Της Σταυρούλας Τζιόρα,
Η Διδώ Σωτηρίου κάποτε είχε γράψει κατά την κηδεία του βουλευτή της ΕΔΑ, Γρηγόρη Λαμπράκη: «Η Ελλάδα σύσσωμη είναι στο πόδι, όχι για ταφή μα για ανάσταση». Με αυτόν τον τρόπο, η λογοτέχνης ήθελε να δείξει το ήθος του Λαμπράκη, ο οποίος έπεσε νεκρός κατά τη διάρκεια μιας συγκέντρωσης για τον πυρηνικό αφοπλισμό. Ήταν η ένδειξη ότι ο διχασμός και τα πάθη του εμφυλίου ήταν ακόμα ριζωμένα στην Ελληνική κοινωνία.
Ο Γρηγόρης Λαμπράκης γεννήθηκε στις 3 Απριλίου 1912 στην Κερασίτσα Αρκαδίας. Σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ακολούθησε την ειδίκευση της γυναικολογίας. Παράλληλα, υπήρξε αθλητής και είχε κατακτήσει αρκετούς τίτλους στο μήκος σε πανελλήνιους αγώνες αλλά και βαλκανικούς. Στις εκλογές του 1961 ο Λαμπράκης εξελέγη βουλευτής Πειραιά με την Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ). Αψηφώντας τις απαγορεύσεις, στις 21 Απριλίου 1963 πραγματοποίησε την 1η Μαραθώνια πορεία ειρήνης, βαδίζοντας μόνος του μέχρι που τον συνέλαβαν για αρκετές ώρες και έπειτα αφέθηκε ελεύθερος.
Στις 22 Μαΐου ο Λαμπράκης, ως ιδρυτικό μέλος και πρόεδρος της ελληνικής επιτροπής για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη, βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη για να παρευρεθεί σε εκδήλωση της Επιτροπής με θέμα τον πυρηνικό αφοπλισμό. Έξω από τον χώρο της ομιλίας του βρίσκονταν συγκεντρωμένοι τόσο υποστηρικτές του βουλευτή όσο και αντιφρονούντες, οι οποίοι δημιούργησαν μια «αντισυγκέντρωση» προκαλώντας ένα τεταμένο κλίμα. Αποχωρώντας από τον χώρο όπου πραγματοποιήθηκε η εκδήλωση, ο Λαμπράκης μαζί με τους υποστηρικτές του ξεκίνησαν να διασχίσουν τον δρόμο. Ωστόσο, εκείνη τη μοιραία στιγμή ένα τρίκυκλο τούς έκλεισε τον δρόμο και τραυμάτισε σοβαρά στο κεφάλι τον Γ. Λαμπράκη, ο οποίος έπεσε αιμόφυρτος στο έδαφος. Οι επιβαίνοντες του τρίκυκλου ήταν ο Σπύρος Γκοτζαμάνης, ο οποίος οδηγούσε το όχημα και ο Μανώλης Εμμανουηλίδης ο οποίος παλαιότερα είχε καταδικαστεί για βιασμό, κλοπές και παιδεραστία. Έπειτα από τον βαρύτατο τραυματισμό που προκάλεσε το τρίκυκλο, οι αντίπαλοι του Λαμπράκη έπεσαν καταπάνω του και άρχισαν να τον χτυπούν με ομπρέλες. Αμέσως, ένα ιδιωτικό όχημα κατέφθασε στο σημείο και διακόμισε τον βουλευτή στον Ερυθρό Σταυρό, όπου διαπιστώθηκε βαριά εγκεφαλική διάσειση, ωτορραγία και αιμάτωμα μεγάλου μεγέθους στο μέτωπο. Τον μετέφεραν στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ για να χειρουργηθεί άμεσα.
Αστυνομικοί αλλά και πολίτες καταδίωξαν το τρίκυκλο το οποίο παράνομα κατήρχετο με ιλιγγιώδη ταχύτητα την οδό Βενιζέλου, η οποία αποτελεί μονόδρομο. Κατάφεραν να ακινητοποιήσουν το τρίκυκλο στη διασταύρωση Μεγάλου Αλεξάνδρου-Καρόλου Ντηλ. Λίγο πριν τον τραυματισμό του Λαμπράκη είχε προηγηθεί επεισόδιο έξω από την είσοδο του κτιρίου όπου έλαβε χώρα η εκδήλωση, κατά το οποίο τραυματίστηκε ο βουλευτής Καβάλας της ΕΔΑ Τσαρουχάς.
