Επιχείρηση Δυναμό: Η διαδικασία της εκκένωσης

Του Νίκου Μελιτσιώτη,

Οι δυνάμεις του Χίτλερ, μετά την κατάληψη της Πολωνίας, είναι ελάχιστα καταπονημένες και το σχέδιο εισβολής στις Κάτω Χώρες, το Βέλγιο και τη Γαλλία, πολλά υποσχόμενο. Η Ομάδα Στρατιών B επρόκειτο να επιτεθεί στις Κάτω Χώρες, αναγκάζοντας τόσο τη Γαλλία όσο και τη Βρετανία να στείλουν τις καλύτερες δυνάμεις τους στο μέτωπο αυτό. Παράλληλα, η Ομάδα Στρατιών Α θα καταλάμβανε το Βέλγιο και θα προήλαυνε μέσα από το δάσος των Αρδεννών, ενώ η Ομάδα Στρατιών C θα ακολουθούσε από τα Νότια, προφυλάσσοντας τα νότα και τις πλευρές από αντεπίθεση των Συμμαχικών δυνάμεων από τον Νότο.

Στις 10 Μαΐου οι Γερμανικές δυνάμεις επιτίθενται στις Κάτω Χώρες με συντονισμένες χερσαίες και εναέριες επιθέσεις. Στις 12 Μαΐου η 7^η Γαλλική Στρατιά αποτυγχάνει να συγκρατήσει τη γερμανική επίθεση και υποχωρεί στην Αμβέρσα. Στις 17 Μαΐου οι Βρυξέλλες καταλαμβάνονται, κάνοντας στους Συμμάχους φανερό τι πρόκειται να ακολουθήσει.

Λίγο νωρίτερα, στις 15 Μαΐου, οι Γερμανοί με επικεφαλής τον Χάνς Γκουντέριαν, καταλαμβάνουν την πόλη Σεντάν, προελαύνοντας ταχύτατα μέσα από το αφύλακτο δάσος των Αρδεννών με τα γερμανικά άρματα μάχης Πάντσερ υπό την κάλυψη της γερμανικής αεροπορίας. Στις 16 Μαΐου φτάνει στο Μοντκομέτ, την επομένη όμως λαμβάνει σοβαρή επίπληξη από τον ανώτερό του Στρατηγό Έγουαλντ φον Κλέιστ, καθώς είχε προωθήσει τις δυνάμεις του χωρίς μέριμνα κάλυψης για τυχόν αντεπιθέσεις. Πράγματι, τόσο στις 17 όσο και στις 19 Μαΐου, κατά την προέλασή τους προς το Περόν, οι γερμανικές μεραρχίες δέχτηκαν αντεπιθέσεις από την 4^η Τεθωρακισμένη Μεραρχία του Στρατηγού Καρόλου Ντε Γκωλ. Όμως, η νεοσυσταθείσα δύναμη αυτή δεν είχε την εμπειρία να επικρατήσει έναντι της σφοδρότητας των γερμανικών ταγμάτων Πάντσερ, ενώ η κάλυψη από αέρος δεν έφτασε ποτέ.

Στις 20 Μαΐου ο Γκουντέριαν διαιρεί τις δυνάμεις του, στέλνοντας την 1^η Μεραρχία Πάντσερ υπό τον Γουέντ φον Γουίτερσεϊμ, να καταλάβει την Αμιένη, ενώ η 2^η Μεραρχία Πάντσερ καταλαμβάνει το Αμπβίλ και στήνει προγεφυρώματα στον ποταμό Σομ. Την επομένη, οι Σύμμαχοι αντεπιτίθενται στο Άρας, όμως ηττώνται μετά από μια προσωρινή επικράτηση, έπειτα από ενισχύσεις που έφτασαν υπό τον Έρβιν Ρόμμελ.

Στις 22–25 Μαΐου εκτυλίχθηκε ηρωϊκή μάχη στη Βουλώνη, με αποτέλεσμα την παράδοσή της. Παράλληλα, από τις 24 Μαΐου είχε ξεκινήσει η επίθεση στην παράκτια πόλη του Καλάι από την 10^η Μεραρχία Πάντσερ, την οποία υπερασπιζόταν ο Ταξίαρχος Νίκολσον με Συμμαχικές δυνάμεις. Μετά από διήμερη ηρωική αντίσταση, η πόλη και το λιμάνι παραδίδεται στους Γερμανούς.

