Της Μαρίας Κρουσταλλίδη,
Το ιδεολογικό φάσμα των πολιτικών ιδεολογιών, τόσο στην εγχώρια όσο και στη διεθνή σκηνή, εμπλουτίζεται ολοένα και περισσότερο στον 21ο αιώνα, οπότε και κινήματα με ποικίλες καταβολές προσφέρουν ιδεολογική στέγη σχεδόν σε κάθε έκφανση κάθε εκπεφρασμένης -στην ιστορία της πολιτικής σκέψης- θεωρίας. Στην αυγή του αιώνα, έχουμε παρατηρήσει μια έντονη ανάδυση μεταθετικιστικών θεωριών διεθνών σχέσεων, οι οποίες περιλαμβάνουν προτάσεις εναλλακτικής πολιτικής και, κυρίως, μιας διαφορετικής θέασης του κόσμου, είτε ως επαναπροσδιορισμός κάποιας ήδη υπάρχουσας θέσης, είτε ως κάτι πραγματικά καινούργιο. Χαρακτηριστικά τέτοια παραδείγματα συνιστούν η αναβίωση του φεμινιστικού κινήματος, καθώς και τα λεγόμενα «green politics», που δίνουν βάση στο φυσικό περιβάλλον και την οικολογία.
Ωστόσο, πολύ συχνά τυχαίνει τμήματα του εν λόγω ιδεολογικού φάσματος να μένουν πάντα ομιχλώδη και στιγματισμένα από την πολιτική ημιμάθεια της πλειοψηφίας των πολιτών, όπως επίσης και από κάποιου είδους σύμπλεγμα συνειδητής αποφυγής τους. Τέτοια περίπτωση αποτελεί και το αντιφασιστικό κίνημα, ευρέως γνωστό και ως ANTIFA, που για χρόνια έχει μείνει στην ιδεολογική «ντουλάπα», κάπου δίπλα από την «σκοροφαγωμένη» ταμπέλα της αριστεράς. Ωστόσο, ο Πρόεδρος Donald Trump, έχοντας ανοίξει πολλά «κουτιά της Πανδώρας», κατά τη διάρκεια της σύντομης -πλην έντονης- πολιτικής του καριέρας, κατάφερε, με αφορμή τις πρόσφατες εξελίξεις γύρω από το θάνατο του George Floyd, να χαρακτηρίσει ως τρομοκρατική οργάνωση το αντίστοιχο αμερικανικό παράρτημα του κινήματος, με αμφίβολη κατανόηση (για να μην πούμε προκλητική άγνοια) του τι ακριβώς αυτό πρεσβεύει. Μάλιστα, η δήλωση αυτή προκάλεσε την αντίδραση του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας, που έσπευσε να δηλώσει αλληλεγγύη προς το αντιφασιστικό κίνημα.
Ρίζες
Το βασικό χαρακτηριστικό του κινήματος είναι η εξωσυστημική δράση κατά του φασισμού και των αποτόκων του, καθώς, ιδεολογικά, δεν υπάρχει καμία εμπιστοσύνη απέναντι στις ήδη υπάρχουσες δομές για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Η Antifa δε συνιστά οργάνωση, με ιεραρχικά δομημένο μοντέλο διοίκησης, αλλά περισσότερο μια ρευστή έκφραση ακροαριστερού ακτιβισμού, τα μέλη της οποίας είναι δύσκολο να εντοπιστούν και να καταμετρηθούν με ακρίβεια, αφού πρόκειται για κίνημα διεσπαρμένο ανά την υφήλιο και χωρίς επίσημη εκπροσώπηση.
