Της Άλκηστης Κατσάλη,
«Δε μπορώ να αναπνεύσω» ήταν η τελευταία φράση του Αφροαμερικανού Τζορτζ Φλόιντ που δολοφονήθηκε στις 25 Μαΐου 2020 από έναν αστυνομικό στη Μινεάπολη των ΗΠΑ. Ενώ ο Φλόιντ ήταν δεμένος με χειροπέδες και με το κεφάλι κάτω σε έναν δρόμο της πόλης κατά τη διάρκεια μιας σύλληψης, ο Ντέρεκ Σόβιν, ένας λευκός αστυνομικός της Μινεάπολης, κρατούσε το γόνατό του πάνω στη δεξιά πλευρά του λαιμού του Φλόιντ για 8 λεπτά και 45 δευτερόλεπτα. Ο Φλόιντ δε μπορούσε να αναπνεύσει, παρακαλούσε να τον αφήσουν αλλά εις μάτην. Άφησε την τελευταία του πνοή κάτω από το γόνατο του αστυνομικού. Από εκείνη τη στιγμή διαδηλώσεις ξέσπασαν και συνθήματα κατά του ρατσισμού και της αστυνομικής βίας ήχησαν σε κάθε πλευρά των ΗΠΑ.
Αυτό το αποτρόπαιο γεγονός μας «θυμίζει» ξανά τον αγώνα του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, για τα ισότιμα δικαιώματα Αφροαμερικανών και λευκών στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1960. Το «Δε μπορώ να αναπνεύσω», η φράση που κάνει τον γύρο του κόσμου, μας θυμίζει την ομιλία-ορόσημο του Κινγκ στην Ουάσινγκτον το 1963. Μια ομιλία η οποία αποτελεί την αρχή για αξιοπρέπεια, ισότητα και ισονομία των Αφροαμερικανών. Ακόμα και σήμερα συνεχίζει να εμπνέει χιλιάδες ανθρώπους και ταυτόχρονα αποτελεί ένα ζωντανό κάλεσμα για την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ γεννήθηκε στην Ατλάντα το 1929, σε μία κοινωνία γεμάτη κραυγαλέο ρατσισμό από το σχολείο μέχρι και τον εργασιακό/δημόσιο χώρο. Στην ουσία επρόκειτο για ένα καθεστώς απαρτχάιντ: οι μαύροι απαγορευόταν να συχνάζουν στα ίδια μέρη με τους λευκούς, ενώ διέθεταν και ξεχωριστές εκκλησίες. Οι διακρίσεις, οι προσβολές και οι ταπεινώσεις που συχνά και ο ίδιος αντιμετώπιζε εντυπώθηκαν βαθιά μέσα του και χαλύβδωσαν τη θέλησή του να αγωνιστεί, ώστε να μπει ένα τέλος σ’ αυτές. Η αλήθεια είναι πως χρειάστηκαν αγώνες για να κερδίσουν οι μαύροι ίσα δικαιώματα με τους λευκούς.
Οι μαύροι, αν και ελεύθεροι μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο, παρέμεναν μέχρι και το 1900 καταδικασμένοι τόσο στον Βορρά όσο και στον Νότο σ’ έναν υποτακτικό ρόλο στο πλαίσιο μιας κυρίαρχης λευκής εξουσίας. Το 1910 ιδρύθηκε ο Εθνικός Σύνδεσμος για την Πρόοδο των Έγχρωμων Ανθρώπων, που συνέβαλε σε μια πολιτική πρόοδο και την αυξημένη συνείδηση στους κόλπους των μαύρων ότι αποτελούσαν καταπιεσμένη ομάδα και ότι αυτή η κατάσταση έπρεπε να αλλάξει. Το 1955 εκλέγεται πρόεδρος του Κινήματος για τα Πολιτικά Δικαιώματα, το οποίο μαχόταν για την ισότητα των Αφροαμερικανών στην κοινωνία τον ΗΠΑ. Η ευφράδεια, το πάθος και η ρητορική του ικανότητα φάνηκαν από νωρίς. Οι ιδέες του περιστρέφονταν γύρω από τη δικαιοσύνη, την απόκτηση δικαιωμάτων χωρίς την άσκηση βίας καθώς και την κοινωνική ανυπακοή, η οποία είχε επηρεαστεί τόσο από τον χριστιανισμό, όσο και από τον Μαχάτμα Γκάντι.
Έτσι, και ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ «είχε ένα όνειρο». Ο ίδιος σπούδασε σε ιδιωτικά σχολεία (φυσικά μόνο για μαύρους) και αρκείται να γίνει απλός πάστορας για να βρίσκεται κοντά στον λαό. Δεν έμενε αμέτοχος. Έχει βρεθεί στα κρατητήρια δύο φορές κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων υπέρ της ισότητας των μαύρων με τους λευκούς. Σε μια ειρηνική πορεία προς το δημαρχείο της Αλαμπάμα (η λεγόμενη εκστρατεία του Μπέρμιγχαμ) κακοποιείται και τίθεται υπό κράτηση. Οι διαδηλώσεις αποβαίνουν καρποφόρες, οι φυλετικές διακρίσεις στην περιοχή καθίστανται παράνομες, απελευθερώνονται επιπλέον 3.000 κρατούμενοι. Το καλοκαίρι του 1963 οι Ηνωμένες Πολιτείες συγκλονίζονται για μια ακόμη φορά από αιματηρές φυλετικές συγκρούσεις. Μάλιστα, σύμφωνα με τον Υπουργό Εσωτερικών των ΗΠΑ, Ντιν Ρασκ, η χώρα αντιμετώπιζε τη χειρότερη εσωτερική κρίση μετά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου. Έτσι, τον Αύγουστο ο Κινγκ εκφωνεί μπροστά σε 250.000 λευκούς και μαύρους διαδηλωτές στην Ουάσινγκτον, στο μνημείο του Αβραάμ Λίνκολν, τον περίφημο λόγο του «Έχω ένα όνειρο…» που έμεινε στην ιστορία. Ακολουθούν μερικά αποσπάσματα της πιο συγκλονιστικής ομιλίας στην ιστορία:
«…Έχω ένα όνειρο ότι μια μέρα αυτό το έθνος θα ξεσηκωθεί και θα ζήσει το αληθινό νόημα της πεποίθησής του: «Θεωρούμε αυτές τις αλήθειες αυταπόδεικτες, ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν δημιουργηθεί ίσοι».
