Της Μαντώς Γιαννή,
Τι σημαίνει εθελοντισμός; Πού βασίζεται και από πού πηγάζει; Και στην τελική, έχει νόημα;
Όλες αυτές οι ερωτήσεις και πολλές ακόμα μου γεννιούνται όταν μιλώ και συναναστρέφομαι ανθρώπους που ασχολούνται με τον εθελοντισμό. Αποφέρει οικονομικά; Ψυχολογικά; Αποφέρει στο οτιδήποτε γενικά; Και την πιο σημαντική ερώτηση που δεν τολμά ποτέ κανείς να ρωτήσει: Μήπως υπάρχει κάποιος απώτερος σκοπός πίσω από την ενασχόληση με τα κοινά;
Δεν είμαι ειδικός στο θέμα. Δεν έχω σπουδάσει οικονομικά ούτε κοινωνιολογία και δεν μπορώ και ούτε θέλω να ισχυριστώ ότι ξέρω καλύτερα αλλά έχω προσωπική εμπειρία και ό,τι μπορώ θα το πω γιατί μερικές φορές είναι πολύ δύσκολο να κάνουμε αυτό που κάνουμε και πρέπει να θυμόμαστε γιατί το κάνουμε.
Ο Μάνος Κοντολέων στο βιβλίο του Ροκ Ρεφρέν αναφέρει ότι «ροκ είναι στάση ζωής» θέλοντας να πει πως η ροκ μουσική δεν είναι απλώς ένα είδος μουσικής, αλλά είναι ένας τρόπος να αντιμετωπίσεις τη ζωή. Έτσι και ο εθελοντισμός είναι στάση ζωής. Δεν είναι μια πολιτική ιδεολογία ούτε και έχει οικονομικά κίνητρα. Αυτό που σου προσφέρει όμως είναι μια δυνατή ψυχολογία και αποκαθιστά το κενό που επί αιώνες οι άνθρωποι έχουν προσπαθήσει να γεμίσουν με διαφορετικούς τρόπους, είτε αυτό είναι η θρησκεία τους, είτε κάποια άλλη πνευματική δύναμη. Ο εθελοντισμός αποκαθιστά την πίστη σου στην ανθρωπότητα. Σου επιβεβαιώνει ότι έχεις τη δύναμη να πράξεις και να πετύχεις, έχεις τη δύναμη να αλλάξεις μια δυσάρεστη κατάσταση ή ένα δυσάρεστο στερεότυπο, να βοηθήσεις κάποιον, ο οποίος βρίσκεται σε ανάγκη και να οδηγήσεις και άλλους να πιστέψουν σε αυτό και βασικά να πιστέψουν στον εαυτό τους.
Το πολιτικό φάσμα. Γίνεται να είσαι «αριστερός» και να ασχολείσαι με τον εθελοντισμό; Ακόμα πιο τραβηγμένο, γίνεται να είσαι «δεξιός» και να αφιερώνεις τη ζωή σου σε εθελοντική εργασία; Ο εθελοντισμός δεν είναι προϊόν ή εργαλείο κανενός κόμματος ή ιδεολογίας. Ο εθελοντισμός είναι μια φιλελεύθερη έννοια, κατά την οποία ο άνθρωπος εξασκεί τη συμμετοχή του στα κοινά είτε διότι το αποτέλεσμα μιας συλλογικής απόφασης τον επηρεάζει άμεσα ή έμμεσα, είτε διότι νιώθει αλληλεγγύη για ένα σκοπό, είτε διότι πιστεύει ότι μέσω της συμμετοχής στα κοινά μπορεί να συνεισφέρει έμπρακτα στην κοινωνία χωρίς την εμπλοκή του στην πολιτική. Ιδανικό βέβαια θα ήταν, εάν η πολιτική ήταν βασισμένη στην αρχή της Κοινωνίας Πολιτών[1] αλλά για να γίνει αυτό, πρέπει πρώτα οι άνθρωποι της κοινωνίας αυτής να πιστέψουν στον εθελοντισμό και την Κοινωνία Πολιτών. Γιατί οι άνθρωποι μιας κοινωνίας δεν είναι παρά οι ανερχόμενοι πολιτικοί της, επηρεασμένοι από τις συναναστροφές τους και τις συζητήσεις τους. Μπορεί να μην είσαι εσύ αλλά μπορεί να είναι ο/η συμμαθητής/-ρια από το γυμνάσιο ή το λύκειο, το παιδί που παίζατε μαζί τένις ή βόλεϊ ή μπάσκετ, κάποιος/-α που γνώρισες ένα βράδυ σε μια κοινή παρέα.
