οποιουδήποτε νεοφυούς πολιτικού κινήματος ή κόμματος αποκλείεται, αν αυτό δεν απολαμβάνει επίσημης κρατικής αποδοχής, πολλώ δε μάλλον, όταν το ίδιο το καθεστώς αποκλείει τη συσπείρωση ακόμα και μερικών δεκάδων ατόμων.
Νέα πρόσφατη νομοθεσία που δίνει τη δυνατότητα στα κόμματα της αντιπολίτευσης ισχυρότερου κοινοβουλευτικού ελέγχου και προτάσεων νόμου, μόνο φαινομενικά θα μπορούσε να ανοίξει τον δρόμο προς πραγματική αντιπολίτευση, καθώς απομονωμένα τα άλλα κόμματα εντός Κοινοβουλίου (κομμουνιστικό και φίλο-επιχειρηματικό) αποτελούν αδύναμες καρικατούρες, διαμορφωμένες από το καθεστώς.
Ως προς την εξωκοινοβουλευτική αντιπολίτευση, προς επίρρωση των όσων προειπώθηκαν, αξίζει να σημειωθεί πως η Δημοκρατική επιλογή του Καζακστάν, μάλιστα, βρίσκεται στο στόχαστρο του κράτους, ως τρομοκρατική οργάνωση, ομοίως και με το φίλα προσκείμενο, «Κόμμα του Δρόμου» του Mukhtar Ablyazov. Ωστόσο, τον τρομοκρατικό χαρακτήρα του κινήματος του Ablyazov αρνείται η διεθνής κοινότητα, με ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, τον Μάρτιο του 2019, να το χαρακτηρίζει ως «ειρηνικό αντιπολιτευτικό κίνημα».
Η εικόνα της πολιτικής του αχανούς αυτού κράτους φαντάζει μάλλον ζοφερή για τα δυτικά δεδομένα. Ο κραταιός Καζάκος πρόεδρος, Nursultan Nazarbayev, έμεινε στον θώκο για 30 χρόνια, παραιτούμενος πέρυσι, μετά από κατηγορίες για καταπίεση από οργανισμούς ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της κοινωνίας των πολιτών και της αντιπολίτευσης. Ωστόσο, δεν παρέδωσε πλήρως την εξουσία, διατηρώντας το καθεστώς του Αρχηγού του Έθνους και παρουσία εντός του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας.
Βεβαίως, το φαινόμενο Nazarbayev, χαρακτηριστικό των νεοπαγών δημοκρατιών της Κεντρικής Ασίας, μπορεί να εξηγηθεί αφενός βάσει της ιστορικής πραγματικότητας των λαών της περιοχής, αφετέρου λόγω της οικονομικής βάσης του κράτους. Το Καζακστάν, αποτελώντας ένα περίπλοκο μείγμα λαών, με πλειοψηφούντα τον καζακικό, μια μεγάλη ρωσική, καθώς και άλλες μικρότερες τουρκογενείς και τουρανικές μειονότητες, κληρονομεί την παλιά διπλωματική παράδοση των νομάδων της περιοχής, καθότι η διπλωματία ήταν απαραίτητη για την οριοθέτηση των κινουμένων λαών. Η παράδοση αυτή αποκρυσταλλώνεται στις προσεκτικές ισορροπίες που επιτυγχάνει να διατηρήσει τόσο με τις ΗΠΑ και την Κίνα, για οικονομικούς και στρατηγικούς λόγους και λόγους ασφαλείας και τον ισλαμικό κόσμο (παρότι το ίδιο το Καζακστάν είναι κοσμικό τυπικά) όσο βεβαίως και με τη Ρωσία, με την οποία απολαμβάνει ιστορικούς, γλωσσικούς και οικονομικά σημαντικότατους δεσμούς. Επιπλέον, διατηρεί το 60% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος της Κεντρικής Ασίας, βασίζοντας την οικονομία του στην εξόρυξη πετρελαίου, φυσικού αερίου και άλλων ορυκτών πόρων, κατεστημένο έτσι ως ένα από τα πλουσιότερα γεωλογικά κράτη.