Έχω ένα όνειρο ότι μια μέρα στους κόκκινους λόφους της Τζάρτζαρα, οι γιοι των πρώτων σκλάβων και οι γιοι των πρώτων ιδιοκτητών θα μπορέσουν να καθίσουν μαζί στο τραπέζι της αδελφότητας.
Έχω ένα όνειρο ότι μια μέρα ακόμη και η Πολιτεία του Μισισίπι, μια έρημη πολιτεία, πνιγμένη από τη λάβρα της αδικίας και της καταπίεσης, θα μεταμορφωθεί σε μια όαση ελευθερίας και δικαιοσύνης. Έχω ένα όνειρο ότι τα τέσσερα παιδιά μου μια μέρα θα ζήσουν σε ένα έθνος, όπου δε θα κριθούν από το χρώμα του δέρματός τους, αλλά από το περιεχόμενο του χαρακτήρα τους.
(…) Έχω ένα όνειρο ότι μια μέρα η πολιτεία της Αλαμπάμα θα μεταμορφωθεί σε μια πολιτεία, όπου τα μικρά μαύρα αγόρια και κορίτσια θα μπορέσουν να πιαστούν χέρι με χέρι με τα μικρά λευκά αγόρια και κορίτσια και να περπατήσουν μαζί σας αδελφές και αδελφοί».
Η ομιλία πραγματοποιήθηκε στις 28 Αυγούστου 1963 στην Ουάσινγκτον στο πλαίσιο της διαδήλωσης για την Εργασία και την Ελευθερία μπροστά σε 250.000 υποστηρικτές του. Το «Όνειρο» του Κινγκ προϋπήρχε, καθώς είχε διατυπώσει παρόμοιες ομιλίες τόσο τη δεκαετία του 1950 όσο και στις αρχές του 1960, σε διαδηλώσεις και σε πορείες. Η ομιλία συντάχθηκε αρχικά στη Νέα Υόρκη με τη βοήθεια του Στάνλεϊ Λέβινσον και του Κλάρενς Μπέντζαμιν Τζόουνς, αντικατοπτρίζει τις εμπειρίες του Κινγκ που αφορούσαν τη μεταχείριση των Αφροαμερικανών στις ΗΠΑ αλλά και στις αρχές της αμερικανικής δημοκρατίας, όπως αυτές αναγράφονται στο Σύνταγμα που αφορούν την ελευθερία και τη δικαιοσύνη. Περιέχει αρκετές θρησκευτικές επιρροές και αποσπάσματα από τον Ισαΐα (40:45) «Έχω ένα όνειρο ότι κάθε κοιλάδα θα εξυψωθεί» και του Αμώς (5:24) «Αλλά ως δικαιοσύνης κυλήσει σαν το νερό», και παράλληλα περιέχει αναφορές στο έργο του Ουίλιαμ Σαίξπηρ «Ριχάρδος Γ’». Η ρητορική του ευφράδεια και το πνεύμα δικαιοσύνης που κατείχε δεν πέρασαν απαρατήρητα από την κοινωνία και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης των ΗΠΑ. Οι New York Times, η Washington Post και η Boston Globe έγραψαν διθυράμβους για την ομιλία του, αλλά το FBI το οποίο παρακολουθούσε στενά τον Κινγκ τόσο για τις πεποιθήσεις του αλλά και για τη ριζοσπαστικότητά του, έγραψε σε αναφορά ότι «Πρέπει να τον θεωρήσουμε τώρα, αν δεν το κάναμε προηγουμένως, ως τον πιο επικίνδυνο νέγρο του μέλλοντος αυτού του Έθνους από την άποψη του κομμουνισμού, του νέγρου και της εθνικής ασφάλειας». Από την άλλη, ο Μάλκομ Εξ άσκησε κριτική στην ομιλία του για την μετριοπάθειά της.
Λόγια που έμειναν ανεξίτηλα στην ιστορία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Λόγια που συνεχίζουν να συγκινούν και να εμπνέουν. Λόγια που παραμένουν επίκαιρα και χαράζονται στη μνήμη των ανθρώπων.
Στις 4 Απριλίου 1968 ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ δολοφονείται από λευκό ελεύθερο σκοπευτή, αφήνοντας πίσω του έναν ελεύθερο δρόμο προς τον εκσυγχρονισμό μιας ολόκληρης κοινωνίας.
Βιβλιογραφία
- E.M Burns(2006), Η Ευρωπαϊκή Ιστορία – Ο Δυτικός Πολιτισμός: Νεότεροι Χρόνοι, Δ’ Έκδοση, Εκδόσεις Επίκεντρο, σσ. 1020-1024
- Hansen, D, D. (2003). The Dream: Martin Luther King Jr. and the Speech that Inspired a Nation. New York, NY: Harper Collins. p. 170-185
