Του Κωνσταντίνου Πίχλιαβα,
Αφηγούμενος ο ιστορικός Νικήτας Χωνιάτης την άλωση της Πόλης από τους Φράγκους (1204), έγραψε πως αν λεηλατούσαν την πόλη οι Τούρκοι δε θα προέβαιναν σε τέτοιου μεγέθους καταστροφές. Κατά ειρωνεία της τύχης, 249 χρόνια αργότερα η εικασία του έμελλε να αποδειχθεί στην πράξη. Την 29η Μαΐου του 1453, τα στρατεύματα του Μωάμεθ Β΄ εισήλθαν στην πόλη του Κωνσταντίνου. Αυτό ήταν το τέλος της υπερχιλιετούς Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Στο σημερινό άρθρο θα επιχειρήσω να παρουσιάσω τα γεγονότα που προηγήθηκαν και τους πρωταγωνιστές πίσω από αυτά.
Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204 και τον αγώνα δρόμου των διάδοχων ηγεμονιών για την απελευθέρωσή της από τους Λατίνους, τίποτα δε θύμιζε τις ένδοξες μέρες του παρελθόντος. Η ασύνετη διακυβέρνηση των Παλαιολόγων και οι ενδοδυναστικές έριδες συνετέλεσαν στην περαιτέρω αποδυνάμωση της εύθραυστης Αυτοκρατορίας και στην καταστροφή οποιασδήποτε ανορθωτικής δύναμης είχε παραμείνει εντός της. Βλέποντας τη δεινή κατάστασή της, οι Βαλκάνιοι ηγεμόνες έσπευσαν να επωφεληθούν εδαφικά, όμως λόγω της ανικανότητας (ίσως και αβλεψίας) τους, ένας νέος αντίπαλος με επεκτατικές διαθέσεις ήλθε στο προσκήνιο, οι Οθωμανοί.
Σε διάστημα πενήντα μόλις ετών από την είσοδό τους στη Βαλκανική Χερσόνησο το 1354 με την κατάληψη της Καλλίπολης, οι Οθωμανοί κατάφεραν να υπερισχύσουν των συνασπισμένων Σέρβων και Βουλγάρων, στο Ορμένιο το 1371 και στην πεδιάδα του Κοσσυφοπεδίου το 1389. Οι νίκες τους είχαν ως συνέπεια την καθυπόταξη της Βουλγαρίας και τη δια φόρου υποτέλεια των σερβικών πριγκιπάτων στον σουλτάνο. Η ήττα των Οθωμανών στην Άγκυρα το 1402, η αιχμαλωσία του σουλτάνου Βαγιαζήτ Α΄ Κεραυνού από τον Ταμερλάνο και ο δεκαετής πόλεμος που ακολούθησε μεταξύ των ανταπαιτητών του θρόνου παρέτειναν απροσδόκητα τη ζωή της Αυτοκρατορίας. Όμως, το 1413 η μεσοβασιλεία λήγει και ο οθωμανικός επεκτατισμός επανέρχεται, το 1430 καταλαμβάνεται η Θεσσαλονίκη. Τις παραμονές της Άλωσης, από την άλλοτε κραταιά Αυτοκρατορία είχε απομείνει μόνο μια λωρίδα γης γύρω από την Κωνσταντινούπολη και το δεσποτάτο του Μορέως στην Πελοπόννησο.
Το 1449 μετά τον θάνατο του Ιωάννη Η΄, στέφεται στον Μυστρά (ο τελευταίος) βασιλεύς Ρωμαίων, ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος. Πρώτη μέριμνά του ήταν η προετοιμασία για τη διαφαινόμενη επίθεση κατά της πόλεως από τον σουλτάνο, στον οποίο απέδιδε ετήσιο φόρο υποτέλειας. Συμπαραστάτες στο έργο του αυτό είχε τον στενό του φίλο και Μέγα Λογοθέτη, Γεώργιο (Σ)Φραντζή και τον Μέγα Δούκα, Λουκά Νοταρά. Το 1451 πεθαίνει ο σουλτάνος Μουράτ ο Β΄ και τον διαδέχεται ο υιός του Μωάμεθ, που θέτει ως πρωταρχικό του στόχο την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Το έτος 1452 παρήλθε με προετοιμασίες αμφοτέρων των πλευρών για την επικείμενη πολιορκία.
Προκειμένου να εξασφαλίσει βοήθεια από τη Δύση (που όμως δεν ήλθε) ο Αυτοκράτορας επισημοποιεί την ένωση των εκκλησιών, όπως είχε αποφασιστεί στη Φλωρεντία το 1439. Αυτό, σε συνδυασμό με την άφιξη του τέως μητροπολίτη Κιέβου και νυν καρδιναλίου Ισιδώρου και του Λεονάρδου, Λατίνου επισκόπου Χίου, όξυνε τα πνεύματα. Η ενωτική λειτουργία τελέστηκε στην Αγία Σοφία, παρουσία του Αυτοκράτορα, τη 12η Δεκεμβρίου του 1452, προκαλώντας την αντίδραση των Ανθενωτικών. Αγανακτισμένος από την εριστική στάση του Λεονάρδου, αλλά και λόγω των ανθενωτικών του φρονημάτων ο Μέγας Δούκας φέρεται να ανέκραξε «κρειττότερόν ἐστιν εἰδέναι ἐν μέσῃ τῇ πόλει φακιόλιον βασιλεῦον Τούρκων ἢ καλύπτραν λατινικήν». Τους πρώτους μήνες του 1453 ο Αυτοκράτορας προέβη στις τελευταίες προετοιμασίες, συντηρήθηκαν τα τείχη, ανεσκάφη η τάφρος και κλείστηκε το χείλος του Κεράτιου κόλπου με αλυσίδα. Ευχάριστη έκπληξη αποτέλεσε η έλευση του Ιωάννη Ιουστινιάνη, επικεφαλής ενός σώματος 700 Γενουατών.