Η 1^η Μεραρχία Πάντσερ, η οποία είχε σταλεί προκειμένου να καταλάβει γρήγορα τη Δουνκέρκη, φτάνει στο Γκραβελίν, όπου συναντά γενναία γαλλική αντίσταση στις 24 Μαΐου. Το βράδυ της ίδιας μέρας και έπειτα από προετοιμασία για τη διάβαση του ποταμού Ααρ, μια διαταγή σωτήρια για το μέλλον των Συμμαχικών Δυνάμεων φτάνει στις γερμανικές γραμμές από τον Αδόλφο Χίτλερ, διατάσσοντας την ακινητοποίηση των γερμανικών αρμάτων έως ότου φτάσει κοντά τους το πεζικό, μονάδα απαραίτητη για την κάλυψη των αρμάτων και την αναγνώριση του εδάφους. Ένας, ακόμη, λόγος για τη διαταγή αυτήν ήταν το βαλτώδες έδαφος της περιοχής της Φλάνδρας, ακατάλληλο για τα βαρύτατα Πάντσερ.

Παρόμοιο σκηνικό υποχώρησης εκτυλίσσεται και στο Βόρειο τμήμα του μετώπου, όπου οι Βελγικές δυνάμεις εξήντλησαν στις 25 Μαΐου όλες τους τις εφεδρείες, με την άμυνά τους να παρουσιάζει ρήγματα.

Στις 26 Μαΐου διαταγή από την Αγγλία περιλάμβανε την υποχώρηση Δυτικά με μάχη και τη δημιουργία προγεφυρώματος άμυνας στον ποταμό Λυς από τον στρατηγό Μπλανσάρ με την 1^η Γαλλική Στρατιά και βρετανικές Μεραρχίες. Σύντομα, όμως, έγινε κατανοητό πως η γραμμή αυτή ήταν αδύνατον να κρατηθεί μπροστά στη σφοδρή επέλαση των αρμάτων μάχης του Ρόμμελ, με αποτέλεσμα οι Συμμαχικές δυνάμεις να οδηγηθούν σε υποχώρηση με αρκετές απώλειες.

Την 28^η Μαΐου ο Βελγικός στρατός παραδίδεται, με αποτέλεσμα τη δημιουργία αμυντικού κενού, το οποίο έσπευσαν να καλύψουν οι 3^η, 4^η και 50^η Μεραρχίες, οι οποίες είχαν υποχωρήσει από τον ποταμό Λυς. Βέβαια το κενό αυτό είχε ήδη εκμεταλλευτεί η 256^η Μεραρχία, η οποία επιτέθηκε στη θέση Νιούπορτ, όμως αποκρούσθηκε από συντονισμένες επιθέσεις του βρετανικού πεζικού.

Μέσα σε αυτόν τον κυκεώνα των γεγονότων η γαλλική ηγεσία έλαμψε διά της αδυναμίας λήψεως καίριων αποφάσεων. Ο πρωθυπουργός της χώρας Πωλ Ρεϊνώ εκτίμησε λάθος την κατάσταση εξ αρχής, αρνούμενος να πιστέψει πως η κύρια επίθεση ήταν αυτή μέσω του Βελγίου. Η ελλιπής φύλαξη του δάσους των Αρδεννών, καθώς και η πολύπλοκη διοικητική μηχανή του Γαλλικού στρατού στέρησαν την ευκαιρία έγκαιρης άμυνας. Ο Γάλλος Στρατάρχης Μορίς Γκαμελέν απέτυχε να προβλέψει τις κινήσεις των Γερμανών, ενώ μετά τις πρώτες γερμανικές νίκες κατελήφθη από πνεύμα ηττοπάθειας και άρχισε να υποστηρίζει τις απόψεις του αντιπροέδρου της κυβέρνησης Φιλίπ Πεταίν για ανακωχή. Η αντεπίθεση του Υφυπουργού Άμυνας Καρόλου Ντε Γκωλ, υποστηρικτή της μηχανοκίνητης άμυνας της Γαλλίας, ήταν αργοπορημένη και ανοργάνωτη.

