Του Αναστάση Μπάρλα,
Το Κυπριακό ζήτημα αποτελούσε μείζον θέμα προς επίλυση, κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, τόσο για την ελληνική εξωτερική πολιτική όσο και για τους διεθνείς παράγοντες. Το νησί ύστερα από αλλεπάλληλες προσπάθειες, κρίσεις και αγώνες κατάφερε να ανακηρυχθεί ανεξάρτητο το 1959, ύστερα από τις συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου. Όπως ήταν φυσικό, η εξέλιξη αυτή προϊδέασε αρνητικά την τουρκική πολιτική αλλά και τη μειοψηφική κοινότητα των Τουρκοκύπριων, οι οποίοι έβλεπαν τα συμφέροντά τους επί της Κύπρου να εξαλείφονται σταδιακά. Οι συγκρούσεις ανάμεσα στους Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους δεν άργησαν να ξεσπάσουν και αποτέλεσαν την αφετηρία για την Κυπριακή κρίση των 1963 – 1964.
Η διάσταση των απόψεων, για την προοπτική της νήσου, των δύο κοινοτήτων φάνηκε από τις μεταξύ τους συγκρούσεις τον Δεκέμβριο του 1963. Στόχος της ελληνικής κοινότητας ήταν να θέσει την Κυπριακή Δημοκρατία υπό τον πλήρη έλεγχό της και να θέσει τους Τουρκοκύπριους σε καθεστώς μειονότητας. Οι τελευταίοι δεν ήταν διατεθειμένοι να απαρνηθούν τα δικαιώματα που είχαν εξασφαλίσει με τις συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου καθώς έβλεπαν να χάνουν έδαφος όσον αφορά τη διοίκηση του νησιού. Οι ανησυχίες της τουρκικής πλευράς ξεκίνησαν όταν ο πρόεδρος Μακάριος παρουσίασε τα «Δεκατρία σημεία», προτάσεις δηλαδή για την πολιτική οργάνωση της Κύπρου που εμμέσως πλην σαφώς απέβλεπαν στον περιορισμό της συμμετοχής στην εξουσία της τουρκικής κοινότητας. Ο Μακάριος παρουσίασε αυτές τις προτάσεις έναν μήνα πριν ξεσπάσουν οι διακοινοτικές συγκρούσεις, τον Νοέμβριο του 1963.
Ο Μακάριος και η ελληνική πλευρά δεν απέβλεπαν στην ένωση, καθώς κάτι τέτοιο ήταν αδύνατον, όμως για την Τουρκία, ακόμα και η ανεξαρτησία (χωρίς τις εκχωρήσεις των προαναφερθέντων συμφωνιών) ήταν εξίσου απαράδεκτη με την ένωση. Οι βλέψεις της γείτονας χώρας αμέσως πήραν πιο επιθετική τροπή. Η Τουρκία ήταν αποφασισμένη είτε να μετατρέψει την Κύπρο σε ομοσπονδιακό κράτος είτε να προχωρήσει σε διχοτόμηση του νησιού. Η ελληνική πλευρά με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου κρατούσε πιο ουδέτερη στάση στο κυπριακό. Οι πολιτικές συγκυρίες στην Ελλάδα εκείνα τα χρόνια ήταν εξαιρετικά ασταθείς και απρόβλεπτες. Η κυβέρνηση Παπανδρέου ήταν μειοψηφική και στην προσπάθειά της να εξαφαλίσει κοινοβουλευτική πλειοψηφία μέσω νέων εκλογών επιδίωξε τη λύση μέσω διαβουλεύσεων, χωρίς να ενισχύσει στρατιωτικά την ελληνοκυπριακή πλευρά.
Το 1964 οι δύο κοινότητες εμφανίστηκαν στη Συνδιάσκεψη του Λονδίνου με αντίθετες θέσεις. Ήρθε η ώρα για τους Αμερικανούς να αναλάβουν τα ηνία, καθώς το Λονδίνο δήλωσε αδυναμία διαχείρισης του ζητήματος. Οι Αμερικανοί επιδίωξαν τη δημιουργία κάποιας μορφής ομοσπονδίας για να καθησυχάσουν τις ανησυχίες της Άγκυρας, παρ’ όλα αυτά προσέκρουσαν στις αντιδράσεις του Μακάριου, ο οποίος εξασφάλισε την υποστήριξη της σοβιετικής πλευράς. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι παράλληλα διακυβευόταν ο Ψυχρός Πόλεμος και κάθε σύμμαχος ήταν σημαντικός παράγοντας και για τις δύο πλευρές (Δύση – Ανατολή).
Έτσι, τον Μάρτιο του 1964 τα Ηνωμένα Έθνη εξέδωσαν ψήφισμα με το οποίο κατοχυρονώταν η κυριαρχία της Κυπριακής Δημοκρατίας, με νόμιμη κυβέρνηση την ελληνοκυπριακή υπό τον Μακάριο. Η Ουάσινγκτον αναπόφευκτα ακολούθησε νέα πολιτική που συνίστατο στην ένωση με παραχωρήσεις αποζημιώσεων στην Τουρκία. Η εξέλιξη αυτή δυσαρέστησε την τουρκική κυβέρνηση που αποφάσισε να επέμβει στρατιωτικά στο νησί τον Ιούνιο του 1964. Ο φόβος μιας ενδεχόμενης ελληνοτουρκικής σύρραξης που θα διέλυε την ανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ, θορύβησε την αμερικανική πλευρά η οποία με μια επιστολή του Τζόνσον (πρόεδρος των Η.Π.Α) ανέστειλε την τουρκική ενέργεια.
Η κρίση του 1963 – 1964 δεν έφτασε ποτέ σε καθοριστική λύση. Οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα στις εγγυήτριες δυνάμεις, την ελληνική και την τουρκική πλευρά, συνεχίστηκαν για πολλά χρόνια ακόμα. Η λύση στο Κυπριακό δεν έμελλε να επέλθει ποτέ. Δέκα χρόνια αργότερα, η Χούντα του Ιωαννίδη επιχείρησε την ανατροπή του Μακάριου, η οποία προκάλεσε πολιτική σύγχυση στο νησί. Η Τουρκία βρήκε αφορμή και επενέβη στρατιωτικά στο νησί προκαλώντας τη διχοτόμησή του. Μια κατάσταση που ισχύει μέχρι και σήμερα.
Βιβλιογραφία
- Φ. Στυλιανού, “Τα 13 Σημεία”, 1960-2010: Ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας, τ. 1, 1960-1969: Η δεκαετία της εγκαθίδρυσης, Λευκωσία 2010, σ. 90-95.
- Γιάννης Βούλγαρης (2011), Ελληνική Πολιτική Ιστορία 1950-2004, εκδ. Θεμέλιο, σ. 100-105.