Οικονομική ανταπόκριση. Υπάρχει οικονομικό όφελος από την ενασχόληση με τα κοινά; Η απάντηση είναι απλή. Όχι, δεν υπάρχει. Δεν υπάρχει χρηματική ανταμοιβή και δεν υπάρχει σιγουριά. Δεν υπάρχει καν σιγουριά ότι θα υπάρξει ποτέ σιγουριά. Τα οικονομικά κίνητρα δεν αποτελούν προτεραιότητα για τον εθελοντισμό γι’ αυτό και υπάρχουν εθελοντές και εθελοντές διαφορετικών βαθμίδων και καταβολών. Από εκεί και πέρα, όσο μεγαλύτερη η οργάνωση τόσο περισσότεροι οι πόροι και οι ανάγκες της. Εάν κάποιος επιθυμεί να σταδιοδρομήσει σε αυτόν τον τομέα, σαφώς και μπορεί να βιοποριστεί από αυτό. Αλλά όσο μικρότερη η ομάδα τόσο μεγαλύτερα τα προβλήματα. Υπάρχει η συνεχής κριτική από τους κοντινούς ανθρώπους κάθε εθελοντή/-ριας ότι αφιερώνει το χρόνο του/της σε μη κερδοσκοπική εργασία, ότι φέρει τον εαυτό του/της σε σημείο οικονομικής ανασφάλειας. Επίσης, υπάρχει η κριτική αυτών που αντιμετωπίζουν με φθόνο κάποιον/α ο/η οποίος/-α έχει χρήματα και επιλέγει να ασχοληθεί με τα κοινά 1) ισχυριζόμενοι ότι είναι υποχρέωση του/της ή 2) κατηγορώντας τον/την ότι έχει κάποιο απώτερο σκοπό. Οπότε εκτός του ότι κάποιος διαθέτει την πεποίθηση να βοηθήσει στην ανάπτυξη ενός συλλογικού σκοπού σε οικονομικό βάρος του ίδιου του του εαυτού, πρέπει να απολογηθεί και γι’ αυτό.
Ψυχολογική διάθεση. Όταν ασχολείσαι με τα κοινά εξασκείς την ψυχολογία σου. Γιατί; Για να ασχοληθείς με τα κοινά πρέπει να πιστεύεις ότι υπάρχει ελπίδα ο κακοπροαίρετος να γίνει καλοπροαίρετος. Πρέπει να εξασκείς την αισιοδοξία σου καθημερινά. Πρέπει να πιστεύεις στο κοινό καλό και όχι μόνο στο δικό σου καλό. Πρέπει να είσαι σίγουρος για τον εαυτό σου έτσι ώστε να μην αφήνεις τις ανασφάλειες σου να μπαίνουν στη μέση. Πρέπει να γνωρίζεις ανθρώπους οι οποίοι θα σου πουν ότι αυτό που κάνεις δεν έχει νόημα διότι ο κόσμος είναι έτσι όπως είναι και δεν θα αλλάξει. Πρέπει να αντιμετωπίσεις όλα τα κακά συναισθήματα όλων των ανθρώπων, να τους κοιτάξεις στα μάτια και μ’ ένα χαμόγελο να τους επιβεβαιώσεις ότι όλα θα πάνε καλά ενώ εσύ ο/η ίδιος/-α εκείνη τη στιγμή μπορεί να μην το πιστεύεις. Αλλά το καλό απ’ όλη αυτή την ιστορία είναι ότι στο τέλος της μέρας έχεις τη συνείδηση σου καθαρή και γνωρίζεις πως ό,τι και να σου συμβεί, θα μπορέσεις να το αντιμετωπίσεις γιατί η ψυχολογία σου δεν θα σε απογοητεύσει.
