Του Κωνσταντίνου Λίκα,
Πριν από πολλά χρόνια, Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών ήταν ο Ronald Reagan, ένας πρώην ηθοποιός από την Καλιφόρνια. Γνωστός, εφάμιλλα με την Margaret Thatcher, ήταν για τις νεοφιλελεύθερές του αντιλήψεις. Ηγήθηκε μίας αξιοσημείωτης μείωσης του φορολογικού βάρους, του ελλείμματος (από 12,5% στην αρχή της θητείας του το 1981, στο 4,4% το 1989), του πολέμου κατά των σωματείων και της αυστηροποίησης των κοινωνικών προγραμμάτων στις ΗΠΑ. Χαρακτηριστικό των πεποιθήσεών του ήταν το εξής: «Πιστεύω ότι το καλύτερο κοινωνικό πρόγραμμα είναι μία δουλειά».
Μία δουλειά. Για έναν Έλληνα νέο, ηλικίας μεταξύ 18 και 30, ο όρος «δουλειά» είναι τρίσημος. Εκ πρώτης όψεως, υποδηλώνει ένα ιδανικό, εφάμιλλο με εκείνο που έζησαν οι γονείς μας όταν ήταν στην ηλικία μας. Σπουδάζεις, βρίσκεις καλή δουλειά, ένα σπίτι, έναν/μία σύντροφο, πιθανότατα κάνεις και παιδιά. Απορίας άξιον εν την σήμερον ημέρα είναι το πόσοι από εμάς θα βρεθούν σε θέση να ζήσουν ακριβώς αυτό το ιδεατό, ελέω των άλλων δύο σημασιών της «δουλειάς» για τον Έλληνα ως έννοια, είτε μιλάμε για εκμετάλλευση σε δουλειές χωρίς προοπτικές ανέλιξης με πενιχρές απολαβές, ή ως ένα άπιαστο όνειρο. Οτιδήποτε καλύτερο θεωρείται «τύχη». Ωστόσο, είναι όντως τύχη;
Η απάντηση είναι αποθαρρυντική, εάν κοιτάξουμε τα προ κορωνοϊού δεδομένα. Το 2019, η ανεργία ανήλθε στο 17,4%, η δε νεανική στο 33%. Τον Μάρτιο δε, έπεσε στο 14,4% η ανεργία, αν και η πανδημία θα οδηγήσει σε μία ύφεση σημαντική και κατ’ επέκτασιν σε αύξηση της ανεργίας. Το πόσο βαθιά θα είναι η ύφεση, είναι δύσκολο να εκτιμηθεί με ακρίβεια. Από την 0% μεταβολή του ΑΕΠ που προέβλεπε η Τράπεζα της Ελλάδος (ΤτΕ), πλέον προβλέπεται ύφεση 4% σε βασικό σενάριο και 8% στο χείριστο σενάριο. Κανένας δεν μπορεί να προβλέψει με κάποια σοβαρότητα το βάθος της επερχόμενης ύφεσης.
Μπορεί ωστόσο κανείς να προβλέψει τις επιπτώσεις για την νέα γενιά; Ναι.
Περί νεανικής ανεργίας
Οι φόβοι μίας χαμένης γενιάς ηχούν διεθνώς. Ο Πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας, Boris Johnson, πρότεινε την εγγύηση παροχής μαθητειών στις νέες γενιές, για να αποφευχθεί μία χαμένη γενιά. Η Σιγκαπούρη εισάγει προγράμματα κατάρτισης για νέους αποφοίτους για να μην μπουν τώρα στην αγορά εργασίας, αλλά αργότερα, προκειμένου να αποφευχθεί μία χαμένη γενιά. Οι Ηνωμένες Πολιτείες επενδύουν τρισεκατομμύρια δολάρια σε προγράμματα στήριξης της οικονομίας, προκειμένου να μην καταρρεύσει, ώστε να αποφευχθεί μία χαμένη γενιά. Ομοίως, η γερμανική κυβέρνηση ανακοίνωσε ποσά €3.000 ανά μαθητευόμενο σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις, προκειμένου να μην χαθούν μαθητείες και θέσεις εργασίας. Ένα πρόγραμμα €500 εκ., προκειμένου να αποφευχθεί μία χαμένη γενιά.