Η κατάσταση του Λαμπράκη επιδεινώνονταν διαρκώς και κατέφθαναν γιατροί από την Αγγλία, τη Ρωσία και την Τσεχία, για να βοηθήσουν τον βουλευτή να κρατηθεί στη ζωή. Ωστόσο, έπειτα από πολλές ώρες εξετάσεων και ελέγχων, απέκλεισαν κάθε ελπίδα σωτηρίας του.
Παράλληλα, οι συνέπειες σε πολιτικό επίπεδο ήταν εμφανείς από την πρώτη στιγμή. Στις 25 Μαΐου η Ένωσις Κέντρου προέβη σε μία βαρύγδουπη δήλωση ενάντια στην κυβέρνηση Καραμανλή: «Ο κ. Καραμανλής είναι και ποινικώς υπεύθυνος διά την δολοφονίαν της Θεσσαλονίκης και ουχί μόνος ηθικώς αλλά και πολιτικώς». Δύο ημέρες αργότερα, στις 27 Μαΐου, ο Γρηγόρης Λαμπράκης άφησε την τελευταία του πνοή, υποκύπτοντας στα τραύματά του, στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ.
Ο θάνατος του βουλευτή οδήγησε στην παραίτηση της κυβέρνησης Καραμανλή, τη νίκη της Ένωσις Κέντρου στις επόμενες εκλογές και την ίδρυση της «Νεολαίας Λαμπράκη», με πρώτο πρόεδρο τον Μίκη Θεοδωράκη. Οι έρευνες σχετικά με τη δολοφονία του δε σταμάτησαν. Πίσω από τους φυσικούς αυτουργούς της δολοφονίας, υπήρξε ένα δίκτυο από το οποίο προέρχονταν οι εντολές, το παρακράτος. Σημαντικός κρίκος της όλης υπόθεσης ήταν ο Ξενοφών Γιοσμάς, αρχηγός της παρακρατικής οργάνωσης «Καρφίτσα», ο οποίος υπήρξε δωσίλογος και συνεργάτης των Ναζί.
Η δίκη για τη δολοφονία του Λαμπράκη δεν υπήρξε αποκαλυπτική αν και κράτησε δύο μήνες. Από την δίκη ξεχώρισαν δύο πρόσωπα: Ο εισαγγελέας Παύλος Δελαπόρτας και ο ανακριτής και μετέπειτα Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Χρήστος Σαρτζετάκης. Βέβαια, η δίκη του Λαμπράκη, δεν έφερε τα αποτελέσματα που τόσο η οικογένεια του, αλλά και η παράταξη του ζητούσαν. Χαρακτηριστικά, πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «ΤΑ ΝΕΑ» στις 30 Δεκεμβρίου 1966 γράφει «δεν έλαμψε εκτυφλωτικό φως, ελαφρώς προσβλητικό ελαφρυντικό». Αθωώθηκαν 22 από τους 31 κατηγορούμενους για τη δολοφονία του βουλευτή. Η δίκη διήρκεσε 67 ημέρες και άφησε ιστορία κυρίως λόγω της αποκάλυψης του ρόλου του παρακράτους στην Ελλάδα. Ο Σπύρος Γκοτζαμάνης καταδικάστηκε σε 11 χρόνια κάθειρξη για θανατηφόρες σωματικές βλάβες σε βάρος του Λαμπράκη και διατάραξη της κοινής ειρήνης, ενώ ο Εμμανουηλίδης καταδικάστηκε σε 8 χρόνια. Και στους δύο αναγνωρίστηκε το ελαφρυντικό του «πρότερου έντιμου βίου».
Η δολοφονία Λαμπράκη ήταν μια υπόθεση που τάραξε την Ελλάδα, η οποία προσπαθούσε να αφήσει πίσω τις, τις πληγές του εμφυλίου. Ο Καραμανλής, μετά την δολοφονία του Λαμπράκη, ενώ έμπαινε στο γραφείο του, φαίνεται να φώναξε: «Μα ποιος επιτελούς κυβερνά αυτόν τον τόπο;», δείχνοντας την δύναμη των παρακρατικών οργανώσεων, την αδύναμη δημοκρατία, τις πληγές του εμφυλίου και τον άγνωστο δρόμο που η Ελλάδα βάδιζε.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Εφημερίδα Μακεδονία(1963), Αιματηρά επεισόδια εις την διασταύρωσιν Ερμού και Βενιζέλου, σσ. 1
- Εφημερίδα Μακεδονία(1966), Διά την δολοφονίαν του βουλευτού Λαμπράκη, σ. 6
- Κοντουδάκης, Λ.(2019), Πώς βίωσα τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, Η Εφημερίδα των Συντακτών
- Clogg R.(2013), Συνοπτική ιστορία της Ελλάδας 1770-2013, εκδ. Κάτοπτρο, σσ. 211-214
