Του Παναγιώτη Στέφου,
To ζήτημα της ήττας της Γαλλίας στην αναμέτρησή της με τη Γερμανία το 1940 είναι κάτι που δεν απασχολεί μόνο τους τωρινούς μελετητές της ιστορίας, αλλά και τους ίδιους ανθρώπους που τη βίωσαν. Για τριάντα χρόνια οι ιστορικοί της χώρας παρέμειναν σχετικά σιωπηλοί, με μόνο δύο βιβλία να έχουν εκδοθεί από Γάλλους ιστορικούς κατ’ αυτήν την περίοδο για το θέμα της ήττας. Τα βιβλία του Αμερικανού William Shirer και Άγγλου Alistair Horne αποτυπώνουν την ιδέα πως αυτή προέκυψε λόγω της παρακμής της γαλλικής κοινωνίας και είχαν σημαντική επιρροή στη διαμόρφωση της λαϊκής συνείδησης γύρω από την καταστροφή που υπέστη η χώρα.
Οι απόψεις αυτές αναιρέθηκαν από αναθεωρητές οι οποίοι επιχείρησαν να δώσουν μία καινούργια εξήγηση για τη μάχη, περνώντας πέρα από τo παραδοσιακό αφήγημα της γαλλικής «παρακμής». Κατά την εκτίμηση αυτών των ιστορικών, η γαλλική ηγεσία κατάφερε να ανταποκριθεί επαρκώς στις προκλήσεις τις οποίες επιχείρησε να ξεπεράσει. Η πιο ρηξικέλευθη από τις αναθεωρητικές μελέτες έχει γίνει πρόσφατα (2001) από τον Αμερικανό μελετητή Ernest May, ο οποίος υποστήριξε πως η γαλλική νίκη ήταν σχεδόν αναπόφευκτη το 1940, και αν οι γαλλικές υπηρεσίες πληροφοριών είχαν καταφέρει να εντοπίσουν την πηγή της κύριας γερμανικής επίθεσης, η χώρα θα είχε νικήσει στη μάχη της με τη Γερμανία.
O ιστορικός της αρχαιότητας Pierre Vidal-Naquet έγραφε:
«Η ιστορία δεν είναι τραγωδία. Για να γίνει αντιληπτή η ιστορική πραγματικότητα, είναι σημαντικό μερικές φορές να μην είναι γνωστό το τέλος μιας ιστορίας».
Σίγουρα η γαλλική κοινωνία της δεκαετίας του ’30 ήταν διχασμένη, αλλά αυτό δε σημαίνει πως η χώρα δεν είχε καταφέρει να ξεπεράσει πολλά από τα προβλήματα που την ταλάνιζαν μέχρι την έναρξη του πολέμου. Μέχρι και τότε, η κυβέρνηση ήταν από τις πιο δημοφιλείς που είχε αναδείξει η Γ’ Γαλλική Δημοκρατία, η οικονομία είχε ανακάμψει στο σημείο που ο Paul Reynaud μπορούσε να μιλά για ένα «οικονομικό θαύμα» και ο επανοπλισμός είχε επιφέρει αξιόλογα αποτελέσματα.
Τα αίτια της ήττας της Γαλλίας ήταν πρωτίστως στρατιωτικά, και γι’ αυτό είναι αναγκαίο να αναλυθούν τα χαρακτηριστικά της χώρας από την οποία ηττήθηκε. Μακροπρόθεσμα, η οικονομική και δημογραφική ανάπτυξη της Γερμανίας ήταν μεγαλύτερη από την αντίστοιχη γαλλική. Η Γαλλία νίκησε στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο χάρη στους συμμάχους της, και η ίδια της η νίκη αυτή ήταν ρηχή και επιφανειακή. Ο στρατάρχης Foch σωστά υπολόγισε πως η συμφωνία ειρήνης που υπογράφηκε το 1919, ήταν στην πραγματικότητα «μια εκεχειρία που θα διαρκέσει 20 χρόνια».
Στο πεδίο της μάχης, η Γερμανία κατάφερε να υποτάξει τον εχθρό της σε μία σειρά από αστραπιαίες, γρήγορες νίκες που παρέλυσαν την αντίπαλη χώρα. Στην πραγματικότητα, η ορμητικότητα που επέδειξαν οι διοικητές κατά το διάστημα ύστερα από το πέρασμα του ποταμού Μεύση στις 14 Μαΐου δεν ήταν το αποτέλεσμα εντολών που προήλθαν από τη γερμανική ηγεσία, αλλά οφειλόταν στην ατομική πρωτοβουλία που έδειξαν οι αξιωματικοί των τεθωρακισμένων, οι οποίοι παρέβαιναν τις εντολές που είχαν δεχθεί από τη στρατιωτική ιεραρχία κατά τη διάρκεια της προέλασης προς το κανάλι της Μάγχης. Παράλληλα, η σύμπραξη της αεροπορίας η οποία έχει σταχυολογηθεί ως αναπόσπαστο κομμάτι του «αστραπιαίου πολέμου», ήταν απούσα κατά το σπάσιμο του μετώπου στο Sedan.
