Της Άννας Σπυροπούλου,
Το 1943 ο Αμερικανός ψυχίατρος Κanner χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τον όρο «αυτισμός» για να μιλήσει για μια σοβαρή παθολογική κατάσταση που είχε παρατηρήσει σε παιδιά, τα οποία κόβουν κάθε σχέση με τον εξωτερικό κόσμο. Ο Κanner εισήγαγε την κατηγορία «πρώιμος παιδικός αυτισμός» για να περιγράψει την κατάσταση των παιδιών αυτών.
Ο αυτισμός αποτελεί μια αναπτυξιακή διαταραχή, η οποία χαρακτηρίζεται από δυσκολίες του ατόμου σε τρεις τομείς: (1) στις κοινωνικές επαφές, (2) την επικοινωνία και (3) τη συμπεριφορά. Βασικό αίτιο εμφάνισης του αυτισμού φαίνεται να είναι η αλληλεπίδραση πολλαπλών γενετικών παραγόντων, ενώ μελέτες αναδεικνύουν την ευθύνη και κάποιων περιβαλλοντικών παραγόντων, όπως για παράδειγμα η έκθεση σε τοξικές ουσίες ή οι προγεννητικές μολύνσεις.
Τα παιδιά με αυτισμό εμφανίζουν συγκεκριμένα συμπτώματα, τα οποία συνήθως γίνονται εμφανή από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους. Αναφορικά με τη γλώσσα, από πολύ μικρά συχνά δεν απαντούν όταν τα φωνάζουν με το όνομά τους και δεν εκτελούν απλές εντολές, με αποτέλεσμα οι γονείς να ανησυχούν ότι το παιδί εμφανίζει προβλήματα ακοής. Επιπλέον, τα περισσότερα δυσκολεύονται στην κατανόηση της γλώσσας, ενώ ορισμένα μπορεί να μην ακούν κάποιες λέξεις.
Ταυτόχρονα, ο προφορικός τους λόγος παρουσιάζει υστέρηση και μερικά παιδιά δε μαθαίνουν ποτέ να μιλούν. Από την άλλη πλευρά, τα παιδιά με αυτισμό τα οποία μιλούν, έχουν περιορισμένο λόγο και χρειάζεται κάποιος να τα παρακινήσει προκειμένου να μιλήσουν. Μερικά παιδιά επαναλαμβάνουν μηχανικά λέξεις ή φράσεις (για παράδειγμα την αλφαβήτα ή διαφημίσεις από την τηλεόραση), χωρίς αναγκαστικά να κατανοούν το νόημα αυτών που λένε. Συχνά, μπορεί να εμφανίζουν ηχολαλία, δηλαδή να επαναλαμβάνουν μια λέξη ή φράση που μόλις άκουσαν. Ακόμα και τα παιδιά που αναπτύσσουν κανονική ομιλία, δυσκολεύονται να δίνουν τόνο στη φωνή τους, ενώ συχνά η στάση του σώματος και οι εκφράσεις τους δεν ταιριάζουν με αυτό που λένε, με αποτέλεσμα να μη μπορούν να γίνουν εύκολα κατανοητά.
Στην επικοινωνία τους, τα παιδιά με αυτισμό δυσκολεύονται να διατηρήσουν επαφή με το βλέμμα και να δώσουν και να πάρουν τη σειρά τους στη συζήτηση. Μερικά παιδιά με αυτισμό και καλές λεκτικές ικανότητες μπορούν να κάνουν μεγάλους μονολόγους για ένα θέμα που τα ενδιαφέρει, χωρίς όμως να ενδιαφέρονται να κάνουν συζήτηση με τον ακροατή. Τέλος, δυσκολεύονται να κατανοήσουν τους άλλους, για παράδειγμα μπορεί να μην αντιλαμβάνονται τον τόνο της φωνής του συνομιλητή τους, τη στάση του σώματος ή τις εκφράσεις του προσώπου του.
Τα παιδιά με αυτισμό, συχνά, εμφανίζουν δυσκολίες στη διατήρηση της προσοχής τους σε κάτι. Άλλες φορές, μπορεί να εστιάζουν την προσοχή τους υπερβολικά σε ένα αντικείμενο που τα ενδιαφέρει και να αντιδρούν έντονα σε περίπτωση που κάποιος προσπαθεί να μεταθέσει την προσοχή τους σε κάτι άλλο.
