Της Βασιλικής Σέμκου,
Ανθρώπινες κοινωνίες. Το επίθετο που προηγείται των κοινωνιών τις προσδιορίζει με τέτοιο τρόπο, ώστε οι άνθρωποι να υπερέχουν όλων των άλλων χαρακτηριστικών τους. Η λέξη κοινωνία προσδιορίζει ένα σύνολο ανθρώπων που συμβιώνει σε κοινό έδαφος ή ταυτόχρονο χρονικό πλαίσιο. Είναι έδαφος δράσης και επιβίωσης των ανθρώπων, με σχέσεις εξάρτησης και αμοιβαίας στήριξης καθότι καμία από τις 2 πλευρές δεν μπορεί να υφίσταται χωρίς την άλλη. Πολύ περισσότερο οι άνθρωποι, από τις διδαχές ακόμη της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, είναι γνωστό ότι αδυνατούν να επιβιώσουν εάν δεν διαθέτουν τις δομές ενός οργανωμένου πλαισίου στο οποίο ο ένας είναι κομμάτι του άλλου και στο οποίο ο καθένας επιβιώνει με ίσους όρους. Υπάρχει τάση των κοινωνιών για διαστρωμάτωση. Το θετικό πρόσημο άνθρωπος αντικαθίσταται όσο γίνεται πιο περίπλοκη μια κοινωνία από τις τάξεις, τα φύλα, τις φυλές, το θρήσκευμα και κάθε άλλη διάκριση που μπορεί να εκπορεύεται από τις συνθήκες που επικρατούν σε κοινωνίες, οι οποίες δεν μπορούν να παραμένουν άφθαρτες. Άλλωστε πρόκειται πάντοτε για κοινωνίες.
Η φθορά έχει επέλθει. Στον βαθμό που μελετάμε τις κοινωνίες παρατηρούμε ολοένα και μεγαλύτερη απομάκρυνση από τον ορισμό τους, όπως εκφράστηκε για παράδειγμα στον μύθο του Πρωταγόρα από τον Πλάτωνα, αλλά αντιθέτως πλησιάζουμε σε ένα «θεσμό», στο πλαίσιο του οποίου επιβιώνει ο ισχυρότερος. Ή πολύ περισσότερο δεν επιβιώνει ο «αδύναμος». Αδυναμία σε καμία περίπτωση δεν θεωρείται η αναπηρία. Όποιας μορφής κι αν είναι, οι άνθρωποι που εντάσσονται στην κατηγορία ΑμεΑ, είναι οι ισχυρότεροι όλων. Ωστόσο, θεωρούνται αποκομμένοι από την κοινωνική ζωή και την πλειοψηφία των πολιτών, που πιστεύει ότι είναι για κάποιον λόγο ανώτερη ή και σημαντικότερη από αυτούς. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (Ο.Η.Ε) ορίζει την 3η Δεκεμβρίου ως Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία και «δίνει την ευκαιρία στις κυβερνήσεις και στις κοινωνίες να εστιάσουν την προσοχή τους στα δικαιώματα και τις δυνατότητες των ανθρώπων με αναπηρία. Στοχεύει στην προώθηση της κατανόησης και στην κινητοποίηση υποστήριξης της αξιοπρέπειας και της ευημερίας των ατόμων με αναπηρία. Επιδιώκει επίσης να επιστήσει την προσοχή στο γεγονός ότι το κέρδος από την ένταξη των ατόμων με αναπηρία σε κάθε πτυχή της ζωής είναι συνολικό και μας αφορά όλους». Σε ποιον βαθμό όμως, τηρούνται και επιδιώκονται όλες αυτές οι εξαγγελίες;
Το ζήτημα επεκτείνεται σε κάθε σημείο του πλανήτη με προεκτάσεις που επηρεάζουν κάθε εμπλεκόμενο. Για μια πιο συγκεκριμένη ανάλυση, είναι θεμιτό να ασχοληθούμε με την ελληνική περίπτωση. Ο όρος ΑμεΑ αναφέρεται σε άτομα με αναπηρία. Σε αυτά περιλαμβάνονται άτομα τυφλά και με προβλήματα όρασης (ΑμΠΟ), κωφά και βαρήκοα, με κινητικές διαταραχές, με νοητική καθυστέρηση και μαθησιακές δυσκολίες, με ψυχικές νόσους, επιληπτικά/χανσενικά, με μακροχρόνιες ασθένειες και παραμονή σε ιδρύματα, με διαταραχές από οποιαδήποτε άλλη αιτία και άλλες περιπτώσεις αναπηρίας. Στην Ελλάδα, ο αριθμός των ατόμων με αναπηρία υπολογίζεται γύρω στο 1 εκατομμύριο, καθώς δεν έχει γίνει επίσημη απογραφή. Η εκτίμηση για τον αριθμό τους έχει προκύψει από ποσοστά της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας. Πρόκειται για ένα βαρυσήμαντο ποσοστό σε σύνολο πληθυσμού που σε κάθε περίπτωση επηρεάζει τη δομή της κοινωνίας αλλά και επηρεάζεται εξίσου από αυτήν. Στις 30/07/2019 ο Συνήγορος του Πολίτη δημοσίευσε σχετική έκθεση που αφορούσε τη μεταχείριση και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα άτομα με ειδικές ανάγκες στην ελληνική πραγματικότητα.
