Της Μαρίας Τσαλίκη,
Κάθε άνθρωπος στην σύγχρονη κοινωνία, έχει την δυνατότητα να απολαμβάνει την προστασία των συνταγματικά κατοχυρωμένων θεμελιωδών δικαιωμάτων του. Οι ασθενείς, και συγκεκριμένα οι ψυχικά πάσχοντες, δεν θα μπορούσαν να αποτελούν εξαίρεση από τον εν λόγω κανόνα. Μάλιστα, η προστασία τόσο της ανθρώπινης αξιοπρέπειας τους όσο και της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητάς τους, στην ιδιαίτερη περίπτωση των ευάλωτων ψυχικά πασχόντων, γίνεται ακόμη πιο επιτακτική.
Μια συχνή, ωστόσο, παραβίαση της αυτονομίας και προσβολή της προσωπικότητας, της αξιοπρέπειας και της προσωπικής ελευθερίας του ψυχικά πάσχοντος ασθενούς, αποτελεί η ιδιαίτερη ρύθμιση περί «Ακούσιας ψυχιατρικής περίθαλψης», η οποία με την σειρά της διακρίνεται σε δύο επιμέρους κατηγορίες: την θεραπεία στην κοινότητα κατόπιν εισαγγελικής παραγγελίας και την ακούσια νοσηλεία.
Αναλυτικότερα, η ακούσια ψυχιατρική περίθαλψη περατώνεται σε δύο στάδια. Αρχικά, ως πρώτη λύση ενάντια στην ψυχική διαταραχή ενός ατόμου, ακολουθείται αυτή της θεραπείας στην κοινότητα κατόπιν εισαγγελικής παραγγελίας, η ολοκλήρωση της οποίας απαιτεί δύο αιτιολογημένες γνωματεύσεις ψυχιάτρων και την συναίνεση του ασθενούς, ο οποίος και συνυπογράφει με τους ψυχιάτρους που τον εξέτασαν. Οι γνωματεύσεις μαζί με το απαραίτητο ενυπόγραφο έντυπο, υποβάλλονται στον Εισαγγελέα Πρωτοδικών, ο οποίος και διατάζει την θεραπεία του.
Τι συμβαίνει, όμως, στην περίπτωση που ο ασθενής δεν μπορεί να συνεργαστεί και να συμβαδίσει με την επιβαλλόμενη σε αυτόν θεραπεία; Όταν αποτελεί κίνδυνο τόσο για τον εαυτό του όσο και για τους γύρω του;
Έσχατη λύση απέναντι στην παροχή ψυχιατρικής περίθαλψης ενός ψυχικά πάσχοντος ατόμου στην περίπτωση που η θεραπεία στην κοινότητα έχει αποκλεισθεί, αποτελεί η εφαρμογή των διατάξεων περί ακούσιας νοσηλείας. Θα πρέπει εδώ να υπογραμμιστεί, πως ο ακούσιος εγκλεισμός σε ψυχιατρείο διαφέρει από τον εκούσιο εγκλεισμό αλλά και από την φύλαξη δραστών με ψυχικές διαταραχές (αρ 69 Π.Κ.). Σε αυτό το σημείο είναι λογικό να αναρωτηθούμε «Τι είναι η ακούσια νοσηλεία σε ψυχιατρικό κατάστημα;»
Βάση της εν λόγω ρύθμισης αποτελεί ο ν. 2071/1992 και συγκεκριμένα τα άρθρα 95 και επόμενα, στα οποία και ορίζεται πως «ακούσια νοσηλεία είναι η χωρίς συγκατάθεση του ασθενή εισαγωγή και παραμονή του για θεραπεία, σε κατάλληλη Μονάδα Ψυχικής Υγείας». Σύμφωνα με τις εν λόγω διατάξεις, ο ψυχικά πάσχων ασθενής, για να υποβληθεί στην κατάσταση του ακούσιου εγκλεισμού, θα πρέπει να πληροί ορισμένα κριτήρια:
- Να πάσχει από κάποια ψυχική διαταραχή.
- Να μην είναι ικανός να κρίνει ορθά για το συμφέρον της υγείας του.
- Η έλλειψη νοσηλείας να έχει ως συνέπεια είτε την επιδείνωση της υγείας του είτε τον αποκλεισμό εν τέλει της θεραπείας του είτε την γένεση βίαιων τάσεων του ασθενούς, τόσο κατά του ίδιου όσο και κατά τρίτων.