Τα παιδιά αυτά συνήθως εμφανίζουν πολύ καλή μνήμη και μπορούν να θυμούνται λεπτομέρειες. Αναφορικά με τη σκέψη τους, αυτή είναι συνήθως συγκεκριμένη, ενώ εμφανίζουν δυσκολίες στην αφηρημένη σκέψη (δηλαδή μπορούν να σκέφτονται λογικά για συγκεκριμένα αντικείμενα και καταστάσεις, όμως δυσκολεύονται να κάνουν υποθέσεις ή να λύσουν προβλήματα που αφορούν υποθετικές καταστάσεις). Επιπλέον, εμφανίζουν δυσκολίες στη διαμόρφωση και κατανόηση αφηρημένων εννοιών, όπως η δικαιοσύνη. Μερικά παιδιά μπορεί να εμφανίζουν εκπληκτικές ικανότητες σε συγκεκριμένους τομείς, για παράδειγμα στα μαθηματικά ή τη ζωγραφική.
Στον κοινωνικό τομέα, τα παιδιά με αυτισμό μεγαλώνοντας, φαίνεται να είναι κοινωνικά απόμακρα και να μην ενδιαφέρονται για την παρουσία ή τα συναισθήματα των άλλων. Δεν κάνουν εύκολα φίλους, καθώς δυσκολεύονται να μάθουν και να εφαρμόσουν κοινωνικά αποδεκτές συμπεριφορές (για παράδειγμα πώς να χαιρετούμε κάποιον) και δεν ξέρουν πώς να κάνουν άλλα άτομα να παίξουν μαζί τους.
Όσον αφορά τις κινητικές τους ικανότητες, τα παιδιά αυτά συνήθως δεν έχουν καλή στάση σώματος, ενώ μπορεί να εμφανίζουν ιδιορρυθμίες στον τρόπο που περπατούν (για παράδειγμα μπορεί να βαδίζουν στις μύτες των ποδιών τους ή γενικά να μην έχουν αρμονικό βάδισμα). Μερικές φορές έχουν σημαντικές δυσκολίες στη λεπτή κινητικότητα (για παράδειγμα μπορεί να δυσκολεύονται σε κινήσεις, όπως το κούμπωμα ενός κουμπιού ή το κράτημα ενός μολυβιού) και μπορεί να δυσκολεύονται να μιμηθούν διάφορες κινήσεις. Θα πρέπει, ακόμη, να αναφερθεί ότι περίπου το 1/3 των παιδιών με αυτισμό εμφανίζουν επαναλαμβανόμενες και στερεοτυπικές κινήσεις.
Αρκετές φορές δυσκολεύονται να προσλάβουν και να οργανώσουν τις πληροφορίες που σχετίζονται με τις αισθήσεις τους, έτσι μπορεί να εμφανίζουν υψηλή ευαισθησία σε ακουστικά ερεθίσματα (π.χ. ένα κορνάρισμα), στην αφή (π.χ. κόψιμο των μαλλιών) ή στην όσφρηση και τη γεύση (π.χ. μπορεί να αποφεύγουν συγκεκριμένες οσμές ή γεύσεις).
Όπως φαίνεται και από τα χαρακτηριστικά του παιδικού αυτισμού, τόσο τα παιδιά όσο και οι γονείς τους αντιμετωπίζουν πολλές και σημαντικές δυσκολίες. Θα πρέπει, όμως, να σημειωθεί ότι η στάση και η συμπεριφορά του οικογενειακού περιβάλλοντος παίζει σημαντικό ρόλο για τη μετέπειτα εξέλιξη του παιδιού, ενώ μέσα από την παροχή κατάλληλης εκπαίδευσης τα παιδιά αυτά συνήθως καταφέρνουν να λειτουργήσουν καλά στο κοινωνικό, εκπαιδευτικό και εργασιακό επίπεδο.