α) Πρόσβαση στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς (ΜΜΜ)
Σχεδόν απαγορευτική έχει κριθεί η πρόσβαση των ΑμεΑ στα Μέσα Μεταφοράς, κυρίως σε λεωφορεία και τρόλεϊ, τα οποία λόγω παλαιάς κατασκευής κρίνονται ακατάλληλα (στενοί χώροι, κακή συντήρηση, μη εξασφάλιση ασφαλούς μετακίνησης) προς χρήση. Αν και υφίστανται ράμπες ανάβασης στα οχήματα, χαρακτηρίζονται ακατάλληλες έως και επικίνδυνες σε ορισμένες περιπτώσεις, ενώ το ίδιο ισχύει και για τις στάσεις αναμονής των οχημάτων, οι οποίες δεν είναι σωστά διαμορφωμένες.
β) Κοινόχρηστοι χώροι
Στενά και ανύπαρκτα πολλές φορές πεζοδρόμια τα οποία δεν εξυπηρετούν μετακινήσεις, αδυναμία πρόσβασης σε πολλά δημόσια κτίρια, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να επωφεληθούν από τις παροχές της κοινωνικής και δημόσιας διοίκησης, εξυπηρέτησης πελατών ακόμα και της δικαιοσύνης.
γ) Ειδικές παροχές, βοήθεια, στήριξη, εργασία
Στον εργασιακό τομέα (ιδιαίτερα στο δημόσιο), υπάρχει τάση προς αύξηση της διάκρισης λόγω αναπηρίας ή χρόνιας πάθησης. Παρά το γεγονός ότι ο νόμος ορίζει την εφαρμογή ποσοστώσεων για τις προσλήψεις τόσο στο δημόσιο όσο και στον ιδιωτικό τομέα, σπάνια αυτές τηρούνται από την ιδιωτική πρωτοβουλία. Στον τομέα της υγείας διαπιστώνεται «ότι οι υπηρεσίες υγείας δεν εξειδικεύονται σε παροχές πρόληψης και αποκατάστασης των ΑΜΕΑ, αλλά είναι περισσότερο εστιασμένες στις ανάγκες πιστοποίησης της αναπηρίας. Επίσης, το κόστος συμμετοχής στη φαρμακευτική δαπάνη είναι αρκετά υψηλό».
δ) Πρόσβαση στο ψηφιακό περιβάλλον
Δεν υπάρχει διασφάλιση της συμμετοχής, καθώς διαπιστώνεται ότι ελάχιστες ιστοσελίδες έχουν περιβάλλον ικανό να φιλοξενήσει άτομα με αναπηρία. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι αυτό του ΟΑΕΔ. Μοναδικός τρόπος συμμετοχής στα προγράμματα υποστήριξης είναι ο διαδικτυακός, ο οποίος ωστόσο δεν ανταπεξέρχεται στις ανάγκες των ατόμων με αναπηρία.
ε) Παιδιά ΑμεΑ
Σύμφωνα με την έκθεση, η κοινωνία αδυνατεί να ανταποκριθεί στην εθνική νομοθεσία ιδίως στο πλαίσιο των προνομίων και της εκπαιδευτικής πολιτικής. Οι φορείς εκπαίδευσης ελλείπονται δυναμικού και τα παιδιά πέφτουν θύματα διάκρισης, περιθωριοποίησης, αδυνατώντας να συμβαδίσουν με τους υπόλοιπους συνομηλίκους τους με αποτέλεσμα να αυξάνεται ο κίνδυνος μελλοντικού γενικότερου αποκλεισμού. Ειδικότερα, «στις άλλες βαθμίδες σχολικής εκπαίδευσης εντοπίζεται ότι στην πράξη δεν έχει καταστεί δυνατή η λειτουργία ενός συστήματος συνεκπαίδευσης μεταξύ γενικών και ειδικών σχολείων, ενώ διαπιστώνονται προβλήματα σε σχέση με την οργάνωση, τους πόρους, το ανθρώπινο δυναμικό, τις μεθόδους διδασκαλίας, το εκπαιδευτικό υλικό, τις αντιλήψεις και τις πρακτικές στην εκπαίδευση των παιδιών με αναπηρία».
