Ο θεσμός της Προεδρικής Χάρης

Του Νικόλαου Καραμήτρου,

Μία εκ των σημαντικότερων εξουσιών του Αμερικανού Προέδρου, σύμφωνα με το Σύνταγμα του 1787, είναι ο θεσμός της Προεδρικής Χάριτος (Federal Pardon), για τον οποίο γίνεται συχνά λόγος στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Η προεδρική χάρις θα μπορούσε να οριστεί ως ένα συνταγματικά προβλεπόμενο δικαίωμα, η άσκηση του οποίου επιτρέπει στον Πρόεδρο των ΗΠΑ να απαλλάσσει από κατηγορίες τους παραβάτες του ομοσπονδιακού δικαίου.

Ειδικότερα, το άρθρο 2, του κειμένου αυξημένης τυπικής ισχύος, εδάφιο 2, περί της πολιτικής εξουσίας του Προέδρου, προβλέπει πως ο Πρόεδρος θα έχει το δικαίωμα να αποδίδει χάρη για εγκλήματα εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών, εκτός από τις περιπτώσεις παραπομπής για δίκη στο Κογκρέσο. Το ανώτατο ομοσπονδιακό δικαστήριο των Ηνωμένων Πολιτειών (Supreme Court Of The United States, SCOTUS) έχει ερμηνεύσει με σαφή τρόπο την αναφερθείσα διάταξη, εξηγώντας πως το δικαίωμα απόδοσης χάριτος περιλαμβάνει την παραχώρηση χάριτος, τη συγχώρεση υπό την πλήρωση όρων, τη μετατροπή ποινών υπό όρους, τη διαγραφή χρηματικών προστίμων και κατασχέσεων, την ανάπαυλα και την αμνηστία. Ωστόσο, στο παρόν άρθρο θα γίνει μια προσπάθεια περαιτέρω ανάλυσης του σημαντικού, για το κράτος δικαίου, θεσμού.

Αρχικά, είναι καλό να διευκρινιστεί ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί η ιδιόμορφη εσωτερική έννομη τάξη των Ηνωμένων Πολιτειών. Τα εγκλήματα εκδικάζονται σε τοπικό, περιφερειακό και πολιτειακό, είτε σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Βέβαια, δεν αποκλείεται παραβάτες να εκδικαστούν τόσο σε ομοσπονδιακό όσο και σε πολιτειακό δικαστήριο για την τέλεση του ίδιου εγκλήματος. Δυνατή, επίσης, είναι η καταδίκη παραβάτη σε δύο δικαστήρια διαφορετικών πολιτειών. Οι περισσότερες παραβάσεις του αστικού και του ποινικού δικαίου εκδικάζονται σε πολιτειακό επίπεδο. Σε ομοσπονδιακό επίπεδο εκδικάζονται κατάφωρες παραβιάσεις του δικαίου που αντίκεινται στο δημόσιο συμφέρον, όπως η αεροπειρατεία, τα ηλεκτρονικά εγκλήματα, η παραβίαση της φορολογικής νομοθεσίας κ.ο.κ.

Το δικαίωμα απόδοσης χάριτος δεν καλύπτει το σύνολο της νομοθεσίας των ΗΠΑ, παρά μόνο τους ομοσπονδιακούς νόμους. Έτσι, ο Πρόεδρος με βάση την κρίση του δύναται να αποδώσει χάρη στους καταδικασθέντες για ομοσπονδιακά εγκλήματα αλλά και σε όσους έχουν καταδικαστεί για εγκλήματα στο Στρατοδικείο των Ηνωμένων Πολιτειών και στο Ανώτατο Δικαστήριο της Περιφέρειας της Κολούμπια (Washington, D.C.). To γραφείο απόδοσης χάριτος, το οποίο αποτελεί τμήμα του Υπουργείου Δικαιοσύνης, μεταφέρει στον Πρόεδρο τις αιτήσεις χάριτος πολιτών που έχουν καταδικαστεί, καταλείποντάς του την ευχέρεια είτε να τις εγκρίνει είτε να τις απορρίψει. Αξιοσημείωτο είναι πως, σύμφωνα με το Σύνταγμα, οι αξιωματούχοι που έχουν παραπεμφθεί για δίκη στο Κογκρέσο και ο ίδιος ο Πρόεδρος εξαιρούνται του πεδίου εφαρμογής του δικαιώματος απόδοσης χάρης.

Καίτοι, το πεδίο εφαρμογής του δικαιώματος απόδοσης χάρης περιορίζεται μόνο στην ομοσπονδιακή νομοθεσία, ενώ παράλληλα εξαιρούνται του πεδίου οι προτάσεις αποπομπής αξιωματούχων· ο θεσμός είναι ένα πλήρες, αποκλειστικό δικαίωμα του πλανητάρχη. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τη στάση του Ανώτατου Δικαστηρίου έναντι των αμφισβητήσεων δικαστών και μελών του Κογκρέσου. Όπως τονίζει επανειλημμένα το δικαστήριο, το δικαίωμα είναι αναμφισβήτητο, σύμφωνο με το Σύνταγμα και συναφές με τις εξουσίες του Προέδρου. Με λίγα λόγια, ο Πρόεδρος μπορεί να αποδώσει χάρη αντιστρέφοντας καταδίκες, αναιρώντας τις έννομες συνέπειές τους σαν να μην έγιναν ποτέ. Όμως, σε καμία περίπτωση δε διαγράφονται οι παραβιάσεις και οι ποινές από το ποινικό μητρώο των παραβατών, απλώς δεν εφαρμόζονται, ως απόρροια της ασφάλειας δικαίου και της αρχής της νομιμότητας.