Στην Ελλάδα, λόγω δημογραφικής κατάρρευσης και πολιτικών σκοπιμοτήτων, λαμβάνεται μνεία στους νέους εργαζόμενους που και που, αποσπασματικά και μεροληπτικά. Ο πρώην Πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας και η τέως Υπουργός Εργασίας Έφη Αχτσιόγλου χρησιμοποίησαν τον όρο «χαμένη γενιά» στον πολιτικό τους λόγο πρόσφατα. Συγκεκριμένα μέτρα, ωστόσο, δεν προτείνονται από κανέναν. Στην Ελλάδα γαρ, οι συντάξεις είναι μέγιστη προτεραιότητα του κράτους και όχι άδικα, λόγω του δημογραφικού και της αναιμικής και υπερχρεωμένης ελληνικής οικονομίας, οι σχέσεις με την Τουρκία επιδεινώνονται και η χώρα παλεύει να μην χρεοκοπήσει ελέω κορωνοϊού. Δεκτό.
Ωστόσο, η ανεργία εκτιμάται ότι θα υπερβεί και πάλι το 21%, ενώ για την νεανική ανεργία, σοβαρές εκτιμήσεις δεν υπάρχουν. Και επειδή ο κορωνοϊός πλήττει την ελληνική οικονομία εκεί που την πονάει περισσότερο –ήτοι, στην ναυτιλία και τον τουρισμό– οι πλήρεις επιπτώσεις του θα αργήσουν να φανούν. Μεταρρυθμίσεις, ωστόσο, που θα μειώσουν την ανεργία στους νέους με το να μειωθούν μη μισθολογικά εμπόδια, υπέρογκες ασφαλιστικές εισφορές και ρυθμίσεις που ωθούν τους νέους σε συμβάσεις ορισμένου χρόνου, επειδή οι αορίστου είναι λιγότερο ελαστικές, συναρτήσει των ελλείψεων ευκαιριών πρακτικής άσκησης χωρίς ΕΣΠΑ, απέχουν από τον πολιτικό διάλογο. Μέχρι τότε, ας χαρούμε και άλλα 10 χρόνια κρίσης με την υπογραφή του κορωνοϊού.
Το παράδειγμα του Gerhard Schröder
Η Γερμανία είχε ποσοστά νεανικής ανεργίας που ανήλθαν στο 5,3% το 2019. Το δεύτερο χαμηλότερο ποσοστό στην Ευρώπη, τουτέστιν, μετά την Τσεχία. Η ανεργία της ανήλθε ανοδικά φέτος –μέχρι στιγμής– στο 6,1%, παρόλο που 1 στους 5 εργαζόμενους βρίσκεται σε πρόγραμμα συν-εργασίας (Kurzarbeit), από το 5,8% πέρυσι. Αυτό αποδεικνύει τα γερά θεμέλια της γερμανικής οικονομίας και την ευελιξία του γερμανικού κοινωνικού συστήματος, απόρροια των μεταρρυθμίσεων του πρώην καγκελάριου Gerhard Schröder (1998-2005).
Σήμερα είναι διαβόητος στο κόμμα του, το SPD (Σοσιαλδημοκράτες), επειδή είναι διευθυντής του ΔΣ της ρωσικής εταιρείας Rosneft και επειδή τίθεται υπέρ της Ρωσίας στο ζήτημα της Ουκρανίας, με αποτέλεσμα να υπάρξουν κλήσεις για αποπομπή του από το κόμμα. Ωστόσο, το 2001, η ανεργία στην Γερμανία ανήλθε στο 11%, πιο υψηλό από τα επίπεδα της Γαλλίας και της Ιταλίας τότε. Οι Γερμανοί βρίσκονταν αντιμέτωποι με ένα δικό τους brain drain.
Ο Schröder αναγνώρισε την έλλειψη ευελιξίας στον γερμανικό εργατικό κώδικα ως κύριο παράγοντα της δομικής ανεργίας στην χώρα. Το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων «Agenda 2010» ουσιαστικά περιελάμβανε περικοπές στο κοινωνικό σύστημα, χαμηλότερους φόρους και ένα ευέλικτο σύστημα απασχόλησης, με έμφαση στις ανάγκες των επιχειρήσεων, αλλά και στην ανάγκη των νέων να αποκτήσουν εργασιακή εμπειρία. Μπορεί η μείωση των εργασιακών δικαιωμάτων και του μη μισθολογικού κόστους (δηλαδή λιγότερη ασφάλιση) να δίχασε το κόμμα του, ων σοσιαλδημοκράτης, αλλά οδήγησε σε σταδιακή μείωση της ανεργίας μετά από την θητεία του, οπότε ανέλαβε η Angela Merkel και συνέχισε την μεταρρυθμιστική αυτή πορεία. Από το 11,7% το 2005, όταν ανέλαβε η Dr. Merkel, έπεσε στο 7,8% το 2008, ανέβηκε στο 8,1% το 2009, λόγω της κρίσης, αλλά μετά μειώθηκε σταδιακά η ανεργία στην Γερμανία. Αυτό αποδεικνύει ότι ένας συνδυασμός κοινωνικής προστασίας με ευελιξία στην αγορά εργασίας αποφέρει καρπούς.