Την έναρξη της διαδικασίας της ακούσια νοσηλείας μπορεί να αιτηθεί ο/η σύζυγος του ασθενούς ή συγγενής σε ευθεία γραμμή απεριόριστα, ο συγγενής εκ πλαγίου μέχρι και δευτέρου βαθμού, αυτός που έχει την επιμέλεια ή ο δικαστικός του συμπαραστάτης. Τέλος, η δυνατότητα αυτή δίνεται δια του νόμου και στον Εισαγγελέα του τόπου διαμονής του φερόμενου ως ψυχικά πάσχοντος με την προσκόμιση δύο ψυχιατρικών γνωματεύσεων και την συμπλήρωση του απαραίτητου ειδικού εντύπου. Ο χρόνος νοσηλείας δεν μπορεί να ξεπερνά τους τέσσερις μήνες (σύμφωνα με το νέο σχέδιο νόμου) και δεν δύναται να εφαρμοστεί για την κάλυψη προνοιακών αναγκών φροντίδας, προστατευτικής φύλαξης ατόμων ή αντιμετώπιση περιστατικών εξάρτησης από ουσίες.
Στην Ελλάδα παρατηρείται μεγάλο ποσοστό ακούσιων νοσηλειών σε ψυχιατρεία. Συγκεκριμένα, έχει επανειλημμένως υπογραμμιστεί πως μόνο η πρόβλεψη του νόμου για ακούσια εισαγωγή, χωρίς την παράλληλη πρόβλεψη μιας ουσιαστικής θεσμικής δυνατότητας για την ανάπτυξη της ψυχιατρικής φροντίδας, έχει οδηγήσει στην ραγδαία άνοδο του αριθμού των ακούσιων νοσηλειών. Η έλλειψη, δηλαδή, των αναγκαίων δομών στον χώρο της ψυχικής υγείας προς εξασφάλιση της ομαλής νοσηλείας των ψυχικά πασχόντων αποτελεί την γενεσιουργό αιτία του μεγάλου ποσοστού των ακούσιων εγκλεισμών στην χώρα μας. Ενός ποσοστού που τις τελευταίες δεκαετίες κυμαίνεται στο 40-50% των εισαγωγών, την ώρα που στις υπόλοιπες χώρες της Ε.Ε. το ποσοστό αυτό δεν φαίνεται να ξεπερνά το 7-8%.
Βαρύγδουπη ήταν επίσης η ανακάλυψη της έρευνας που διεξήγαγε ο Συνήγορος του Πολίτη, την οποία και ανακοίνωσε στις 22.05.2007. Η εν λόγω έρευνα που αφορούσε 179 αναγκαστικούς εγκλεισμούς που είχαν διαδραματιστεί την προηγούμενη διετία στο Δρομοκαΐτειο Θεραπευτήριο και το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αθηνών, διαπίστωνε πως η αιτιολόγηση των ψυχιατρικών γνωματεύσεων δεν ήταν επαρκής, ώστε να καλύπτονται οι απαιτούμενες από τον νόμο προϋποθέσεις.
Περαιτέρω, αποδείχθηκε πως το 97% των πασχόντων μεταφέρθηκαν στο Ψυχιατρικό κατάστημα από την αστυνομία και όχι από το Ε.Κ.Α.Β., αντιμετωπίζοντας τους εισαχθέντες ως «εν δυνάμει εγκληματίες» και όχι ως ασθενείς, όπως άλλωστε θα όφειλαν. Πολλά είναι, επίσης, τα περιστατικά ακούσιας νοσηλείας ανθρώπων, χωρίς να έχει προηγηθεί η κατάλληλη και προβλεπόμενη από τον νόμο διάγνωση, που υποκρύπτουν ένα βαθύτερο κίνητρο του περιβάλλοντος που κίνησε την διαδικασία, θέλοντας όχι να βοηθήσουν το άτομο αλλά να το απομακρύνουν, να το περιορίσουν και να απαλλαγούν από την υποχρέωση φροντίδας του.
Η Ελλάδα έχει καταδικαστεί δύο φορές από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, λόγω της προβληματικής των διατάξεων του ν. 2071/1992. Είναι κατανοητό πως η ασαφής αναφορά και ερμηνεία του νόμου κατά την εκτέλεση του σε περιπτώσεις ακούσιου εγκλεισμού, έχει οδηγήσει στην εκμετάλλευση και καταστρατήγηση του με πληθώρα παρατυπιών να λαμβάνουν χώρα καθημερινά. Το νέο σχέδιο νόμου που προτάθηκε το περασμένο έτος, προσπάθησε να εκσυγχρονίσει και να προσφέρει μια καλύτερη ερμηνεία των διατάξεων του προϊσχύοντος νόμου, όχι όμως και να λύσει το μακροχρόνιο πρόβλημα στον εν λόγω τομέα.
Πηγές
- Δημήτριος Ψαρούλης, Πολυχρόνης Βούλτσος “Ιατρικό Δίκαιο – Στοιχεία Βιοηθικής”.
- Ν. 2071/1992
- http://www.opengov.gr/yyka/wp-content/uploads/2019/05/sxedio_nomou.pdf