Ο εξαγωγικός προσανατολισμός του κράτους εξηγεί εν πολλοίς τη σταθερότητα της εξουσίας επί δεκαετίες, καθώς τα έσοδα συντηρούν ένα πελατειακό δίκτυο ευνοούμενων παραγόντων της γραφειοκρατίας και του στρατού, που στηρίζουν το καθεστώς. Βεβαίως, δε μπορεί να ειπωθεί σε καμία περίπτωση πως το όφελος διανέμεται ισόρροπα, καθώς μιλάμε για σύστημα σε διαδικασία μεταρρύθμισης, διαδικασία όχι απαραίτητα ομαλή. Σε κάθε περίπτωση, κατά την προεδρία Nazarbayev σημειώθηκε υπερδεκαπλασιασμός του κατά κεφαλήν ΑΕΠ, κατατάσσοντας πλέον το Καζακστάν στις χώρες μεσαίου εισοδήματος, ενώ η εν λόγω κυβέρνηση έχει καταφέρει να υψώσει ανάστημα στο διεθνές σκηνικό, ως οικοδεσπότης αθλητικών διοργανώσεων και διπλωματικών γύρων. Η χώρα περιήλθε, εν ολίγοις, σε μακράν καλύτερη μοίρα από αυτήν των γειτόνων της. Βέβαια, εν καιρώ πανδημίας και μάλιστα με τον ίδιο τον πρώην Πρόεδρο Nazarbayev να ανακοινώνει στις 18 Ιουνίου τη θετική διάγνωσή του στον Covid-19, η καζακική οικονομία, όπως άλλωστε και όλες οι υπόλοιπες παγκοσμίως, οφείλει να παλέψει για τη διατήρηση αυτής της νεοαποκτηθείσας της ευημερίας.
Ως προς την εσωτερική και ιστορική διάσταση της ερμηνείας του φαινομένου Nazarbayev, δε θα πρέπει να αγνοηθεί η συντηρητική πολιτική κουλτούρα του καζακικού λαού και η ανάγκη ενός ισχυρού ηγέτη, που θα θέτει ψηλά ως στόχους την ενότητα ανάμεσα στις εθνικές κοινότητες, τη διατήρηση της κρατικής κυριαρχίας και την ασφάλεια, με αποφυγή ενός πιθανού εσωτερικού πολέμου, που το κράτος δεν έχει γνωρίσει από το 1991 κι έπειτα και τη θωράκιση απέναντι σε εισαγόμενες ριζοσπαστικές ιδεολογίες από την ασταθή γειτονιά.
Το συμβόλαιο εμπιστοσύνης που έρχεται να επικυρώσει ο λαός του Καζακστάν, μέσω των εκλογικών -έστω και κατ’ επίφαση δημοκρατικών διαδικασιών- , θυμίζει το πολιτικό μοντέλο της σοβιετικής εποχής. Οι μηχανισμοί του κόμματος Nur Otan του Nazarbayev γίνονται μηχανισμοί του κράτους, σε σημείο που οι δύο οντότητες ταυτίζονται ουσιαστικά και οργανωτικά. Επομένως, ο χώρος για νέα κόμματα είναι περιορισμένος, ενώ η πολιτική κουλτούρα των Καζάκων δεν ωθεί προς έναν υγιή πολιτικό ανταγωνισμό και γόνιμο διάλογο μέσω κομμάτων.
Οι αυξημένες οικονομικές δυνατότητες φέρνουν σταδιακά στην επιφάνεια μια νέα γενιά Καζάκων, μεγαλωμένη με αξίες και εκπαίδευση κατά τα δυτικά πρότυπα. Ο πλήρης μετασχηματισμός της κοινωνίας απαιτεί χρόνο, διάλυση των παραδοσιακών νορμών, επανακαθορισμό πολιτικών στόχων, κυρίως, γεφύρωση της πολιτικής κουλτούρας δύο γενεών και, βεβαίως, αστών και αγροτών, καθώς οι δεύτεροι αποτελούν μεγάλο μέρος του πληθυσμού.
Γεννήθηκε το 1999 στην Αθήνα. Είναι προπτυχιακός φοιτητής στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς και εργάζεται στον χώρο της εστίασης. Ασχολείται ερευνητικά με την Ανατολική Ευρώπη, την Τουρκία και την Ανατολική Μεσόγειο στο Εργαστήριο Τουρκικών και Ευρασιατικών Μελετών του Πανεπιστημίου. Είναι ενεργός πολιτικά στα τοπικά της Ηλιούπολης στην οποία και μεγάλωσε και συμμετέχει σε ευρωπαϊκά προγράμματα ανταλλαγής Erasmus+. Μιλάει Αγγλικά και Τουρκικά.