Πεδίον δόξης λαμπρόν;
Συμπερασματικά, άλλες χώρες ήδη λαμβάνουν μέτρα για να αποτρέψουν –όσο γίνεται, τουλάχιστον– μία χαμένη γενιά. Άλλες θέλουν, αλλά δεν μπορούν. Άλλες δεν ενδιαφέρονται καν. Όλες οι χώρες θα χάσουν μέρη της νεολαίας τους από την επερχόμενη οικονομική κατάρρευση, αλλά η έκταση της απώλειας και, πολύ σημαντικότερο, της επανάκτησης των απολεσθέντων νέων θα διασταλεί με ευρεία διακύμανση ανάμεσα στα Έθνη της γης. Η χώρα μας δρα ως εκκρεμές μεταξύ του δεύτερου και του τρίτου. Σαφώς, στην Ελλάδα, για να μην είμαστε αδικαιολογήτως σκληροί, υπάρχουν κάποια μέτρα για την στήριξη των νέων, από ήδη χειροπιαστές πρωτοβουλίες, όπως το «ReGeneration», έως και «ημιπαγωμένες» προτάσεις, όπως το περιβόητο «ReBrain Greece». Ωστόσο, τα στατιστικά μοντέλα, η ψυχολογία των νέων και της αγοράς, μαζί με την επερχόμενη δημογραφική κατάρρευση και η διαμάχη (δεν μιλάμε καν για χάσμα) μεταξύ των γενεών δεν αφήνουν ελπίδες για το μέλλον.
Ωστόσο, αυτό δεν αποτελεί δικαιολογία για ηττοπάθεια, μεμψιμοιρία, αυτοκαραντίνες, ή οτιδήποτε συναφές με την συνθηκολόγηση με τον εχθρό της κατάθλιψης, του πόνου, ή της θλίψης. Είμαστε η πλέον αδικημένη γενιά της ελληνικής ιστορίας μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ευκαιρίες ωστόσο υπάρχουν, ιδίως όταν τελειώσει η πανδημία. Μπορεί η Ελλάδα να μην έχει μέλλον για τις νέες γενιές, αλλά η Γερμανία, η Πολωνία, η Ολλανδία, η Βουλγαρία, η Ρουμανία, αλλά και η Ιαπωνία, η Κίνα και πολλές άλλες χώρες θα έχουν. Οι ΗΠΑ μπορεί να έχουν ποσοστό ανεργίας άνω των 13% και ο Καναδάς άνω του 14%, ωστόσο θα ανακάμψουν και πιο γρήγορα. Αν όχι σε καμπύλη «V», τουλάχιστον σε «U».
Η ελληνική αγορά εργασίας αχρηστεύει μεγάλο ποσοστό της ελληνικής νεολαίας, επειδή δεν τους θέλει, για τους λόγους που αναφέραμε. Το παράδοξο της χώρας μας είναι ότι χρειάζεται την νέα γενιά να ανακάμψει, χωρίς να τους χρειάζεται η οικονομία της. But that’s OK. Θα καλύψουμε τις ανάγκες του κόσμου. Όταν και εφόσον επιθυμήσει η Ελλάδα να επιστρέψουν οι νέοι της άνθρωποι, θα γυρίσουν με know-how που θα πάνε την χώρα μπροστά. Μέχρι τότε, ας ετοιμάσουμε τις βαλίτσες μας για να βοηθήσουμε τον κόσμο και να κάνουμε την Ελλάδα διάσημη. Από το να περιμένουμε να έρθει η ανάπτυξη (που θα έρθει, αλλά μέσω Λαμίας), καλύτερα να πάμε να στηρίξουμε άλλες οικονομίες.
Γεννήθηκε το 1995 στον Πειραιά. Είναι απόφοιτος του τμήματος Ναυτιλιακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς και μεταπτυχιακός φοιτητής στο ΠΜΣ Εφαρμοσμένα Οικονομικά και Χρηματοοικονομικά του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών και στο Master of Finance της Frankfurt School of Finance and Management. Ενδιαφέρεται κυρίως για διεθνή χρηματοοικονομικά, τραπεζικά, φορολογικά και εμπορικά ζητήματα, όπως και για γερμανικά, αλβανικά, ιαπωνικά και διεθνή πολιτικά ζητήματα. Ενδιαφέρεται επίσης για ζητήματα άμυνας και ασφάλειας. Είναι υπότροφος της διεθνούς ακαδημαϊκής υποτροφίας (IPS) του Γερμανικού Κοινοβουλίου και της DAAD. Μιλάει αγγλικά, γερμανικά, γαλλικά, τουρκικά, αλβανικά και ελληνικά.
