Της Ειρήνης Τουλούπη,
Το «όνειρο» του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ έχει γίνει πιο επίκαιρο από ποτέ· τα ιδανικά που εξέφρασε δίνουν έμπνευση και καθοδηγούν τη νέα γενιά Αφροαμερικανών να διεκδικήσουν δικαιώματα όπως η ανάγκη να ζουν ασφαλείς και ίσοι μεταξύ ισότιμων, και δίνει θάρρος στους λευκούς συμπατριώτες/«αδερφούς» να ακολουθήσουν. Η διατύπωση αυτή μεταξύ ισότιμων πολιτών δεν είναι τυχαία, καθώς ο ίδιος ο Κινγκ στον λόγο του υπερασπίστηκε την ανάγκη να θεωρείται αυταπόδεικτη αλήθεια πως γεννιούνται όλοι οι άνθρωποι ίσοι, κάτι το οποίο πίσω του κρύβει μια μακρά ιστορία υποδούλωσης και προκαταλήψεων (βλ. αντίστοιχο άρθρο: Άλκηστη Κατσάλη, «Έχω ένα όνειρο»-Η ιστορική ομιλία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ).
Όλοι γνωρίζουμε πως οι Αφροαμερικανοί οδηγήθηκαν στην Αμερική από ξακουστές προσωπικότητες του Νέου Κόσμου. Μνεία δε θα κάνουμε εδώ, αφού τα αγάλματά τους ακόμα στέκουν σε πλατείες, έχοντας ως αποτέλεσμα να λογίζονται ίσως ακόμα ως κάτι κοντινό του απελεύθερου. Σίγουρα δεν είναι καθόλου εύκολο, ακόμα και σήμερα, να είσαι μαύρη γυναίκα στην Αμερική και, μεταξύ άλλων, υπονοώ τις εργασιακές απολαβές που μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να είναι χαμηλότερες από τις μισές, σε σύγκριση με αυτές ενός λευκού άντρα.
Οι σχέσεις των Αφροαμερικανών και των «δυναστών» τους περιγράφεται με μεγάλη σαφήνεια στο έργο του Αμερικανού ιστορικού Eugene Genovese, με τίτλο Roll, Jordan Roll: The World the Slaves made, ο οποίος το δημοσίευσε περίπου 10 χρόνια μετά την ομιλία του Κινγκ. Ο Genovese, για πολλούς επηρεασμένος από τις μαρξιστικές του απόψεις, έκανε κάτι το καινοτόμο προσπάθησε να περιγράψει τη ζωή των υποδουλωμένων Αφρικανών στην Αμερική, περιγράφοντας ταυτόχρονα και τον τρόπο ζωής των δυναστών τους. Έτσι, αυτή η ιστορία-ορόσημο που πραγματεύεται τη δουλεία στον Αμερικανικό Νότο, δε δίνει έμφαση στη σκληρότητα και την υποβάθμιση των δούλων.
Αντίθετα, ο ιστορικός Eugene Genovese ερευνά τους τρόπους που οι δούλοι αναγκάζουν τους ιδιοκτήτες τους να αναγνωρίσουν την «ανθρωπιά» τους, μέσω του πολιτισμού, της μουσικής και της θρησκείας τους. Δεν είναι απλά παθητικά θύματα, οι σκλάβοι σε αυτήν την περίπτωση συνδιαλέγονται ενεργά με τον πατερναλισμό του δουλοκτητικού πολιτισμού της εποχής τους, με τρόπους που προωθούν τον αυτοσεβασμό και τις φιλοδοξίες τους για την ελευθερία. Ο Genovese καλύπτει ένα ευρύ φάσμα θεμάτων: τους γάμους και τις κηδείες, τη γλώσσα, τη διατροφή, τα είδη ένδυσης και την εργασία των δούλων, ενώ δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη θρησκεία ως ένα σημαντικό πεδίο που τους προσφέρει ψυχολογική υποστήριξη και αποτελεί μια παράδοξη πηγή πνευματικής δύναμης (εξ ου και το χωρίο από ψαλμό στον τίτλο Roll, Jordan Roll). Αποτελεί, με άλλα λόγια, μια απόδειξη για τη δύναμη του ανθρώπινου πνεύματος κάτω από συνθήκες ακραίας καταπίεσης. Έχει διατυπωθεί και η άποψη πως ο Ιορδάνης συμβολικά προσδιορίζει τους ποταμούς Μισισίπι και Οχάιο που διαγράφουν την πορεία προς τον Βορρά και την απελευθέρωση.
Αυτό που έχει ενδιαφέρον από ιστορική, αν όχι από κοινωνιολογική πλευρά, πέρα από τα ίδια τα ιδιαίτερα μακροσκελή γεγονότα που αναφέρει, είναι τα μοτίβα τα οποία διακρίνει να επαναλαμβάνονται. Η ίδια η έννοια δούλος ως νομικό πρόσωπο αποκτά πιο συγκροτημένη σημασία με την αποσαφήνιση των δικαιωμάτων τους από τον 19ο αι. και μετά. Κι ενώ έγινε το πρώτο βήμα και ο νόμος προστάτευε τους Αφροαμερικανούς, στην πράξη υστερούσαν καθώς ο λόγος τους σε μια δικαστική αίθουσα δεν είχε την ίδια βαρύτητα με εκείνον ενός λευκού. Επίσης, δεν είχαν το δικαίωμα να καταθέσουν εναντίον λευκών στο δικαστήριο, κάτι που τους εμπόδιζε να δικαιωθούν έναντι του αφέντη τους στις περισσότερες περιπτώσεις.
Αυτό που περιγράφει εξαιρετικά γλαφυρά είναι αυτήν την αμφίδρομη αλλά και ασύμμετρη σχέση αμοιβαίας ωφέλειας. Οι δούλοι απέκτησαν δικαιώματα, δεν έχασαν όμως την εργαλειακή αντιμετώπισή τους από τους αφέντες τους. Παρ’ όλα αυτά, επέφεραν οικονομικά κέρδη, επιτελώντας μια μορφή εργασίας που ήταν κοινώς αποδεκτό πως ήταν αναγκαία για τη διατήρηση της κοινωνίας. Οι αφέντες γίνονταν πλουσιότεροι διότι οι δούλοι τους αυξάνονταν δημογραφικά, χωρίς οι ίδιοι να παραχωρούν σε αυτούς τίποτα περισσότερο από τα στοιχειώδη, με πολύ χαρακτηριστική τη νομοθετική πρόταση κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, στην οποία οι κάτοχοι δούλων ζητούσαν τα εξής: οι γάμοι μεταξύ των δούλων τους να θεωρούνται έγκυροι, την άδεια να μαθαίνουν γράμματα, την προστασία τους έναντι στη βία και την «απανθρωπιά», ακόμα και να θεωρείται βάσιμη η μαρτυρία μαύρων εναντίον λευκών σε δίκη. Έτσι, οι δυνάστες του Αμερικανικού Νότου υπερασπίζονταν και προστάτευαν «their black families».
Και με τον τρόπο αυτόν, ίσως κάπως γρήγορα, μπορεί και να εξηγώ γιατί πρέπει να ακουστεί από όλους το “black lives matter” έναντι του “all lives”, που λίγο ή πολύ ιστορικά τους πλήγωσε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Eugene D. Genovese, Roll, Jordan Roll: The World The Slaves Made, New York, 1974
- John W. Blassingame, ”Roll, Jordan Roll: The World The Slaves Made by Eugene D. Genovese, review”, Journal of Social History, Volume 9, Issue 36 (1976), pp. 403-409
- https://www.blackpast.org/research-guides-websites/