Ιστορικά, ο θεσμός συναντάται ήδη από τον 17^ο και 18^ο αιώνα στις Βρετανικές Μοναρχίες. Στη συνέχεια στον νέο κόσμο, φορείς του δικαιώματος ήταν οι κυβερνήτες του στέμματος, κάτι που μεταβλήθηκε μετά την Αμερικανική Επανάσταση. Το δικαίωμα ανήκε πλέον στον Πρόεδρο και ήταν ρητώς προβλεπόμενο στο Σύνταγμα. Στην αρχή η χάρη αποδιδόταν χειρόγραφα από τον ίδιο τον Πρόεδρο, κάτι που άλλαξε στα τέλη του 19^ου αιώνα και αποτέλεσε, όπως και σήμερα, αρμοδιότητα των Κυβερνητικών Αξιωματούχων. Ο Πρόεδρος, στη μοντέρνα εποχή, επικυρώνει το έγγραφο. Κατά τον 20ό αιώνα, αποδόθηκε χάρη περισσότερες από 20.000 φορές εγείροντας προβληματισμούς σχετικά με τη φύση του δικαιώματος και με τη διαφθορά που θα μπορούσε αυτό να προωθεί. Ο Πρόεδρος που άσκησε τις περισσότερες φορές το δικαίωμα ήταν ο Franklin Roosevelt (3687 φορές). Στην Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία της Ελλάδας, το δικαίωμα απόδοσης χάρης ασκείται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, μετά από διατύπωση γνώμης του Συμβουλίου Χάριτος και ύστερα από πρόταση του Υπουργού Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Είναι προφανές πως ο Πρόεδρος των ΗΠΑ είναι πιο ανεξάρτητος όσον αφορά την άσκηση του δικαιώματος, συγκριτικά με τον Έλληνα Πρόεδρο της Δημοκρατίας.

Για τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου κατασταλτικού μηχανισμού κακοποίησης είναι αναγκαίο να προσεγγίσουμε τον σημερινό θεσμό ως προς τις θετικές και αρνητικές πτυχές του. Από τη μία πλευρά, ο Πρόεδρος δύναται να δρα εσπευσμένα σε περιόδους εθνικής κρίσης δίνοντας την ευκαιρία σε ανθρώπους που το αξίζουν να επανέλθουν στην κοινωνία και να προσφέρουν σε αυτή. Από την άλλη, εντείνονται τα φαινόμενα πολιτικής διαφθοράς και παραλύεται η ασφάλεια δικαίου σε περιπτώσεις που ο εκάστοτε Πρόεδρος ασκεί καταχρηστικά το συνταγματικό αυτό δικαίωμα.

Εν κατακλείδι, είναι γεγονός πως ο θεσμός της Προεδρικής Χάρης μπορεί να βελτιωθεί σημαντικά, ώστε να ανταποκρίνεται στα νομικά πρότυπα του 21^ου αιώνα. Σε μία δημοκρατική κοινωνία ένας τέτοιος θεσμός πρέπει να βρίσκεται κοντά στους πολίτες και να είναι πιο αξιοκρατικός, πράγμα το οποίο θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω μιας πιο «αυστηρής» διαδικασίας, η οποία θα βεβαιώνει πως ο αιτών πληροί τις προϋποθέσεις απόδοσης χάρης. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, θα καταπολεμηθεί οιασδήποτε μορφής διαφθορά στις ενέργειες του Προέδρου. Η παραπάνω άποψη είναι, βέβαια, προσωπική και συναντάται στη σφαίρα της θεωρίας, αφού, όπως δείχνουν τα πράγματα, ο συγκεκριμένος θεσμός κάθε άλλο παρά τροποποιήσεις επρόκειτο να υποστεί.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Executive Clemency in the United States: Origins, Development, and Analysis (1900-1993) P.S. Ruckman J.R.
• Clemency Recipients, The United States Department of Justice, https://www.justice.gov/pardon/clemencyrecipients
• The Constitution of the United States: A Transcription, National Archives, https://www.archives.gov/founding-docs/constitution-transcript

Νίκος Καραμήτρος

Γεννημένος το 2001. Διανύει το πρώτο έτος των σπουδών του στο τμήμα Νομικής του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης. Έχει συμμετάσχει σε σεμινάρια με αντικείμενο το Διεθνές Δίκαιο, για το οποίο τρέφει μεγάλο ενδιαφέρον. Μιλάει αγγλικά και γερμανικά. Είναι μέλος του European Law Students’ Association (ELSA Komotini).