Της Στεφανίας Αρβανιτάκη,
Ας πέσει το φίμωτρο για τον ανθρώπινο αμοραλισμό.
“You can only protect your liberties in this world
by protecting the other man’s freedom.
You can only be free if I am free”.
Clarence Darrow, 1920.
1. Η νομιμοποίηση της δουλείας συνοδεύτηκε από την στέρηση πολλών δικαιωμάτων των σκλάβων. Οι τελευταίοι, έχοντας επίγνωση της παραπάνω κατάστασης και γνωρίζοντας πως το μέλλον τους διαγραφόταν κάτω από συνθήκες σκλαβιάς, δεν ήταν λίγες οι φορές που επέλεξαν να αυτοκτονήσουν. Την ίδια έκβαση είχαν και πολλοί άμαχοι πληθυσμοί, όπως και πολεμιστές οι οποίοι κινδύνευαν να καταλήξουν αιχμάλωτοι πολέμου. Η απάρνηση της ίδιας της ζωής ήταν αποτέλεσμα απάνθρωπων συνθηκών διαβίωσης, κακομεταχείρισης και μιας προδιαγεγραμμένης μοίρας η οποία δεν υποσχόταν ποτέ ένα καλύτερο αύριο. Αρκετοί λοιπόν θέλοντας να γλιτώσουν από αυτήν την μοίρα, κατέφευγαν στον θάνατο.
2. Για αρκετά χρόνια επικρατούσε η άποψη πως στην Αρχαία Αίγυπτο πλήθος ανακτόρων, βασιλικών κτημάτων και πυραμίδων των Φαραώ χτίστηκαν από δούλους, άμισθους δηλαδή ανθρώπους που τους κακομεταχειρίζονταν. Την άποψη αυτή αμφισβήτησε έντονα μια έρευνα με επικεφαλής τον αιγυπτιολόγο Zahi Hawass υποστηρίζοντας πως κάτι τέτοιο μπορεί να αγγίξει μόνο τα όρια ενός μύθου που διαδόθηκε από το Χόλιγουντ. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως τάφους των χτιστών οι οποίοι βρίσκονται σε κοντινή τοποθεσία από τις πυραμίδες. Επίσης, πολλοί αρχαιολόγοι ανέφεραν πως τους συνόδευαν διάφορα αντικείμενα για την μεταθανάτιο ζωή και πως οι νεκροί θάφτηκαν με τιμές. Τα παραπάνω στοιχεία, όπως υποστηρίζουν, μαρτυρούν πως δεν ήταν σκλάβοι.
3. Πολλοί από τους ιθαγενείς κατοίκους του Νέου Κόσμου που στόχευαν να κατακτήσουν οι Ευρωπαίοι, προκειμένου να διαφυλάξουν το έδαφος στο οποίο ζούσαν αλλά και να υπερασπιστούν τις οικογένειες τους, προέβησαν σε εξεγέρσεις εναντίον τους. Μια από τις πιο γνωστές είναι αυτή που έλαβε χώρα στη Κούβα το 1512 με επικεφαλής τον Hatuey, ο οποίος πολέμησε τους Ισπανούς. Θεωρείται ο πρώτος μάρτυρας της Κούβας που αγωνίστηκε για την ανεξαρτησία της μέχρι θανάτου, καθώς είχε άδοξο τέλος. Προδόθηκε, συνελήφθη και τυλίχθηκε ζωντανός μέσα σε φλόγες πάνω σε έναν στύλο. Οι κάτοικοι της Κούβας γιορτάζουν την μνήμη του έως σήμερα ως του πρώτου εθνικού τους ήρωα που πολέμησε για την ελευθερία τους.
4. Στο βασίλειο των Λομβαρδών υπήρχαν νόμοι οι οποίοι όριζαν τις ποινές σε περίπτωση που ένας άνθρωπος σκότωνε έναν άλλο. Από τις πιο συνηθισμένες και βασικές για την εποχή ήταν το πρόστιμο. Το ποσό το οποίο όφειλαν να πληρώσουν αυτοί που διέπραξαν το έγκλημα δεν ήταν το ίδιο σε κάθε περίπτωση. Διαφοροποιούνταν αναλόγως την κατάσταση στην οποία περιερχόταν το θύμα. Αν ο τελευταίος ήταν ελεύθερος πολίτης, ο θύτης όφειλε να καταθέσει το ποσό των τριακοσίων σολίντι. Αντίθετα, αν ο νεκρός ήταν δούλος η ζωή του στοίχιζε λιγότερο και ο δολοφόνος υποχρεωνόταν να καταβάλλει το μισό ποσό, δηλαδή εκατόν πενήντα σολίντι. Η παραπάνω κατάσταση κάνει αντιληπτό πως η ίδια η ανθρώπινη ζωή μπορούσε να εκτιμηθεί σε χρήματα και υποβάλλονταν σε ένα κοστολόγιο με τον ζυγό να γέρνει πιο ευνοϊκά σε αυτούς που δεν ανήκαν στο καθεστώς της δουλείας. 
