Της Μαρίας Μαλανδράκη,
Στις 30 Οκτωβρίου 1998, η ταινία με τίτλο «Μαθήματα Αμερικανικής Ιστορίας» έκανε πρεμιέρα στους κινηματογράφους της Αμερικής, σπάζοντας τα ταμεία με τη ρεαλιστική σκηνοθεσία της και το έντονα αντιρατσιστικό της περιεχόμενο. Μέσα από την αφήγηση του Ντάνι για τον πρώην ναζιστή αδερφό του, Ντέρεκ, ο οποίος έπειτα από τρία χρόνια στη φυλακή για ανθρωποκτονία έχει εγκαταλείψει τις παλιές του ιδέες και προσπαθεί να αποτρέψει τον αδερφό του απ’ το να ακολουθήσει τον ίδιο δρόμο με εκείνον, η ταινία παρουσιάζει την επιρροή «ακραίων» πολιτικών ιδεολογιών στους εφήβους, την εύκολη χειραγώγησή τους από άτομα που χρησιμοποιούν τη ρητορική μίσους, τα προβλήματα του συστημικού ρατσισμού, καθώς και τον κύκλο βίαιων πράξεων που αυτός γεννάει.
Είκοσι δύο χρόνια αργότερα, όταν στις περισσότερες χώρες του δυτικού κόσμου προάγονται οι ιδέες του ανθρωπισμού και της αντιρατσιστικής κουλτούρας, η οποία έρχεται να αγκαλιάσει την πολυχρωμία της πολυπολιτισμικότητας, ακολουθώντας τον χαρακτήρα της παγκοσμιοποίησης, στις 25 Μαΐου 2020 ο αφροαμερικανός George Floyd αφήνει την τελευταία του πνοή στο πεζοδρόμιο, έχοντας σαν τελευταία αίσθηση το βάρος ενός αστυνομικού στο σβέρκο του, στον οποίο είπε επανειλημμένα πως δεν μπορεί να ανασάνει. Το ζήτημα είναι πολιτικό όσον αφορά τα φαινόμενα της αστυνομικής βίας προς τους πολίτες και ταυτόχρονα κοινωνικό στο βαθμό που οι πράξεις βίας προς συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες πηγάζουν από ρατσιστικά κίνητρα.
Σε αυτό το κλίμα, διαμαρτυρίες με μηνύματα κατά της αστυνομικής βίας και του ρατσισμού λαμβάνουν χώρα σε πολλές πόλεις της Αμερικής και κυρίως στη Μινεάπολη, όπου συνέβη το περιστατικό, ενώ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συζητήσεις σχετικές με το ρατσισμό, την πολιτική της αστυνομίας, αλλά και τις συντηρητικές πολιτικές στάσεις, που, με έναν παράδοξο τρόπο, υιοθετούνται τα τελευταία χρόνια από μεγάλο μέρος των πολιτών, αναζωπυρώνονται. Σε ποιο βαθμό έχουμε, τελικά, ξεπεράσει τον ρατσισμό; Θα μπορούσαμε να πούμε πως οι διαμαρτυρίες αποτελούν έναν ορθό και άμεσο τρόπο αντιμετώπισης ζητημάτων τέτοιου χαρακτήρα;
Κοιτάζοντας από έναν ιστορικό φακό την εξέλιξη των δυτικών κοινωνιών, μπορούμε να πούμε πως ένα από τα αποτελέσματα του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, ήταν η επακόλουθη δυσπιστία των ανθρώπων προς πολιτικά πρόσωπα που παρουσιάζονται ως ηγέτες κατάλληλοι να βγάλουν τη χώρα τους από τα εκάστοτε αδιέξοδα που μπορεί να αντιμετώπιζαν, αλλά και η αποστροφή προς πολιτικές θέσεις που αφορούν την «καθαρότητα» του έθνους από ανθρώπους φύσει κατώτερους εξαιτίας της φυλής, της καταγωγής τους ή των προβλημάτων υγείας τους. Σε αυτό το πλαίσιο, δόθηκε μια στέρεη βάση για την υιοθέτηση ανθρωπιστικών και αντιρατσιστικών ιδεών, οι οποίες άλλαξαν όχι μόνο τα νομοθετικά πλαίσια πολλών χωρών αλλά και τον ίδιο τον χαρακτήρα της εκπαίδευσης, η οποία φροντίζει για τη διαμόρφωση των αντιλήψεων των επόμενων γενεών.