Μουσικοθεραπεία και αυτιστικά παιδιά
Η θεραπεία της ψυχής είναι μία τέχνη και μία επιστήμη που παρουσιάζεται στο δικό μας παρόν, έχοντας τις ρίζες της σε αρχαίες και μακρινές εποχές. Τα μέσα και οι τρόποι της πολυποίκιλα και διαφορετικά. Καθένας, όμως, είναι μοναδικός στο είδος του και σ’ αυτό που προσφέρει. Ένα από τα πιο άμεσα σε πρόσβαση μέσα στο ψυχολογικό επίπεδο, είναι η μουσική. Η μουσική χρησιμοποιούνταν σε πολλούς πολιτισμούς ως θεραπευτικό μέσο των δυσαρμονιών που εμφανιζόταν σε νοητικό, ψυχολογικό, ακόμα και σωματικό επίπεδο.
Έχει παρατηρηθεί πως τα παιδιά με αυτισμό εκδηλώνουν συχνά ενδιαφέρον για τη μουσική και ανταποκρίνονται θετικά στους διάφορους ήχους και το τραγούδι. Γι’ αυτόν τον λόγο, η μουσική θεωρείται ένα εξαιρετικά θεραπευτικό εργαλείο για τα αυτιστικά παιδιά.
Πιο συγκεκριμένα, η μουσικοθεραπεία ενισχύει την ανάπτυξη κοινωνικών και επικοινωνιακών δεξιοτήτων, ενθαρρύνει τον λόγο του παιδιού ώστε να χρησιμοποιεί τη φωνή του για να ακουστεί, κεντρίζει το ενδιαφέρον και συμβάλλει στη διατήρηση της προσοχής, τονώνει την αυτοπεποίθηση με αποτέλεσμα την ανάπτυξη πρωτοβουλιών.
Επιπλέον, η μουσικοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει το αυτιστικό παιδί να χαλαρώσει και να μειώσει την έντασή του και να βοηθήσει το παιδί που αποστρέφεται συγκεκριμένους ήχους, να αντιμετωπίσει τις ηχητικές του ευαισθησίες ή τις ιδιαιτερότητές του στην επεξεργασία ακουστικών πληροφοριών.
Ο αυτισμός είναι μία εκ γενετής διαταραχή του εγκεφάλου, που επηρεάζει τον τρόπο που ο εγκέφαλος χρησιμοποιεί τις πληροφορίες. Η αιτία εξακολουθεί να παραμένει άγνωστη. Κάποιες έρευνες υποδεικνύουν ένα νευρολογικό πρόβλημα, που επηρεάζει εκείνα τα τμήματα του εγκεφάλου, τα οποία επεξεργάζονται τη γλώσσα και τις πληροφορίες που δίνουν οι αισθήσεις. Ίσως υπάρχει μια δυσαναλογία κάποιων συγκεκριμένων νευροχημικών ουσιών στον εγκέφαλο. Γενετικοί παράγοντες μπορεί μερικές φορές να εμπλέκονται. Τελικά, ο αυτισμός μπορεί να είναι απόρροια ενός συνδυασμού διαφόρων αιτιών.
Η κοινωνία, όμως, είναι εκείνη που πρέπει να σταθεί δίπλα στα άτομα με αναπηρία, να τα αγκαλιάσει ειλικρινά, να προσφέρει ίσες ευκαιρίες σε όλα τα επίπεδα και την ίδια ακριβώς αντιμετώπιση. Δεν επιθυμούν, σε καμία των περιπτώσεων, οίκτο ή συμπόνοια και «ειδική» μεταχείριση. Ζητούν ό,τι οι υπόλοιποι άνθρωποι, να αποτελούν ισότιμοι πολίτες με αξιοπρέπεια, ισάξιες ευκαιρίες, αυτόνομη διαβίωση και πλήρη συμμετοχή στην κοινωνία.
Γεννήθηκε στο Βόλο το 1997. Είναι απόφοιτη του Τμήματος Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ειδικεύτηκε στον τομέα της Μεσαιωνικής και Νεότερης Φιλολογίας. Από νεαρή ηλικία είχε αντιληφθεί την αγάπη της για τη λογοτεχνία, διαβάζοντας και αναλύοντας πλήθος λογοτεχνικών κειμένων. Έχει συμμετάσχει σε συνέδρια φιλολογικού ενδιαφέροντος. Στοχεύοντας σε μεταπτυχιακό τίτλο της Ειδικής Αγωγής, έχει παρακολουθήσει σεμινάριο και έχει λάβει πιστοποίηση του συστήματος ανάγνωσης και γραφής Braille. Ενδιαφέροντα της μεταξύ άλλων αποτελούν το κλασικό μπαλέτο, το πιάνο και τα ταξίδια.