5. Η βασίλισσα Ελισάβετ Α΄ της Αγγλίας (1533-1603) έδειξε την αμέριστη εμπιστοσύνη της στον Άγγλο ναύαρχο John Hawkins (1532-1595). Υπήρξε αρκετά ευνοϊκή απέναντι του και τον διόρισε θησαυροφύλακα του ναυτικού. Ένας από τους λόγους αυτής της ιδιαίτερης συμπάθειας είναι το ότι μέσω αυτού αποκόμιζε κέρδη. Πώς; Μέσω του δουλεμπορίου που ασκούσε, κάτι το οποίο υποκίνησε και την ίδια να αναλάβει τέτοιες εργασίες γύρω από την αγοραπωλησία ανθρώπινων ζωών. Η αρχική της αντίδραση ήταν αρνητική και τον απείλησε πως θα πληρώσει. Αυτό όμως δεν άργησε να αλλάξει όταν έκανε και η ίδια «μπίζνα» την αμαρτία που μέχρι πρότινος καταδίκαζε. Τελικά, στον βωμό των χρημάτων η ηθική εξαγοράζεται πολύ φθηνά.
6. Ο σημαντικότερος Ισπανός συγγραφέας Μιγκέλ ντε Θερβάντες (1547-1616) κατά την διάρκεια της επιστροφής του στην γενέτειρα χώρα, εξαιτίας της επίθεσης πειρατών στο πλοίο Sol με το οποίο ταξίδευε, δεν κατάφερε να ολοκληρώσει την μετακίνηση του. Ο προορισμός πλέον ήταν το Αλγέρι και πιο συγκεκριμένα το σκλαβοπάζαρο στο οποίο θα μεταφέρονταν ως αιχμάλωτος για πώληση. Η αξία του ως δούλου ήταν αυξημένη λόγω των χαρτιών που είχε στην κυριότητά του, κάτι το οποίο τον προστάτευσε από βασανιστήρια αλλά όχι και από το διάστημα των πέντε χρόνων κατά το οποίο διέμεινε εκεί ως δούλος. Οι προσπάθειες του να δραπετεύσει ήταν άκαρπες, ώσπου τελικά ελευθερώθηκε με την βοήθεια καλόγερων οι οποίοι προέβησαν σε οικονομικές συνδρομές.
7. Υπήρξαν αρκετοί φιλόσοφοι, συγγραφείς, πολιτικοί, βασιλιάδες κ.λπ. που τάχθηκαν κατά της δουλείας. Ανάμεσα σε αυτούς ξεχώρισε ο επαναστάτης Ρήγας Βελεστινλής (1757-1798) ο οποίος διακατεχόταν από ριζοσπαστικές ιδέες. Μια από αυτές ήταν η ισότητα όλων των ανθρώπων, ανεξαρτήτως της κοινωνικής ομάδας από την οποία προέρχονταν. Υπερασπίστηκε ακόμη και στα έργα του τους δούλους αλλά και τον έρωτα που μπορεί να έτρεφαν για κάποια γυναίκα. Ήταν κατά των ταξικών διαφορών και υπέρ της κοινωνικής απελευθέρωσης.
8. Έχουν φιλοτεχνηθεί μια σειρά από έργα τέχνης σχετικά με την δουλεία και έχουν ιδρυθεί μουσεία που ζωντανεύουν μέρος αυτών των μελανών σελίδων της ιστορίας. Ένα από αυτά είναι το Διεθνές Μουσείο Σκλαβιάς που βρίσκεται σε μια πόλη που λειτούργησε ως ένας σταθμός μεταφοράς των σκλάβων, το Λίβερπουλ. Ανάμεσα στα εκθέματα του μουσείου ξεχωρίζουν οι γνήσιες αλυσίδες, τις οποίες χρησιμοποιούσαν οι Ευρωπαίοι για να σκλαβώσουν τους Αφρικανούς. Επίσης, εντύπωση προκαλεί στους επισκέπτες η αναπαράσταση του ήχου των αλυσοδεμένων δούλων αλλά και η αναφορά μέσω της έκθεσης του κόστους των απάνθρωπων αυτών ενεργειών ακόμα και στη σημερινή εποχή.
Βιβλιογραφία
- Γκιλής Οδυσσέας, Χρονολόγιο. Δούλοι, δουλεία, Θεσσαλονίκη 2019.
- Νταγκουνάκης Κυριάκος, Σύγχρονες μορφές δουλείας, Ηράκλειο 2013.
- Σαμαράς Νίκος, Το ζήτημα της δουλείας στο Νεοελληνικό Διαφωτισμό, Θεσσαλονίκη 2018.
