Της Μαρίας Μπουλιέρη,
Στο δίκαιο των σημάτων συναντάμε μια σημαντική ιδιαιτερότητα. Ενώ στα άλλα δικαιώματα πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας η αντιγραφή θεμελιώνει αυτοτελώς προσβολή, στα σήματα η αντιγραφή απλά δεν αρκεί. Χρειάζεται το πρόσθετο στοιχείο του κινδύνου σύγχυσης ή της προσβολής της φήμης. Και αυτή η ιδιαιτερότητα μπορεί να δικαιολογηθεί εύκολα, αν σκεφτεί κανείς τον ρόλο ενός εμπορικού σήματος και την στάθμιση συμφερόντων που πρέπει να γίνει μεταξύ της προστασίας των παραγωγών και των καταναλωτών και της προστασίας του ελεύθερου ανταγωνισμού. Δεν θα μπορούσε να δίνεται αποκλειστικό δικαίωμα πάνω σε λέξεις ή άλλες ενδείξεις, αν δεν υπήρχε κίνδυνος σύγχυσης ή προσβολή της φήμης, με την οποία και θα ασχοληθούμε εκτενώς.
Σήματα φήμης είναι εκείνα, τα οποία είναι γνωστά σε σημαντικό τμήμα του οικείου κοινού από τα προϊόντα ή υπηρεσίες που καλύπτουν και αποτελούν μια ιδιαίτερη κατηγορία σημάτων. Ο νομοθέτης, τους παρέχει διευρυμένη νομική προστασία, διότι η προστασία της φήμης είναι αναγκαία για λόγους οικονομικής αποτελεσματικότητας, για την αποτροπή του παρασιτικού ανταγωνισμού από τρίτους και την προστασία της θέσης εγγύησης ποιότητας που επιτελεί το σήμα αυτό. Ωστόσο, καθώς η διευρυμένη αυτή προστασία ενέχει τον κίνδυνο του υπέρμετρου περιορισμού του ανταγωνισμού, αναζητούνται ασφαλή κριτήρια καθορισμού της έννοιας του σήματος φήμης και η νομολογία είναι αρκετά εγκρατής στο ζήτημα αυτό. Μπορούμε, όμως, να εντοπίσουμε σε διάφορες αποφάσεις (ΣτΕ 1542/2010, ΣτΕ 2370/2012) την κρίση, ότι η φήμη σήματος δεν συνιστά νομικό χαρακτηρισμό τού σήματος, αλλά πραγματική κατάσταση και, επομένως, δεν αποκλείεται η φήμη σήματος να αποτελεί «πασίδηλο» γεγονός, το οποίο δεν χρήζει αποδείξεως, (αρ. 144, παρ.2 ΚΔΔ).
Η έννοια του σήματος φήμης, μπορεί να καθοριστεί με βάση ποσοτικά και ποιοτικά κριτήρια, όπως τη διακριτική του δύναμη, την πρωτοτυπία και τη μοναδικότητά του, τη θετική εικόνα που έχει χτίσει στο ευρύ καταναλωτικό κοινό για τα προϊόντα που διακρίνει, το μέγεθος της διαφημιστικής δαπάνης σε συνδυασμό με την τελική απήχηση της διαφήμισης του, καθώς και το μερίδιο της αγοράς που καλύπτει, τη μακροχρόνια χρήση του και την γεωγραφική έκταση, εντός της οποίας χαίρει φήμης.
Ένα άλλο σημαντικό κριτήριο, αποτελεί ο αυξημένος βαθμός καθιερώσεως του σήματος στις συναλλαγές και το κατά πόσο μπορεί το σήμα να αναγνωριστεί πέραν από τον σχετικό κύκλο των καταναλωτών (brand awareness). Ως μέσος καταναλωτής, θεωρείται αυτός που έχει τη συνήθη πληροφόρηση και είναι ευλόγως προσεκτικός και ενημερωμένος και ανακαλεί συνειρμικά στη μνήμη του το προγενέστερο σήμα, το οποίο χαίρει φήμης, όταν αντικρίζει το μεταγενέστερο σήμα (Υπόθεση C-252/07, Intel Corporation Inc. κατά CPMUnitedKingdomLtd).
Κρίσιμη είναι, τέλος, η μη φθορά του σήματος με την μετατροπή του σε κοινόχρηστη ένδειξη (trade mark degeneration). Αυτό συμβαίνει, συνήθως, όταν το λεκτικό μέρος του σήματος συνδέεται τόσο στενά με το προϊόν, που αρχίζει να ενσωματώνεται στο λεξιλόγιο και να γίνεται συνώνυμο του προϊόντος. Αυτό συνέβη για παράδειγμα στα σήματα aspirin (ασπιρίνη), thermos (θερμός) ή nylon (νάιλον), τα οποία κατέληξαν να γίνουν περιγραφές των προϊόντων για τα οποία είχαν κατοχυρωθεί αρχικά ως σήματα. Ένα τέτοιο σήμα, ακόμα και αν συγκεντρώνει τα παραπάνω κριτήρια, δεν μπορεί να θεωρηθεί σήμα φήμης.
Τι γίνεται, όμως, στην περίπτωση που κάποιος προσβάλει ένα σήμα φήμης;
Αρχικά, η προσβολή αυτή μπορεί να συνίσταται στην εκμετάλλευση της διαφημιστικής δύναμης του σήματος φήμης, καθώς ένα παρασιτικό σήμα μπορεί να γίνει εύκολα και ανέξοδα αναγνωρίσιμο, στην αποδυνάμωση της μοναδικότητάς του ή την υποβάθμιση της φήμης του με την σύγχυση με προϊόντα απομιμήσεις ή γενικότερα υποδεέστερης ποιότητας. Στην ελληνική έννομη τάξη το αρ. 5, παρ.1, περίπτωση γ΄ του Ν.4679/2020, αποτελεί την βάση προστασίας ενός σήματος φήμης από μια τέτοια πιθανή προσβολή.