Η έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη αποτελεί την παρουσίαση των πρακτικών δεδομένων και συνθηκών που επικρατούν στη χώρα μας. Ωστόσο, τα πολύ απομακρυσμένα αυτά δεδομένα ίσως και να μην μπορούν να γίνουν κατανοητά και να αναδείξουν τα σημαντικά προβλήματα με τα οποία έρχονται αντιμέτωποι οι άνθρωποι με αναπηρία. Ας δούμε όλη τη δική μας καθημερινότητα. Σε δρόμους γεμάτους κίνηση, σε γρήγορους ρυθμούς ζωής, στην εργασία, στο σχολείο, στις παρέες. Πώς ο καθένας μας αντιμετωπίζει ένα άτομο με αναπηρία; Η πραγματικότητα πολλές φορές είναι πιο σκληρή από ότι μπορούμε να φανταστούμε.
Ασφυκτικά πεζοδρόμια από τραπεζοκαθίσματα καφετεριών, μπλοκαρισμένες ράμπες ανάβασης και κατάβασης πεζοδρομίων, θέσεις πάρκινγκ με το εμπαικτικό «επιστρέφω σε λίγο», ενώ δεν επιστρέφουν ποτέ, κατεστραμμένοι δρόμοι, ξεθωριασμένες σημάνσεις αναπηρικών θέσεων, μοτοσυκλέτες που «κοσμούν» κάθε οδό όδευσης τυφλών, καταστήματα, χώροι εστίασης, εμπορικά κέντρα, πάρκα και κάθε χώρος συνάθροισης που απλώς είναι απαγορευτικοί για όποιον δεν είναι αρτιμελής σωματικά. Από τις ελάχιστες αναφορές που μπορεί να επικαλεστεί κάποιος για να αναδείξει το πρόβλημα, ανάμεσα σε πολλές περισσότερες βεβαίως.
Η καθημερινότητα δεν σταματάει εκεί. Εργασία, εκπαίδευση και κοινωνικές σχέσεις απλώς ακυρώνονται και δυσχεραίνονται. Το καθολικό δικαίωμα στην εκπαίδευση φαντάζει προνόμιο όσων βλέπουν, ακούν και περπατούν, η εργασία δεν γίνεται ευέλικτη όπως θα επέτρεπε η τεχνολογική ευημερία, αλλά αντιθέτως υπάρχει απροθυμία για οποιαδήποτε προσπάθεια βελτίωσης των συνθηκών για αυτήν την μερίδα ανθρώπων που ζητούν ευκαιρία στην ζωή και ικανοποίηση των δικαιωμάτων τους. Οι ανθρώπινες σχέσεις φαντάζουν «Γολγοθάς» και πώς να τον ανέβεις όταν οι άνθρωποι δεν ξεπερνούν την αναπηρία;
Ρατσισμός, κοινωνικός αποκλεισμός, άγχος, στεναχώρια, μίσος. Σειρά αρνητικών συναισθημάτων που οδηγούν σε ακόμα μεγαλύτερη ψυχολογική κόπωση. Οι φιλίες φαντάζουν απρόσιτες, οι άνθρωποι έχουμε την τάση για αδιακρισία και κακεντρέχεια, φόβο για ό,τι είναι διαφορετικό χωρίς να αναλογιζόμαστε ότι απέναντί μας έχουμε ένα συνάνθρωπό μας που επιζητά όσα εμείς θεωρούμε δεδομένα. Έτσι, τα άτομα με αναπηρία θεωρούν ότι η παρουσία τους είναι ασήμαντη και σε πολλές περιπτώσεις απομονώνονται οι ίδιοι, προκειμένου να μην έρθουν αντιμέτωποι με το σκληρό πρόσωπο της ανθρώπινης φύσης.
Κάθε κοινωνικό ζήτημα μπορεί να αποτελέσει αιτία για επανάσταση κι έκρηξη. Το ενδιαφέρον πάντοτε παραμένει στο κατά πόσο τέτοια φαινόμενα έχουν θετικές επιπτώσεις στην ιστορία των κοινωνιών. Στα όρια των ανθρώπινων σχέσεων οφείλουν να πρωταγωνιστούν η αλληλεγγύη και το αίσθημα του ότι όλοι είμαστε ίσοι και οφείλουμε να απαλλαγούμε των τάσεων που συχνά εχθροποιούν και στοχοποιούν ομάδες. Εξαίρεση δεν αποτελεί και η περίπτωση των ΑμεΑ, καθότι δεν ξεχωρίζει ούτε ορίζει την ανωτερότητα κανενός το DNA, οι ικανότητες, οι αισθήσεις και όλα αυτά τα κριτήρια που συχνά θολώνουν την κρίση ως προς το πραγματικό ποιόν των ανθρώπων. Σημασία έχουν η ψυχή, το πάθος, η όρεξη για ζωή, η αλήθεια και η διαφάνεια των ανθρώπων. Ποτέ πλέον ανάπηροι αλλά όλοι διαφορετικοί και όλοι ίσοι.