Η πολιορκία ξεκίνησε την 6η Απριλίου του 1453. Ο σουλτανικός στρατός αριθμούσε περίπου 180.000 άνδρες, ενώ η Πόλη αποκλείστηκε διά θαλάσσης, οι υπερασπιστές της δεν ξεπερνούσαν τους 8.500. Το μεγάλο ατού των πολιορκητών πέραν της αριθμητικής υπεροχής, ήταν η κατοχή της Μπομπάρδας, ενός τεραστίου κανονιού κατασκευασμένου από τον Ούγγρο μηχανικό Ουρβανό, που προξένησε τεράστιες καταστροφές στα θεοδοσιανά τείχη. Την 22α Απριλίου ο οθωμανικός στόλος εισήλθε στον Κεράτιο διά ξηράς, συρόμενος πάνω σε κορμούς δέντρων από την πλευρά του Γαλατά. Η δυσμενής εξέλιξη συνοδεύτηκε από έλλειψη τροφίμων, που όμως δεν έκαμψε το ηθικό των υπερασπιστών της Πόλης. Παρά τους συνεχείς βομβαρδισμούς, ο άμαχος πληθυσμός καθημερινά επισκεύαζε, έστω και πρόχειρα, τις φθορές που είχαν προκληθεί στα τείχη.
Την 21η Μαΐου, ο Μωάμεθ προτείνει εκ νέου παράδοση της Πόλης, ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος αρνείται με χαρακτηριστικό τρόπο: «Τὸ δὲ τὴν πόλιν σοὶ δοῦναι οὔτ’ ἐμὸν ἐστίν οὔτ’ ἄλλου τῶν κατοικούντων ἐν ταύτῃ· κοινῇ γὰρ γνώμῃ πάντες αὐτοπροαιρέτως άποθανοῦμεν καὶ οὐ φεισόμεθα τῆς ζωῆς ἡμῶν». Στις 28 Μαΐου τελείται στην Αγία Σοφία η τελευταία θεία λειτουργία και ο Αυτοκράτορας μεταβαίνει εσπευσμένα στα τείχη, όπου χαράματα της Τρίτης 29 Μαΐου συντελείται η τελική έφοδος του οθωμανικού στρατού. Ο Ιουστινιάνης άσχημα λαβωμένος αναχωρεί, θα πεθάνει την 1η Ιουνίου στη Χίο. Αναθαρρυμένο το τουρκικό στράτευμα πιέζει ασφυκτικά. Μέσα στην αναταραχή, μια ομάδα στρατιωτών καταφέρει να εισέλθει στην Πόλη με αποτέλεσμα την κατάρρευση της άμυνας, ο Αυτοκράτορας για τελευταία φορά εθεάθη να πολεμά στην πύλη του αγίου Ρωμανού, έκτοτε η τύχη του εσχάτου διαδόχου του Αυγούστου και του Μεγάλου Κωνσταντίνου αγνοείται.
Μετά από πολιορκία 54 ημερών, η πόλη παραδόθηκε σε τριήμερη λεηλασία κατά τον ισλαμικό νόμο. Ο σουλτάνος εισήλθε στην πόλη την τρίτη μέρα και πανηγυρικά μετέτρεψε την Αγία Σοφία σε τέμενος. Ο Μέγας Δούκας, Λουκάς Νοταράς συνελήφθη ζωντανός και μετά από μερικές ημέρες αποκεφαλίστηκε μαζί με τον γαμπρό και τον δεκατετράχρονο υιό του, αρνούμενος να παραδώσει τον νέο στο σουλτανικό χαρέμι.
Η άλωση της Κωνσταντινούπολης θρηνήθηκε απ’ άκρου εις άκρον στον ελληνικό κόσμο, αμέσως έκαναν την εμφάνισή τους προφητείες για τη μελλοντική αποκατάσταση του Γένους. Το όνειρο έγινε πράξη μετά από 368 χρόνια, χωρίς όμως να επιτευχθεί πλήρως. Η Άλωση πρέπει να θυμίσει σε όλους μας πως σε κάθε δύσκολη περίσταση παρά τους κινδύνους η εθνική αξιοπρέπεια και η αυτοθυσία ήταν, και μακάρι να παραμείνουν, η πρώτη επιλογή.
Βιβλιογραφία
- Ζαχαριάδου Ελισάβετ, Η πολιορκία και η άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ. Θ΄, Αθήνα, 1980, σελ. 209-213.
- Nicol D., Constantine the XI and Mehmed II: the fall off Constantinople 1448-1453, The last centuries of Byzantium 1261-1453, B΄ Έκδοση, Cambridge, 1993, σελ. 369-393.
- Ράνσιμαν Στίβεν, Η άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453), Παπαδήμας, Αθήνα, 2002, σελ. 20-114.
- Reinert Stiven, Ο διαμελισμός (1204-1453), Ιστορία του Βυζαντίου, εκδ. Cyril Mango, Αθήνα, 2006, σελ. 372-379.
Γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη τον Ιούλιο του 1998. Ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στον Δρυμό Θεσσαλονίκης και φοιτά στο τμήμα Ιστορίας- Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ερευνητικά του ενδιαφέροντα είναι, η μελέτη της Αρχαίας και Μεσαιωνικής (Βυζαντινής) Ιστορίας, η Ύστερη Αρχαιότητα (200 – 641 μ.Χ.) καθώς και τα υπό οθωμανική κατοχή Βαλκάνια (1356 -1922).