Πιο συγκεκριμένα, προβλέπει, ότι σήμα δεν γίνεται δεκτό αν ταυτίζεται ή είναι παρόμοιο με προγενέστερο σήμα, ανεξαρτήτως του αν τα προϊόντα ή οι υπηρεσίες για τις οποίες κατατέθηκε ή καταχωρίστηκε ταυτίζονται ή είναι παρόμοια ή δεν είναι παρόμοια με εκείνα για τα οποία έχει καταχωριστεί το προγενέστερο σήμα, εφόσον το προγενέστερο σήμα έχει φήμη στην Ελλάδα ή, σε περίπτωση σήματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει φήμη στην Ένωση και η χρησιμοποίηση του μεταγενέστερου σήματος, χωρίς εύλογη αιτία (with out due cause, sans juste motif, ohne rechtfertigenden Grund), θα προσπόριζε αθέμιτο όφελος από τον διακριτικό χαρακτήρα ή τη φήμη του προγενέστερου σήματος ή θα ήταν βλαπτική για τον εν λόγω διακριτικό χαρακτήρα ή τη φήμη.
Συνοπτικά, δηλαδή, οι προϋποθέσεις για την προστασία ενός σήματος φήμης είναι οι ακόλουθες:
- Φήμη
- Ομοιότητα
- Αθέμιτο όφελος από τη φήμη ή βλάβη της φήμης
- Έλλειψη εύλογης αιτίας
- Ακόμα και για ανόμοια προϊόντα.
Η νομολογία προσθέτει και μια έκτη προϋπόθεση, τον κίνδυνο σύνδεσης. Για την προσβολή ενός σήματος φήμης, δεν χρειάζεται ο κίνδυνος σύγχυσης, όπως απαιτείται για την στοιχειοθέτηση της προσβολής ενός οποιοδήποτε σήματος. Ο κίνδυνος σύνδεσης είναι πιο ευρύς και υπάρχει, όταν ο καταναλωτής βλέποντας το νεότερο σήμα, ανακαλεί στη μνήμη του το γνωστό σήμα φήμης. 
Αυτό διατυπώθηκε με σαφήνεια στην απόφαση C-408/01, Adidas Benelux BV κατά Fitnessworld Trading Ltd το 2003. Η Adidas, όπως είναι γνωστό, είναι δικαιούχος ενός εικονιστικού σήματος που αποτελείται από ένα σχέδιο «με τρεις παράλληλες κάθετες λωρίδες, που έχουν χτυπητά χρώματα και ίδιο πλάτος και εκτείνονται σε όλο το μήκος του πλάγιου μέρους του ενδύματος. Το σχέδιο μπορεί να παραλλάσσεται σε διάφορα μεγέθη και διάφορους συνδυασμούς χρωμάτων, αρκεί πάντοτε να υπάρχει αντίθεση με το βασικό χρώμα του ενδύματος». Από την άλλη η Fitness world εμπορεύεται αθλητικά ενδύματα, επί των οποίων αναγράφεται η ονομασία Perfetto και ορισμένα από τα ενδύματα αυτά έχουν «ένα σχέδιο με δύο παράλληλες λωρίδες ίσου πλάτους, οι οποίες δημιουργούν αντίθεση με το κύριο χρώμα και βρίσκονται στις πλαϊνές ραφές του ενδύματος». Όταν η Adidas στράφηκε κατά της Fitness world για την προσβολή του σήματός της, το δικαστήριο έκρινε ότι, καθώς το σήμα της Adidas πρόκειται για σήμα φήμης, αρκεί ο βαθμός ομοιότητας μεταξύ του φημισμένου σήματος και του σημείου να έχει ως αποτέλεσμα το ενδιαφερόμενο κοινό να συνδέσει το σημείο με το σήμα, ακόμα και αν δεν υπάρχει κίνδυνος σύγχυσης. Έκρινε, ακόμα, ότι αυτό καθ’ εαυτό το γεγονός ότι το ενδιαφερόμενο κοινό εκλαμβάνει ένα σημείο ως διακοσμητικό στοιχείο δεν εμποδίζει την προστασία που παρέχεται στο σήμα, όταν ο βαθμός ομοιότητας είναι παρά ταύτα τέτοιος, ώστε το κοινό αυτό να συνδέει το σημείο με το σήμα.
Παραδείγματα άλλων σημάτων φήμης, είναι τα σήματα των εταιρειών Coca-Cola, Johnson’s, Nike, Lego, Walt Disney, Google κ.α. Λόγω της παρούσας κατάστασης, μάλιστα, κάποιες από τις εταιρείες με τα πιο φημισμένα σήματα, τα αναδιαμόρφωσαν προσωρινά θέλοντας να ενθαρρύνουν την διατήρηση των κοινωνικών αποστάσεων ασφαλείας, με στόχο τη μείωση της διασποράς του ιού Covid19.
Πηγές
- Χρήστος Χρυσάνθης, «Η προστασία της φήμης στα εμπορικά σήματα».
- Υπόθεση C-252/07, Intel Corporation Inc. κατά CPM United Kingdom Ltd
- Υπόθεση C-408/01, Adidas Benelux BV κατά Fitness world Trading Ltd
- https://edition.cnn.com/2020/03/26/business/social-distancing-brand-logos-coronavirus/index.html
