Της Παναγιώτας Ψαρρά,
Μάρτιος 1925, Τενεσί ΗΠΑ
Ο Τζον Σκόουπς εισέρχεται στην αίθουσα διδασκαλίας με ολιγόλεπτη καθυστέρηση. Οι νευρικές κινήσεις του μπορούσαν να προδώσουν σε κάποιον έμπειρο παρατηρητή τη φορτισμένη συναισθηματική κατάσταση που βίωνε, παρά τους επιδέξιους χειρισμούς του. Ήξερε ο νεαρός άντρας ότι μετά από εκείνο το πρωινό θα ακολουθούσαν ελάχιστες ημέρες κανονικότητας, αλλά η καθαρότητα της συνείδησής του, του έδινε το κουράγιο να συνεχίσει.
Λίγες ημέρες πριν, στις 21 Μαρτίου, ο Τζον Μπάτλερ, μέλος της Βουλής των Αντιπροσώπων του Τενεσί, εισηγήθηκε προσωπικά, ασκώντας μεγάλες πιέσεις, την ψήφιση νόμου που απαγόρευε τη διδασκαλία της δαρβινικής θεωρίας περί εξέλιξης των ειδών, ανάγοντας με τον τρόπο αυτόν την Αγία Γραφή στη μοναδική αληθινή και αξιόπιστη πηγή πληροφόρησης για την κοσμογονία. Σημειωτέον ότι ο Μπάτλερ ήταν οπαδός του προέδρου Μακάρθι, ενός προσώπου που συνδέθηκε στενά με τον σκοταδισμό που σκέπαζε πυκνά την περίοδο εκείνη τις πολιτείες της Αμερικής.
Ο νόμος που έλαβε το όνομα του δημιουργού του προέβλεπε ρητώς ότι «είναι παράνομο για κάθε δάσκαλο, σε οποιοδήποτε από τα Πανεπιστήμια, κανονικά και όλα τα άλλα δημόσια σχολεία της πολιτείας, που υποστηρίζονται εν όλω ή εν μέρει από τα δημόσια σχολικά κονδύλια, να διδάξει οποιαδήποτε θεωρία που αρνείται την ιστορία της θείας δημιουργίας του ανθρώπου, όπως διδάσκεται στη Βίβλο, και να διδάξει, αντίθετα, ότι ο άνθρωπος προέρχεται από μια κατώτερη τάξη ζώων».
Ο Τζον Σκόουπς ήταν απόφοιτος νομικής σχολής κι εργαζόταν ως προπονητής ποδοσφαίρου στο Rhea Country High School και πολλές φορές σε περιπτώσεις αδειών κάλυπτε συναδέλφους του ως αναπληρωτής καθηγητής. Ο νεαρός άντρας ήταν έτοιμος να σηκώσει στις πλάτες του τον σκληρό αγώνα της προόδου ενάντια στον αναχρονισμό που ετοιμαζόταν να απλώσει τις ρίζες του βαθιά και ανεπανόρθωτα στα δυνατότερα θεμέλια που υποστηρίζουν ένα κράτος ευημερίας και ελπίδας· στα θεμέλια της παιδείας και της μόρφωσης.
10 Ιουλίου 1925
Το ξεχασμένο στον χάρτη Ντέιτον μέσα σε μία νύχτα έγινε ο νούμερο ένα προορισμός επιφανών δημοσιογράφων που έσπευσαν να καλύψουν το μεγάλο γεγονός που θα λάμβανε χώρα τις πρώτες πρωινές ώρες. Η άσημη πολιτεία του αμερικανικού Νότου ετοίμαζε το έδαφός της για τη σφοδρή θύελλα που θα ξεσπούσε μεταξύ της θρησκείας και της επιστήμης, μεταξύ της στασιμότητας και της εξέλιξης.
Ο νέος νόμος γνώρισε μεγάλη απήχηση στις συντηρητικές χώρες του Νότου που ανήκαν στη λεγόμενη «Ζώνη της Βίβλου». Στην αντίπερα όχθη βρίσκονταν λιγοστές και ισχνές φωνές πολιτών, η προάσπιση των οποίων αποφασίστηκε να πραγματωθεί συλλογικά και οργανωμένα από την Αμερικανική Ένωση Πολιτικών Ελευθεριών. Η τελευταία προέβη στην αναζήτηση ενός προσώπου σχετικού με την εκπαίδευση, που θα τολμούσε να «παρανομήσει», υποστηρίζοντας πρωτίστως τις προσωπικές του πεποιθήσεις και εν συνεχεία τον σκληρό αγώνα που θα ακολουθούσε για την κατάργηση του απαράδεκτου και αντισυνταγματικού νόμου.
Το πρόσωπο αυτό δεν ήταν άλλο από τον Τζον Σκόουπς. Ο 24χρονος καθηγητής μίλησε ανοιχτά στην αίθουσα διδασκαλίας για τη θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου και, μάλιστα, προέτρεψε τους μαθητές του να μη φοβηθούν να καταθέσουν εναντίον του στη δικαστική διαμάχη που ήταν δεδομένο ότι θα ακολουθούσε. Η σύλληψή του ήταν στημένη και η νομική του κάλυψη εξ ολοκλήρου οργανωμένη από την Ένωση Πολιτικών Ελευθεριών.