Η εξέλιξή του είναι αλληλένδετη με την πορεία του αντίθετου στρατοπέδου της ακροδεξιάς. Έτσι, κάποια πρώτα ψήγματα του Αντιφασιστικού Κινήματος εντοπίζονται στη δεκαετία του 1920 και 1930 στην Ευρώπη του Μεσοπολέμου, όπου φασισμός και ναζισμός, στην Ιταλία και τη Γερμανία αντίστοιχα, έκαναν την πρώτη τους εμφάνιση. Ωστόσο, η αντίσταση στις εν λόγω ιδεολογίες αρχικά είχε συσπειρώσει όλα τα μέλη της αριστεράς, όμως καταδικάστηκε, λόγω της αποχώρησης των Κομμουνιστικών και Σοσιαλιστικών Κομμάτων, αφήνοντας πίσω περιορισμένο αριθμό αναρχικών, οι οποίοι δεν κατόρθωσαν να προβάλλουν αποτελεσματική αντίσταση στις ζυμώσεις της περιόδου. Στη συνέχεια, οι Antifa εξαπλώθηκαν σε ολόκληρη την Ευρώπη, με ηχηρή παρουσία στον Ισπανικό Εμφύλιο (1936 – 1939), με τις «Διεθνείς Ταξιαρχίες» (International Brigades), αλλά και ως παρτιζάνοι αντάρτες σε ολόκληρη την Ευρώπη, κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Όσον αφορά στις ΗΠΑ, οι ιδεολογικές καταβολές ξεκινούν ήδη από πολύ πριν, με ομάδες υπέρ της κατάργησης της δουλείας, αλλά, τυπικά, το κίνημα αποκτά σάρκα και οστά κατά τη δεκαετία του 1980 και 1990, οπότε και μεσουρανούσε το αντίπαλο δέος της Ku Klux Klan. Υπήρξε μια ύφεση περί τη δεκαετία του 2000, όμως η εκλογή του Προέδρου Donald Trump, το 2016, αναζωπύρωσε ακραίες εθνικιστικές απόψεις, ενώ η ρητορική του προσέφερε ζωτικό χώρο εκδήλωσης ακραίων συμπεριφορών, κάτι το οποίο προκάλεσε και την αντίδραση του κινήματος Antifa, στην έκδοση που το συναντούμε σήμερα.
Συγκεκριμένα, με βάση τις τρέχουσες τάσεις, οι Antifa μάχονται κατά οποιασδήποτε μορφής ακροδεξιάς σκέψης και αντίληψης, επίθεσης και περιθωριοποίησης ευάλωτων ομάδων, όπως οι φυλετικές και θρησκευτικές μειονότητες ή μέλη της LGBDQ κοινότητας. Κατά τα τελευταία χρόνια, είναι ιδιαίτερα ενεργοί κατά του ρεύματος της «εναλλακτικής δεξιάς» (“alt-right”), που έχει κερδίσει ιδιαίτερο έδαφος στις ΗΠΑ.
To be or not to be (violent)?
Ένα πολύ μεγάλο μέρος της αντίθεσης στο κίνημα, στηρίζεται στο επιχείρημα ότι πάντοτε οι Antifa και οι ενέργειές τους αποτελούν εφαλτήριο βίαιων επεισοδίων και παράνομων συμπεριφορών που εκδηλώνονται με τρόπο άκρατο. Την πιο πρόσφατη έκδοση αυτού επιχειρήματος αποτελεί η δημοσίευση του Donald Trump στο Twitter, όπου ο Πρόεδρος αναφερόταν σε «πλιάτσικο» στις διαδηλώσεις για το θάνατο του George Floyd. Στην πραγματικότητα, όμως, η αλήθεια βρίσκεται, τις περισσότερες φορές, κάπου στη μέση.
Όντως, το κίνημα Antifa κατατάσσεται στην ακροαριστερά, τόσο ιστορικά, όσο και πρακτικά, εφαρμόζοντας αυτό που ονομάζεται «μαχητικός» αντι – φασισμός, υπό την έννοια ότι η βία δεν αποκλείεται από το πεδίο δράσης τους. Ωστόσο, πολύ συχνά, ακαδημαϊκοί και δημοσιογράφοι που μιλούν με μέλη ή μελετούν περιπτωσιολογικά τη δράση του κινήματος, διαβεβαιώνουν πως, τις περισσότερες φορές, η βία αποτελεί προϊόν αυτοάμυνας, έστω και με την προληπτική έννοια του όρου. Πολύ συχνά, δε, το ευρύ κοινό βρίσκεται αντιμέτωπο με κατασκευασμένα περιστατικά, τα οποία σκιαγραφούν το προφίλ τους ως πολύ βιαιότερο από την πραγματικότητα ή αποκλείουν όλες τις υπόλοιπες, μη βίαιες ενέργειές τους. Ο πεφωτισμένος Trump ο νεότερος έσπευσε να ενημερώσει τους ακόλουθούς του στο Twitter -πού αλλού;- πως λογαριασμός με την ονομασία «@ANTIFA_US» δημοσίευσε στην πλατφόρμα κάλεσμα για λεηλασίες, κατά τη διάρκεια προγραμματισμένης διαδήλωσης. Ωστόσο, η εταιρία προέβη σε κατάργηση του εν λόγω προφίλ, αναφέροντας πως είναι ψευδές και στην πραγματικότητα, συνδέεται με την οργάνωση «Identity Evropa», ένα γκρουπ λευκών ακροδεξιών, οι οποίοι τάσσονται υπέρ της διατήρησης της πολιτισμικής και φυλετικής ταυτότητας του πολιτισμού της Δύσης. Επιπρόσθετα, ο εκπρόσωπος τύπου του Twitter διευκρίνισε πως δεν είναι η πρώτη φορά που η χαλαρή οργάνωση του κινήματος έχει οδηγήσει στη διασπορά παρόμοιων fake news, εξ’ ονόματός του.