Οι σχέσεις των δύο Συμμάχων πέρασαν, κατά τη διάρκεια της εισβολής, από πολλές διακυμάνσεις. Αρχικά ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, Βρετανός πρωθυπουργός από τις 10 Μαΐου 1940, έστειλε τη Βρετανική Εξερευνητική Δύναμη προς ενίσχυση της γαλλικής άμυνας, ενώ έστελνε διαρκώς αεροπορικές ενισχύσεις. Πρόθεσή του ήταν να κρατήσει τη Γαλλία με κάθε κόστος στον πόλεμο, φτάνοντας στο σημείο να συνάψει μαζί της συμφωνία «περί μη υπογραφής χωριστής συνθήκης» με τη Γερμανία. Όμως, η ταχύτατη και νικηφόρα προέλαση οδήγησε, παρά τις αρχικά έντονες αντιδράσεις του, να συναινέσει στην εκκένωση της Βρετανικής Εξερευνητικής Δύναμης και να σταματήσει, μετά από εισήγηση των στρατηγών του, την αποστολή άλλων δυνάμεων, χερσαίων ή εναέριων. Στόχος του ήταν μεν η διάσωση της Γαλλίας, χωρίς όμως να αποδυναμωθεί η Βρετανία, που αποτελούσε αναμφισβήτητα τον επόμενο στόχο του Χίτλερ.

Οι προαναφερθείσες κινήσεις των στρατευμάτων οδήγησαν στην τοποθέτηση της άμυνας την 26^η Μαΐου στη γραμμή Νιουπόρτ – Υπρ – Κασέλ – Ανατόλ. Γκραβελίν, Δυτικά του ποταμού Λυς. Όμως οι πιέσεις συνεχίστηκαν, με αποτέλεσμα οι διαδοχικές υποχωρήσεις να δημιουργήσουν μια νέα γραμμή άμυνας περιμετρικά της Δουνκέρκης, όπου θα συντελεστεί μια επιχείρηση τόσο εντυπωσιακή, που η Ιστορία θα της δώσει το χρίσμα του Θαύματος.

Το Θαύμα της Εκκένωσης είχε ήδη σχεδιαστεί από την 20^η Μαΐου από τον Ναύαρχο Ράμσεϊ, ο οποίος είχε διατυπώσει το σχέδιο εκκένωσης της Βρετανικής Εξερευνητικής Δύναμης από 3 λιμένες: το Καλέ, τη Βουλώνη και τη Δουνκέρκη. Το πρόβλημα της αδυναμίας προσέγγισης μεγάλων πλοίων στους μικρούς αυτούς λιμένες επιλυόταν με τη χρήση ατμόπλοιων που ναυπηγήθηκαν γι’ αυτόν τον σκοπό, αυτοκινούμενων φορτηγίδων, με κωπήλατα ατμόπλοια καθώς και με ολλανδικά ακτοπλοϊκά σκάφη, τα οποία είχαν καταφύγει στην Αγγλία μετά την κατάληψη της Ολλανδίας.

Έως τα μεσάνυχτα της 29^ης Μαΐου, το μεγαλύτερο μέρος της Δύναμης των Βρετανών, καθώς και το ½ της 1^ης Στρατιάς των Γάλλων που είχε επιβιώσει, πέρασαν τον αμυντικό δακτύλιο γύρω από τη Δουνκέρκη και έφτασαν στα κανάλια, όπου τους περίμενε η σωτηρία. Μια σωτηρία, όμως, γεμάτη κινδύνους.

Ο αρχικός σχεδιασμός της επιχείρησης Δυναμό, όπως ονομάστηκε από το δωμάτιο Δυναμό, στο οποίο σχεδιάστηκε, δεν ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα. Το λιμάνι της Δουνκέρκης ήταν το μόνο που είχε μείνει στα χέρια των Συμμάχων, οι οποίοι το υπερασπίζονταν με πολύ κόπο. Η πόλη της Δουνκέρκης ήταν ολοσχερώς κατεστραμμένη από τους βομβαρδισμούς της Λουφτβάφε και του πυροβολικού, ενώ οι μοναδικές δομές του λιμανιού που είχαν επιβιώσει του καταιγισμού ήταν 2 μόλοι, ο Ανατολικός και ο Δυτικός, οι οποίοι ήταν αδύνατον να προσεγγιστούν από πολεμικά πλοία και 1 προβλήτα καθοδήγησης. Η γερμανική αεροπορία, η οποία είχε αναλάβει το κύριο βάρος της αναχαίτισης, αποτελούσε τόσο με τα βομβαρδιστικά όσο και με τα μαχητικά αεροσκάφη της, μια τεράστια απειλή για τα πλοία κάθε μεγέθους, ενώ τα διάσπαρτα υποθαλάσσια ναρκοπέδια και τα γερμανικά πλοία συμπλήρωναν τα εμπόδια που χώριζαν τους ταλαιπωρημένους και καταρρακωμένους συμμάχους από το απέναντι λιμάνι του Ντόβερ της Αγγλίας.