Η γερμανική προπαγάνδα ήταν πρόθυμη να χρησιμοποιήσει τη μάχη αυτή για να δημιουργήσει την εικόνα μιας πλήρως στρατιωτικοποιημένης κοινωνίας, η οποία στήριζε ολόψυχα την προσπάθεια της κυβέρνησης του Τρίτου Ράιχ, αλλά η εκτίμηση αυτή δε στέκει. Η διαχείριση του γερμανικού επανοπλισμού ήταν χαοτική και αντιπαραγωγική, και μόνο ένα μικρό τμήμα του γερμανικού στρατού είχε εξοπλιστεί επαρκώς με αυτοκίνητα και άρματα μάχης. Το γερμανικό ηθικό παρομοίως ήταν χαμηλό. Ο Shirer, πολεμικός ανταποκριτής στο Βερολίνο τότε, κατέγραψε πως «μια ηττοπάθεια είναι φανερή στους ανθρώπους». Στον ίδιο τον στρατό, ήδη από την εκστρατεία κατά της Πολωνίας, πολλές μονάδες δεν έδειξαν το απαραίτητο μαχητικό πνεύμα. Γι΄αυτούς τους λόγους, η νίκη των Γερμανών ήταν για τους ίδιους αναπάντεχη.
Όσον αφορά τη στρατηγική, οι δύο αντίπαλες δυνάμεις έπαιζαν με τελείως διαφορετικούς κανόνες, οι οποίοι υποστηρίζονταν από την κατάσταση της οικονομίας τους: οι Γάλλοι, όντας οι κύριοι μιας πρώτης τάξεως αποικιακής αυτοκρατορίας, ήταν σε θέση να εισάγουν τα απαραίτητα για τη διεξαγωγή ενός μακροχρόνιου πολέμου, ενώ αντίστοιχα οι Γερμανοί έπρεπε να ελπίζουν σε μία σύντομη, ανέξοδη εκστρατεία κατά την οποία οι εχθροί τους θα ηττούνταν συλλήβδην. Αυτή η απελπισία είναι που γέννησε το Fall Gelb, το σχέδιο μάχης των Γερμανών. Ήταν ένα στοίχημα που ενείχε υψηλά ρίσκα από την πλευρά τους. Toν Μάρτιο του 1940 ο αρχηγός του γενικού επιτελείου, στρατηγός Halder, εκμυστηρεύτηκε στον υφιστάμενό του στρατηγό Rundstedt πως:
«Ακόμα κι αν το σχέδιο έχει 10% πιθανότητες επιτυχίας, δε θα πήγαινα με κάποιο άλλο. Γιατί αυτό είναι το μόνο σχέδιο που μπορεί να οδηγήσει στην ήττα του εχθρού».
Συνοψίζοντας, μπορεί κανείς να ισχυριστεί πως η γερμανική νίκη δεν οφειλόταν απλά στην υπεροχή τους στον τομέα των τεθωρακισμένων αρμάτων και της αεροπορίας, τα πραγματικά αίτια μπορούν να βρεθούν στη συνεργασία μεταξύ όλων των κλάδων του στρατού. Η ορμή που ανέπτυξαν τα στρατεύματα, σε συνδυασμό με τον υψηλό βαθμό επικοινωνίας που διατηρούσαν μεταξύ τους, τους επέτρεψε να διατηρήσουν την πίεση επάνω στους εχθρούς τους και να τους κρατήσουν αποδιοργανωμένους και ανίκανους να αντεπιτεθούν. Οι παράγοντες αυτοί κατέληξαν στη μεγαλύτερη περικύκλωση εχθρικών δυνάμεων στην ιστορία, οδηγώντας στη λήψη 1,7 εκατομμυρίων ανδρών από τους Γερμανούς ως αιχμάλωτοι πολέμου.
Βιβλιογραφία
- Julian Jackson (2003), The Fall of France – The Nazi Invasion of 1940, pp. 31, 192-193, 196-197, 213-218
- Lloyd Clark (2016), Blitzkrieg: Myth and Reality and Hitler’s Lighting War: France, pp. 465-471
Γεννήθηκε στις 16-6-1996 στο νησί της Ρόδου. Σπουδάζει στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ, ακολουθώντας την κατεύθυνση της Ιστορίας. Αγαπημένα θέματά του αποτελούν ο μακρύς 19ος αιώνας και ο Ευρωπαϊκός Μεσαίωνας. Πέραν της ασχολίας του με την Ιστορία ασχολείται ερασιτεχνικά με το θέατρο και τη λογοτεχνία.