Ανθρωπιά. Η τελευταία μεταβλητή του εθελοντισμού είναι ο παράγοντας της ανθρωπιάς. Ανθρωπιά δεν είναι μόνο να ρίχνεις κέρματα στο κεσεδάκι ενός άστεγου έξω από το σουπερμάρκετ. Ανθρωπιά δεν είναι μόνο να νιώθεις συμπάθιο για κάποιον ταλαιπωρημένο αλλά και να πράττεις γι’ αυτό. Ανθρωπιά δεν είναι σίγουρα να επαναπαύεσαι στο γεγονός ότι είσαι εντάξει απέναντι στις κοινωνικές σου υποχρεώσεις. Η ανθρωπιά καλλιεργείται και εξασκείται καθημερινά μέσω πολλών και διαφορετικών ερεισμάτων.
Γιατί στις μέρες μας ο εθελοντισμός είναι πιο σημαντικός από πότε; Διότι ζούμε σ’ έναν κόσμο περιορισμένης ευπιστίας και ειλικρίνειας (ή μήπως το αντίθετο;) λόγω της τεχνολογικής ανάπτυξης που επικρατεί. Τα ερεθίσματα είναι πάρα πολλά και η κοινή γνώμη φαίνεται να καθορίζει τα πάντα στη ζωή μας. Αυτή η κοπέλα στο youtube είπε ότι δεν είναι φεμινίστρια. Να συμφωνήσω ή να διαφωνήσω; Το κίνημα στα social media για τον George Floyd έχει απογειωθεί. Να συμμετάσχω ή να μην συμμετάσχω;
Για να μπορέσεις να αποφασίσεις πρέπει να κάνεις αυτό που πιστεύεις. Και για να κάνεις αυτό που πιστεύεις πρέπει να αποδεσμευτείς από την κοινή γνώμη διότι η κοινή γνώμη δεν είναι παρά ο μέσος όρος. Εάν τα καταφέρεις τότε θα αποκτήσεις το θάρρος της γνώμης σου και θα μπορέσεις να υπερασπιστείς φωναχτά με επιχειρήματα και με ειλικρίνεια αυτό που πιστεύεις. Η περιπλοκή σου μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης σε θέματα που αφορούν παγκόσμια προβλήματα και συλλογικές προσπάθειες ίσως να είναι η απλούστερη μορφή εθελοντισμού που υπάρχει. Και η επιλογή σου να συμμετάσχεις ή να μη συμμετάσχεις ίσως και να έχει τις μεγαλύτερες συνέπειες. Μερικές φορές είναι απλό, πολλές φορές όμως είναι δύσκολο. Πιστεύεις ότι η γνώμη σου δεν έχει τόσο βάρος; Και όμως η γνώμη σου και η κάθε γνώμη είναι καθοριστική.
Εάν έχεις ισχυρές πεποιθήσεις για κάτι, δράσε αναλόγως. Εάν δεν έχεις άποψη ή δεν είσαι σίγουρος/-η, καλύτερα να μην πεις τίποτα. Μόνο καλό θα κάνεις. Έτσι απλά και κάπως εθελοντικά θα έχεις συμβάλει με τον τρόπο σου στα λεγόμενα social media movements.
[1] Με τον όρο Κοινωνία Πολιτών αναφέρομαι στον επίσημο και ακαδημαϊκό όρο, κατά τον οποίο η κοινωνία πολιτών θεωρείται ο τρίτος τομέας της κοινωνίας ανάμεσα στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα.