Η σειρά των λύσεων που δόθηκαν αποτέλεσαν παράδειγμα ηρωισμού και αυτοθυσίας στην Παγκόσμια Πολεμική Ιστορία. Η λύση της αδυναμίας προσέγγισης των πολεμικών πλοίων του Βασιλικού Πολεμικού Ναυτικού δόθηκε από τη γιγαντιαία κινητοποίηση των κατοίκων του Ντόβερ και των γύρω περιοχών, οι οποίοι με 1.000 μικρά και μεσαία πλοία, στα οποία περιλαμβάνονταν ακόμη και φέρι μποτ, σκάφη αναψυχής και ταχύπλοα, έφτασαν στην ακτή της Δουνκέρκης και, αψηφώντας τον καταιγισμό των βομβών, μετέφεραν, στο διάστημα 27 Μαΐου–4 Ιουνίου, 340.000 άνδρες, το 1/3 εκ των οποίων Γάλλοι, μεταφέροντάς τους στα μεγάλα αντιτορπιλικά και μεταγωγικά, τα οποία με τη σειρά τους τους μετέφεραν. Χαρακτηριστικό της αποφασιστικότητας που διακατείχε τους απλούς αυτούς ανθρώπους είναι πως τη νύχτα της 26^ης Μαΐου 8.000 άνδρες διεσώθησαν, με τον αριθμό την επομένη να διπλασιάζεται, ενώ μόνο στις 31 Μαΐου διεσώθησαν, μαζί με τον διοικητή της Βρετανικής Εξερευνητικής Δύναμης Γκορτ, 68.000 άνδρες του Συμμαχικού στρατού.

Η δράση της γερμανικής Λουφτβάφε ήταν κατώτερη των περιστάσεων και των υποσχέσεων που ο διοικητής της Χέρμαν Γκέρινγκ είχε υποσχεθεί στον Χίτλερ. Αν και οι απώλειες των Συμμάχων σε πλοία και διασωθέντες στρατιώτες ήταν αρκετές, οι παρωχημένες τακτικές του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στον οποίο ο ίδιος είχε πολεμήσει ως πιλότος, σε συνδυασμό με την ηρωική δράση της Βρετανικής Πολεμικής Αεροπορίας, τσαλάκωσαν τη φήμη του και ματαίωσαν τα σχέδιά του για μια μεγαλειώδη νίκη. Μια αδιόρατη λεπτομέρεια για την αναποτελεσματικότητα του βομβαρδισμού της παραλίας της Δουνκέρκης ήταν η απορρόφηση της δύναμης της βόμβας από την άμμο κατά την έκρηξή της, εμποδίζοντας το ωστικό και θερμικό κύμα, καθώς και τα θραύσματα του βλήματος να επιτελέσουν το καταστροφικό τους έργο.

Ο απολογισμός της εμπλοκής της Βρετανίας στη μάχη στα Βόρεια της Γαλλίας και στην εκκένωση ήταν βαρύς. Το 1/5 των πλοίων της, πιο συγκεκριμένα 243, βυθίστηκαν, 177 αεροσκάφη και περίπου 68.000 άνδρες χάθηκαν. Τέλος, ο εξοπλισμός του στρατού δε μπορούσε να φορτωθεί και αναγκαστικά εγκαταλείφθηκε, μαζί με ένα μέρος της Δύναμης το οποίο εγκλωβίστηκε στον τυφώνα της μάχης.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

• Holmes R. (Επιμ. Σφυρόερα Σ.) (2017) Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, ο απόλυτος εικονογραφημένος οδηγός. Αθήνα: Εκδόσεις Πεδίο σσ. 77 – 79
• Beevor A. (2014) The Second World War (2η εκδοση) Λονδίνο: Phoenix
• Havers R. (2002) The Second World War Part 2 Europe 1939 – 1943 London: Osprey Publishing σσ. 40 – 78
• Messenger C. (1999) The Second World War in the West Ν. Καρολίνα: Arcadia Publishing σσ. 40 – 72
• Nehring K. W. (1966) ‘Amiens to Dunkirk’ Σε History of the Second World War Part 6 Dunkirk. (2^η έκδοση) (1972) ΗΠΑ: BPC Publishing σσ. 141 – 146
• Hibert C. (1966) ‘Operation Dynamo’ Σε History of the Second World War Part 6 Dunkirk. (2^η έκδοση) (1972) ΗΠΑ: BPC Publishing σσ. 146 – 166