Της Αναστασίας Χατζηιωαννίδου,
Τείνουμε να θεωρούμε πολλά πράγματα δεδομένα. Ως άνθρωποι, ως μέλη μιας οργανωμένης κοινωνίας, μιας κοινωνίας όπου η νομοθετική κατοχύρωση των δικαιωμάτων μας αποτελεί sine qua non στοιχείο του πολιτεύματος και η πρόσβαση στη δικαστική προστασία εγγυάται την απρόσκοπτη απόλαυσή τους, δυσκολευόμαστε, ίσως, ακόμη και να φανταστούμε το πώς θα έμοιαζε η ζωή χωρίς αυτές τις ασφαλιστικές δικλείδες. Η φιλοσοφική παράδοση της δυτικής νεωτερικότητας, έχοντας σε τέτοιο βαθμό ορίσει αξιακά τον τρόπο σκέψης μας και, κατ’ επέκταση, τον πολιτισμό μας, γίνεται βαθμιαία όλο και πιο ανεπαίσθητη στις καθημερινές μας συναναστροφές. Όσο κι αν κάτι τέτοιο είναι ευχής έργον – γιατί αλίμονο αν δε θεωρούσαμε δοτά τα όσα στην αρχή αναφέρθηκαν και αν αρχίζαμε να κάνουμε εκπτώσεις και να συζητάμε τα στοιχειώδη με όρους πολυτέλειας – δε βλάπτει να έχουμε στο μυαλό μας το δρόμο που χρειάζεται ακόμα να διανυθεί. Σε άλλους τόπους, ωστόσο, όχι και τόσο μακρινούς όσο θα φανταζόταν ο ανυποψίαστος συνομιλητής, μια τέτοια συζήτηση θα κυμαινόταν από το αστείο έως και το εξωφρενικά αιρετικό, ως μια ριζοσπαστική γροθιά στην παράδοση που μεγάλωσε γενιές και γενιές, που έθρεψε τα παιδιά της, ενσταλάζοντάς τους την ίδια απάνθρωπη πεποίθηση: η γυναίκα είναι κτήμα, πρώτα του πατέρα και μετέπειτα του συζύγου που εκείνος θα επιλέξει. Συνεπώς, οποιαδήποτε προσωπική της επιθυμία θα πρέπει να καρατομηθεί, να εξαλειφθεί, έστω και η πιθανότητα αναζήτησης, όχι κάποιου ευγενούς ιδεώδους ή κάποιας υψηλής φιλοδοξίας, αλλά του μεγάλου κινδύνου του έρωτα. Ας είμαστε ρεαλιστές: της χαράς της ίδιας.
Όσο κι αν η βαναυσότητα της κλειτοριδεκτομής έχει πολλάκις κατακριθεί στη μακραίωνη παράδοση αίματος που φέρει μαζί της – οι πρώτες ιστορικές αναφορές ανάγονται ακόμη και στον Ηρόδοτο – το ζήτημα φαίνεται πως αρχίζει να έρχεται στο διεθνές προσκήνιο μόλις το 1977, όταν η Ασμά Ελ – Νταρίρ, γιατρός από το Σουδάν και θύμα κλειτοριδεκτομής η ίδια, είχε την πρωτοβουλία να ηγηθεί μιας ομάδας ερευνητών πάνω στο θέμα του ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων στο Πανεπιστήμιο της Χαρτούμ και δημοσιοποίησε τα αποτελέσματα λίγα χρόνια αργότερα. Έκτοτε, η πρόοδος που έχει κάνει η διεθνής κοινότητα σχετικά με το ζήτημα είναι παραπάνω από αξιοσημείωτη. Εκτός από το γενικό ρυθμιστικό πλαίσιο του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα που τα κράτη – μέλη των Ηνωμένων Εθνών είχαν ήδη υιοθετήσει από το 1966, η Γενική Συνέλευση εκδηλώνει, με την πάροδο του χρόνου, ολοένα και περισσότερο τη δέσμευσή της προς την κατεύθυνση της εξάλειψης της κλειτοριδεκτομής ως μορφής βασανιστηρίου. Αρχής γενομένης με το ψήφισμα 56/128 της 19ης Δεκεμβρίου 2001, που πυροδότησε σειρά διεθνών πράξεων, τόσο υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, όσο και επιμέρους οργανισμών και υπηρεσιών, όπως η UNICEF και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, σήμερα η πλειοψηφία των χωρών στίς οποίες απαντά η βαρβαρότητα της κλειτοριδεκτομής (κυρίως οι μουσουλμανικές χώρες της Αφρικής, αν και δεν υφίσταται κάποια αναφορά στο Κοράνι) έχουν προβεί σε ποινικοποίησή της.