Παρ’ όλα αυτά, τα τελευταία χρόνια φαίνεται ένα μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης να στρέφεται ξανά προς παρωχημένες, συντηρητικές αντιλήψεις που αφορούν το χαρακτήρα τόσο του έθνους, όσο και της θρησκείας αλλά και της πολιτικής. Τα αίτια αυτής της εξέλιξης είναι πολλά: ο επιφανειακός χαρακτήρας της εκπαίδευσης, η οικονομική κρίση που πλήττει μεγάλο μέρος του δυτικού κόσμου, ο πρωτόγνωρος χαρακτήρας της παγκοσμιοποίησης, ο ηθικός σχετικισμός της μετανεωτερικότητας, αλλά και η ιδέα της πολιτισμικής ανωτερότητας, η οποία για αρκετούς αιώνες αποτελεί μια μάστιγα του δυτικού κόσμου.
Τα παραπάνω έχουν οδηγήσει στην πολιτική πόλωση των κοινωνιών, στην αποσάθρωση της κοινωνικής συνοχής και στην αύξηση των διαμαρτυριών, οι οποίες ανεξάρτητα από τον πολιτικό τους χαρακτήρα έχουν έναν έντονα βίαιο χαρακτήρα. Θα μπορούσαμε τελικά να πούμε πως αυτές οι διαμαρτυρίες δημιουργούν περισσότερα προβλήματα από όσα λύνουν; Όχι απόλυτα. Στο βαθμό που έχουν έναν καθορισμένο σκοπό και δεν αποτελούν ένα αποκούμπι για το ξέσπασμα απογοήτευσης και μίσους ευπαθών κοινωνικών ομάδων ή ψευδοπολιτικοποιημένων ατόμων, η διαμαρτυρία θα μπορούσαμε να πούμε πως αποτελεί μια υγιή αντίδραση των πολιτών. Αρκεί, φυσικά, να μην δημιουργείται ένας κύκλος βίας, η οποία ασκείται τιμωρητικά από μια κοινωνική ομάδα σε μια άλλη.
Το συγκεκριμένο άρθρο ξεκίνησε αναφερόμενο στην ταινία «Μαθήματα Αμερικανικής Ιστορίας», η ταινία κλείνει με τον θάνατο του μικρότερου αδερφού του πρώην ναζιστή Ντέρεκ, ο οποίος παρά το γεγονός ότι άλλαξε τελικά την ιδεολογική οπτική του αδερφού του, δεν κατάφερε να τον σώσει από το να δολοφονηθεί από ένα άλλο παιδί που έφερε τις αντίθετες ιδέες από εκείνο. Χαρακτηριστική είναι η έκφραση του δολοφόνου ο οποίος φαίνεται να μην μπορούσε να πιστέψει ούτε ο ίδιος πως τράβηξε την σκανδάλη στο συμμαθητή του. Η φράση «το μίσος είναι βάρος» που αναφέρει ο πρωταγωνιστής λίγο πριν τον σκοτώσουν, περικλείει όλο το νόημα της ταινίας που δεν είναι άλλο από το ότι το μίσος φέρνει μόνο μίσος, και καμία πράξη, όσο βίαιη και εάν είναι, δεν μπορεί να το ανακουφίσει κάνοντάς το έτσι βάρος. Η διαμαρτυρία, λοιπόν, όταν έχει έναν σαφή σκοπό και μια σταθερή ένταση που δεν της επιτρέπει να γίνει αιτία για τη δημιουργία κύκλων βίας που ασκούνται τιμωρητικά, πλέον, από μια κοινωνική ομάδα σε μία άλλη· μόνο τότε είναι υγιής και μόνο τότε μπορεί να επιφέρει κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα. Διαφορετικά αποτελεί μονάχα ένα βάρος, αφού εκπίπτει στο επίπεδο ενός γόνιμου εδάφους για πολιτική προπαγάνδα, λαϊκισμό και υλικές καταστροφές.
