Της Μαριέτας Μουγιάντση,
Ανάμεσα στις πολλές μικρογραφίες της κοινωνίας μας, ανήκει και η φυλακή. Το σωφρονιστικό αυτό ίδρυμα, που φιλοξενεί ανθρώπους κάθε ηλικίας, κάθε φυλής, κάθε κοινωνικής θέσης στοχεύει στην αναμόρφωση του παραβάτη και αργότερα στην ομαλή επανένταξή του στην κοινωνία. Ωστόσο, η θεωρητική αυτή προσέγγιση της ζωής στη φυλακή αποτελεί ουτοπία για τους κρατούμενους, των οποίων η ζωή είναι αβέβαιη και γεμάτη δυσκολίες. Η αντίληψη που επικρατεί για τις γυναικείες φυλακές είναι πως οι συνθήκες ζωής είναι ευκολότερες από αυτές στις αντρικές φυλακές. Κάτι τέτοιο όμως δεν ισχύει.
Πιο αναλυτικά, η φυλακή είναι στην πραγματικότητα ένα μέρος που όχι μόνο δεν εξημερώνει και δεν σωφρονίζει τον άνθρωπο, αλλά αντίθετα τον εξαγριώνει, αφού το κυρίαρχο συναίσθημα των παραβατών είναι αυτό της επιβίωσης. Όσοι δεν συμμορφώνονται με τις επιταγές της κοινωνίας και αποτελούν εμπόδιο στη διατήρηση της ευταξίας καταλήγουν σε φυλακές. Υπάρχει όμως φυλακή για αυτούς που αποτελούν απειλή για τους συγκρατούμενούς τους; Η απάντηση είναι αρνητική και συνεπάγεται σωματική και ψυχολογική βία, αιματηρούς καβγάδες, ακόμη και θανάτους πίσω από τα σίδερα της φυλακής.
Πράγματι, η ζωή των κρατούμενων είναι επίπονη και απειλείται πολύ συχνά. Δεδομένου πως το κυρίαρχο συναίσθημα που τους κατακλύζει είναι αυτό της επιβίωσης, κάθε πράξη και επιλογή τους στηρίζεται στο συναίσθημα αυτό. Οι φιλίες, αν μπορούν να θεωρηθούν φιλίες, βασίζονται κατά κύριο λόγο στο συμφέρον και λιγότερο σε αγνά συναισθήματα. Ο νόμος της ζούγκλας είναι ο βασικότερος και ιερότερος νόμος εκεί μέσα. Το δίκαιο της πυγμής και το αίσθημα υπεροχής του ισχυρότερου έναντι του πιο ευάλωτου τελικά συντηρούν το σκληρό περιβάλλον της φυλακής.
Στο περιβάλλον αυτό, που όπως αναφέρθηκε αποτελεί μικρογραφία της κοινωνίας, εξελίσσονται διάφορες κοινωνικές σχέσεις, οικονομικές ακόμη και σεξουαλικές. Η παρανομία εντός της φυλακής είναι δεδομένη και αναμενόμενη, όμως κάποιες φορές είναι και απαραίτητη. Για παράδειγμα, στις γυναικείες φυλακές όπου οι κρατούμενες έχουν ανάγκη από συγκεκριμένα είδη υγιεινής, από ειδικά ιατρικά σκευάσματα σε περίπτωση εγκυμοσύνης, αλλά και από χάπια έκτρωσης, είναι πολύ συνηθισμένο το παράνομο εμπόριο. Σε άλλες περιπτώσεις βέβαια, το εμπόριο ναρκωτικών, τσιγάρων, όπλων, κινητών κ.α. μπορεί να αποβεί μοιραίο τόσο για τους κρατούμενους, όσο και για τους φύλακες. Συχνά οι συγκρούσεις είναι αναπόφευκτες, οι θάνατοι έρχονται ο ένας μετά τον άλλο, οι εθισμένοι στις ουσίες χάνουν τον έλεγχο, οι προσπάθειες απόδρασης αυξάνονται. Το αποτέλεσμα όλων αυτών; Σκληρές τιμωρίες, απομόνωση και ξυλοδαρμοί για παραδειγματισμό. Οι σωφρονιστικές μέθοδοι παραχωρούν τη θέση τους στις εκδικητικές και σκληροπυρηνικές πρακτικές.
Το μεγάλο ερώτημα όμως αφορά τη ζωή των κρατουμένων μετά την αποφυλάκισή τους. Κατά πόσο είναι εύκολο να εισχωρήσουν ξανά στην κοινωνία περνώντας απαρατήρητοι; Θα μπορέσουν να μπουν στην αγορά εργασίας; Θα είναι ικανοί να ανακτήσουν τις δυνάμεις τους, να αφήσουν πίσω το σκοτεινό παρελθόν τους και να αποδεχτούν την νέα πραγματικότητα; Ή μήπως θα επαναλάβουν τα αδικήματα που διέπραξαν παλιότερα, καταλήγοντας ξανά φυλακισμένοι; Όλα αυτά και άλλα πολλά οφείλουν να αναρωτηθούν οι αρμόδιοι για τον σωφρονισμό των αδικησάντων, λαμβάνοντας υπ’ όψιν όχι μόνο την ποιότητα ζωής τους μέσα στη φυλακή, αλλά και έξω από αυτήν. Τέλος, είναι ανάγκη να καλλιεργηθεί στον νου όλων από μικρή κιόλας ηλικία η αποδοχή του διαφορετικού και η παροχή δεύτερης ευκαιρίας σε όσους πραγματικά το αξίζουν.