Εντούτοις, είναι μάλλον νωρίς να πανηγυρίζουμε: αν και επισήμως απαγορευμένος και σε σαφή ύφεση ως προς τον αριθμό των θυμάτων του, ο ακρωτηριασμός των γεννητικών οργάνων της γυναίκας φαίνεται πως δεν έχει απωλέσει τις βαθύτατες πολιτιστικές ρίζες που τον κρατούν στιβαρά στην καθημερινότητα πολλών φυλών, αφρικανικών και μη. Εντύπωση προκαλούν οι μαρτυρίες μητέρων που έχουν υποστεί κλειτοριδεκτομή, καθώς συγκλίνουν στο απαραίτητο της διαδικασίας προκειμένου η νεαρή κοπέλα να είναι σε θέση, όχι απλώς να βρει σύζυγο (έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η σύνδεση του θέματος της κλειτοριδεκτομής με τη μάστιγα των γάμων με νύφες κορίτσια προεφηβικής ηλικίας, γνωστό στη διεθνή βιβλιογραφία ως child marriage), αλλά, εν τέλει, να γίνει αποδεκτή ως μέλος της κοινότητας που διατηρεί η φυλή στην οποία ανήκει. Σε αυτό το κοινωνιολογικό πλαίσιο, δεν προκαλεί έκπληξη η επαναλμβανόμενη σε διεθνείς πράξεις μνεία της διεθνούς κοινότητας, τόσο στο νομικό σύστημα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, όσο και στην έννομη τάξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Συμβουλίου της Ευρώπης, για την ανάγκη διεξαγωγής εκστρατειών ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, με αποδέκτες τους παράγοντες που εμπλέκονται στο ζήτημα και τα κορίτσια που ζουν υπό τον κίνδυνο υποβολής τους σε ακρωτηριασμό των γεννητικών οργάνων, αλλά και τη διεθνή κοινή γνώμη.
Εν κατακλείδι, όσο κι αν το ζήτημα των κλειτοριδεκτομών έχει πάψει πια να αποτελεί θέμα ταμπού για τα διεθνή fora και η έκταση εφαρμογής των σχετικών πρακτικών συρρικνώνεται χρόνο με το χρόνο, οι αριθμοί παραμένουν ιλιγγιώδεις: ενόσω ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κάνει λόγο για πάνω από 200 εκατομμύρια γυναίκες που έχουν υποστεί ή βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο ακρωτηριασμού, ο εφησυχασμός φαντάζει εγκληματική πολυτέλεια για το διεθνές στερέωμα. Με κύριο αντίπαλο την αμάθεια και τις βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις περί κατωτερότητας της θηλυκής υπόστασης και δαιμονοποίησης της γυναικείας σεξουαλικότητας που αυτή ανακυκλώνει, οι προσπάθειες εξάλειψης τέτοιων ειδεχθών πρακτικών έχει μόλις ξεκινήσει. Όσο κι αν τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα δίνουν μεγάλα περιθώρια αισιοδοξίας, εντούτοις, η διεθνής κοινότητα συνεχίζει άοκνες τις προσπάθειές της μέχρι την ημέρα που η ίδια η έννοια της κλειτοριδεκτομής θα ανήκει μόνο στα βιβλία ιστορίας, αντί για τους τίτλους των ειδήσεων.