Ο ιστορικός Mark Bray, καθηγητής στο Darthmouth College και συγγραφέας του «Antifa: The Anti-Fascist Handbook», υποστηρίζει πως οι ενέργειες του κινήματος δεν συμπεριλαμβάνουν στην πλειοψηφία τους σωματική βία. Κύριο στοιχείο της τακτικής των μελών της Antifa αποτελεί αυτό που οι ίδιοι ονομάζουν «No platforming». Κοινώς, μέλημά τους είναι η στέρηση από τις ακροδεξιές οργανώσεις βήματος στο δημόσιο διάλογο, προκειμένου να αποφευχθεί η κανονικοποίηση των απόψεων που αυτές προβάλλουν, εξέλιξη που συνήθως δίνει πρόσφορο έδαφος για την ανεύρεση υποστηρικτών και τη μεγιστοποίηση κάθε ακροδεξιού κινήματος στην ιστορία. Η τακτική αυτή ξεκινά από διαδικτυακή παρακολούθηση της ακροδεξιάς, δημοσιοποίηση στοιχείων των μελών ακραίων ομάδων και καταλήγει σε προσπάθειες ακύρωσης δημοσίων ακροδεξιών εκδηλώσεων, κυρίως μιλώντας στους ιδιοκτήτες των χώρων που θα τις φιλοξενούσαν ή και οργανώνοντας διαμαρτυρίες παράλληλα με τη διεξαγωγή τους. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, τοπικοί θύλακες του κινήματος έχουν κατορθώσει να προλάβουν πολλές εξάρσεις φασισμού, πριν αυτές λάβουν ευρύτερη έκταση.
Επιμύθιο
Καταληκτικά, απαραίτητο κρίνεται να τονισθεί, προς αποφυγή παρεξηγήσεων, ότι το παρόν δεν αποτελεί κανενός είδους λίβελο κατά του συστήματος ή κάλεσμα στα όπλα κατά της ακροδεξιάς. Η δράση, με σκοπό την καθ’ οιονδήποτε τρόπο αλλαγή ή κοινωνική διεκδίκηση, παγκοσμίως ή εγχώρια, οφείλει να σέβεται πολιτειακές δομές και έννομες αρχές, όσο νοσηρές κι αν αυτές αποδεικνύονται κάποιες φορές, καθώς οτιδήποτε βρίσκεται τελείως εκτός του εκάστοτε συστήματος είναι καταδικασμένο να διαδραματίσει το ρόλο του παρία. Για να δανειστούμε τη ρήση του Καντ, as far as activism goes, «Η ελευθερία του ενός σταματά εκεί που αρχίζουν να θίγονται οι ελευθερίες του άλλου». Βέβαια, δεν είναι πάντα διακριτά τα κίνητρα και οι επιδιώξεις κινημάτων, ενώ, συχνά, οι αγαθές, κατά τα άλλα, προθέσεις τους υπονομεύονται από μη θεμιτά μέσα επιδίωξης.
Ωστόσο, η μεγαλύτερη νοσηρότητα κρύβεται πίσω από την κουλτούρα της παραπληροφόρησης και της στερεοτυπικής σκέψης και αντίληψης, ενώ ως μοναδική θεραπεία της αναγνωρίζεται η υποχρέωση του καθενός για μια στοιχειώδη κατανόηση του «who is who» της υπόθεσης.
