Του Συμεών Κωνσταντίνου,
Όλοι μας έχουμε έρθει σε επαφή με τους γενικούς όρους συναλλαγών, τους λεγόμενους ΓΟΣ ή στην καθημερινή διάλεκτο «τα ψιλά γράμματα». Τί είναι, όμως, αυτοί οι όροι και πότε χαρακτηρίζονται καταχρηστικοί, δίνοντας το δικαίωμα στον κάθε καταναλωτή να μην δεσμεύεται από αυτούς;
Κατά τον νόμο για την προστασία των καταναλωτών (Ν.2251/1994), γενικοί όροι συναλλαγών είναι οι όροι που έχουν διατυπωθεί εκ των προτέρων για μελλοντικές συμβάσεις. Το εν λόγω νομοθετικό κείμενο ορίζει και το πότε οι όροι αυτοί είναι καταχρηστικοί. Έτσι, τίθεται ένας μηχανισμός ελέγχου των γενικών όρων, ο οποίος διέρχεται από 3 στάδια : Ένταξη, Ερμηνεία, Περιεχόμενο.
Ένταξη: Στο πρώτο αυτό στάδιο ελέγχεται αν τα μέρη (δηλαδή ο προμηθευτής και ο καταναλωτής) συμφώνησαν αυτούς τους όρους. Αυτονόητη προϋπόθεση αποτελεί ο προμηθευτής να θέσει τους όρους στη διάθεση του καταναλωτή κι αυτός να μην τους αγνοεί υπαίτια. Να του επισημάνει, δηλαδή, πως η μεταξύ τους σύμβαση γίνεται υπό τους προτεινόμενους όρους, των οποίων ο καταναλωτής μπορεί να λάβει πραγματική γνώση. Θα πρέπει να είναι σαφείς, ευανάγνωστοι και σε κατανοητή διάλεκτο. Για παράδειγμα, εάν κάποιος έχει επιβιβαστεί σε ένα πλοίο, έχει ξεκινήσει το ταξίδι του και αγοράζει εκείνη τη στιγμή το εισιτήριο στο οποίο αναγράφονται οι όροι, τότε οι εν λόγω όροι δεν θα ισχύουν διότι δεν τέθηκαν στη διάθεση του καταναλωτή εκ των προτέρων. Διαφορετική απάντηση θα δινόταν εάν ο προμηθευτής παρέπεμπε τον καταναλωτή να επισκεφτεί την ιστοσελίδα του, ώστε να λάβει γνώση των ΓΟΣ.
Ερμηνεία: Με την προϋπόθεση πως η ένταξη ήταν νόμιμη, πραγματοποιείται το δεύτερο στάδιο ελέγχου. Στο σημείο αυτό, γίνεται η ερμηνεία των όρων. Ειδικότερα, τίθεται ο εξής ερμηνευτικός κανόνας: κατά την ερμηνεία των γενικών όρων συναλλαγών λαμβάνεται υπόψη η ανάγκη προστασίας των καταναλωτών. Γενικοί όροι συναλλαγών που διατυπώθηκαν μονομερώς από τον προμηθευτή ή από τρίτον για λογαριασμό του, σε περίπτωση αμφιβολίας ερμηνεύονται υπέρ του καταναλωτή (αρ. 2 παρ. 4 Ν.2251/1994). Με τον τρόπο αυτό, εάν κριθεί πως ένας όρος είναι δυσνόητος η ισχύς του ή μη, θα εξαρτηθεί από το ποια εκδοχή θα συμφωνεί με το συμφέρον του καταναλωτή. Στο στάδιο της ερμηνείας πρέπει, επίσης, να εξεταστεί εάν μεταξύ των μερών συμφωνήθηκε κάποιος ειδικός όρος, καθώς όροι που συμφωνήθηκαν μετά από ατομική διαπραγμάτευση μεταξύ των συμβαλλόμενων μερών (ειδικοί όροι) υπερισχύουν των αντίστοιχων γενικών όρων (αρ. 2 παρ.3).
Περιεχόμενο: Στο τελευταίο αυτό «φίλτρο» κρίνεται εάν ο εξεταζόμενος όρος είναι καταχρηστικός και άρα παράνομος. Ο νόμος παραθέτει ορισμένες περιπτώσεις, όπου ο όρος είναι άκυρος χωρίς καμία στάθμιση (αρ. 2 παρ.7). Εφόσον, όμως, δεν ανήκει σε κάποια από αυτές τις κατηγορίες, ο νόμος θέτει ως κριτήριο ακυρότητας τη σημαντική διατάραξη της ισορροπίας των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των συμβαλλομένων σε βάρος του καταναλωτή. Η καταχρηστικότητα θα κριθεί, αφού ληφθεί υπόψη η φύση του αγαθού ή της υπηρεσίας, ο σκοπός και γενικότερα οι συνθήκες κατά τη σύναψη της σύμβασης (άρθρο 2 παρ.6). Αν, για παράδειγμα, σε μια σύμβαση πώλησης αυτοκινήτου προβλέπεται η δυνατότητα αποπληρωμής με δόσεις με τον όρο συχνών καταβολών (π.χ. κάθε τρεις εβδομάδες), τότε ενδεχομένως ο εν λόγο όρος είναι αντίθετος με τον νόμο περί προστασίας των καταναλωτών, αν θεωρηθεί πως το δικαίωμα του καταναλωτή – αγοραστή στη διαπραγμάτευση της συχνότητας καταβολής των δόσεων θίγεται.
Ποια είναι, λοιπόν, τα δικαιώματα των καταναλωτών, στην περίπτωση που βρεθούν ενώπιον τέτοιων όρων; Οι καταναλωτές μπορούν να τους αμφισβητήσουν και να μην τους τηρήσουν, αφού δεν δεσμεύονται από καταχρηστικούς ΓΟΣ. Άλλωστε, ο σχετικός νόμος προβλέπει τη δυνατότητα της συλλογικής αγωγής μέσω ενώσεων καταναλωτών. Επιπρόσθετα, δυνατή είναι η καταγγελία στη Γενική Διεύθυνση Προστασίας Καταναλωτή και Εποπτείας της Αγοράς, καθώς επίσης και η εξώδικη επίλυση διαφορών από επιτροπές των Περιφερειών. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, δεν αποκλείεται και ποινική ευθύνη βάσει του άρθρου 13 στ. (α) του νόμου 2251/1994.
Πηγές
- ν. 2251/1994
- http://www.synigoroskatanaloti.gr/docs/law/gr/YA-5338-N-2251.pdf
- Τράπεζα Νομικών πληροφοριών “Νόμος”.
- Τράπεζα Νομικών πληροφοριών “Ισοκράτης”.
Γεννήθηκε στην Αθήνα όπου και κατοικεί τα τελευταία χρόνια. Είναι απόφοιτος της Νομικής σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Εργάζεται ως ασκούμενος δικηγόρος και οι τομείς ενδιαφέροντός του είναι το Αστικό και Εμπορικό Δίκαιο. Στον ελεύθερο του χρόνο ασχολείται με τη γυμναστική και του αρέσουν τα ταξίδια.