Η δίκη ξεκίνησε μέσα σε έντονα θερμό κλίμα λόγω εποχής και κυρίως λόγω των καυτών πυρών που εκτόξευαν οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές στην αίθουσα του δικαστηρίου. Η ομάδα υπεράσπισης στηρίζονταν στις ισχυρές πλάτες του έμπειρου ποινικολόγου Κλάρενς Ντάροου και η αντίθετη στον λόγο του Κυρίου, όπως αυτός εκφράζονταν διά στόματος του Γουίλιαμ Τζένινγκς Μπράιαν, επιφανούς ρήτορα που είχε όμως να δικηγορήσει τριάντα χρόνια. Ο Ντάροου ήταν γνωστός αγνωστικιστής που προσέφερε εθελοντικά τις υπηρεσίες του, ενώ ο Μπράιαν ήταν φονταμενταλιστής και βαπτιστής που είχε θέσει υποψηφιότητα για την Προεδρία των ΗΠΑ τρεις φορές και η εν λόγω δίκη με τις προεκτάσεις που θα λάμβανε, εκτός των άλλων, θα συνέδραμε αποτελεσματικά στην ανάδειξη της φήμης του.
Ήταν η πρώτη φορά που δίκη μεταδίδονταν ζωντανά στο ραδιόφωνο και το πρώτο όνομα που αναφέρονταν στις προσφωνήσεις της πρωτοπορίας αυτής ήταν του Τζον Ρόλστον, του δικαστή που θα εκδίκαζε την υπόθεση και που φανερά τασσόταν υπέρ των κατηγόρων. Απόρροια αυτού ήταν και η απαγόρευση του αιτήματος της υπεράσπισης να παρουσιάσει επιστήμονες που θα μιλούσαν για τη σημαντικότητα της εξελικτικής θεωρίας. Ο Ντάροου με τα χέρια «δεμένα» κατέφυγε στην τελευταία λύση που μπορούσε να διανοηθεί προς υποστήριξη της επιστημονικής κοινότητας και των θέσεών της.
Έτσι, ο συνήγορος υπεράσπισης κάλεσε τον ίδιο τον συνήγορο της πολιτικής αγωγής να καταθέσει, δηλαδή, τον Γουίλιαμ Τζένινγκς Μπράιαν. Ο τελευταίος άσκησε κριτική στη δαρβινική θεωρία υποστηρίζοντας πως «όχι μόνο μαθαίνει στα παιδιά ότι ο άνθρωπος είναι ένα από τα 35 χιλιάδες είδη θηλαστικών, αλλά ότι δεν κατάγεται καν από αμερικανικούς πιθήκους, αλλά από Αφρικανούς». Ακολούθησαν ερωτήσεις σχετικές με τα λεγόμενα της Βίβλου, στην οποία ο Μπράιαν υποστήριζε πως ήταν ειδικός. Όμως, η εξειδίκευσή του αυτή δε στάθηκε ικανή τα εξηγήσει βασικά πράγματα που αναγράφονταν στο «Ιερό Βιβλίο», αφενός, διότι οι απαντήσεις δεν υπήρχαν εντός αυτού και, αφετέρου, γιατί αυτές θα μπορούσαν να δοθούν μόνο υπό το πρίσμα κάποιας επιστημονικής προσέγγισης, την οποία και ο Μπράιαν απέρριπτε κατηγορηματικά ισχυριζόμενος πως η άγνοιά του δεν ήταν μεμπτή ούτε και ουσιώδης. Ο Ντάροου κατάφερε να αποκαλύψει περίτρανα τη γνωστική ένδεια του φανατικού χριστιανού, κερδίζοντας τον θαυμασμό του ακροατηρίου, όχι όμως και τη δίκη.
21 Ιουλίου, αίθουσα δικαστηρίου
«Εντιμότατε, αισθάνομαι ότι έχω καταδικαστεί για την παραβίαση ενός άδικου νόμου. Θα συνεχίσω και στο μέλλον, όπως και στο παρελθόν, να αντιτίθεμαι σ΄ αυτόν τον νόμο με όποιον τρόπο μπορώ. Κάθε άλλη ενέργεια θα αποτελούσε παραβίαση των ιδανικών μου της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Δηλαδή, να διδάξω την αλήθεια όπως αυτή κατοχυρώνεται στο Σύνταγμά μας, της προσωπικής και της θρησκευτικής ελευθερίας. Νομίζω ότι το πρόστιμο είναι άδικο».
Ο Τζον Σκόουπς παρά την τίμια μάχη που δόθηκε από τον συνήγορό του, κρίθηκε ομόφωνα ένοχος από τους ενόρκους και του επιβλήθηκε χρηματική ποινή ύψους 100 δολαρίων, ποσό ιδιαίτερα σημαντικό για την εποχή. Στις 15 Ιανουαρίου ο Ντάροου υποστήριξε την αναίρεση της απόφασης κατά του Τζον Σκόουπς στο Ανώτατο Δικαστήριο της πολιτείας του Τενεσί. Το δικαστήριο αθώωσε τον Σκόουπς για τυπικούς λόγους, χωρίς να διεισδύσει βαθύτερα στην ουσία της υπόθεσης.
Συνέπεια αυτού ήταν η διατήρηση της ισχύς του νόμου έως το 1967, οπότε ο νόμος θυσιάστηκε στον βωμό πολιτικών σκοπιμοτήτων που ήθελαν τις ΗΠΑ να προπορεύονται ή τουλάχιστον να συμβαδίζουν με το προοδευτικότερο εκπαιδευτικό σύστημα της ΕΣΣΔ. Έτσι, τα βιβλία της βιολογίας όφειλαν να αναφέρονται σαφώς στην εξελικτική θεωρία, σε μια προσπάθεια θεώρησης του κόσμου από μια επιστημονικότερη οπτική γωνία. Η «Δίκη των Πιθήκων», όπως αυτή ονομάστηκε, έμεινε στην ιστορία για την ισχυρή βούληση ορισμένων ανθρώπων να παραμείνουν άνθρωποι, αξιοποιώντας το πολυτιμότερο δώρο που τους πρόσφερε η φύση ή ο Θεός. Το μυαλό τους.
