Της Μαντώ Γιαννή,
Η μεγαλύτερη τελετή εορτασμού του διεθνούς πολιτισμικού στοιχείου του κινηματογράφου είναι η ετήσια διεξαγωγή του Φεστιβάλ των Καννών. Σε μια ειδυλλιακή τοποθεσία στη νότια ακτή της Γαλλίας με τα νερά της Μεσογείου να ακουμπούν τις όχθες της μικρής πόλης, δεν νομίζω ότι θα μπορούσε να υπάρξει καλύτερο μέρος για την πραγματοποίηση αυτής της γιορτής. Η αλήθεια είναι βέβαια, ότι μεταξύ των 10 υποψήφιων γαλλικών πόλεων το 1939, το Μπιαρίτζ ήταν τελικά η πρώτη επιλογή της γαλλικής κυβέρνησης για τη διεξαγωγή του Φεστιβάλ. Η τελική επιλογή των Καννών επιτεύχθηκε με μεγάλο κόπο από τον Georges Prade, έναν δημοτικό σύμβουλο από το Παρίσι, ο οποίος σε συνεργασία με τους ιδιοκτήτες των ξενοδοχείων στις Κάννες έσπρωξαν μέχρι να καταφέρουν την αλλαγή της απόφασης. Το Μπιαρίτζ, μια εξίσου πανέμορφη πόλη στη νοτιοδυτική ακτή της Γαλλίας, φιλοξενεί από το 1991 το Biarritz Latin Film Festival.
Η 73η έκδοση του Φεστιβάλ των Καννών ήταν να πραγματοποιηθεί αυτή την άνοιξη μεταξύ 12 και 23 Μαΐου, αλλά λόγω της διεθνούς πανδημίας δυστυχώς ακυρώθηκε. Σε φόρο τιμής του Φεστιβάλ θεωρώ ότι μια αναδρομή στο παρελθόν, στο προσδιοριστικό σημείο της γέννησης της ιδέας του Φεστιβάλ και των επικείμενων γεγονότων, είναι τόσο απαραίτητη όσο και ενδιαφέρουσα. Το Φεστιβάλ των Καννών αποτέλεσε την έναρξη μιας πολιτισμικής περιόδου η οποία δυναμικά ηγήθηκε της ελευθερίας του λόγου και της έκφρασης εντός δεκαετιών πολέμου και διεθνών πολιτικών και κοινωνικών τρικυμιών. Στη σημερινή περίοδο της πανδημίας σίγουρα δοκιμάζεται λόγω της ακύρωσής του και μέσω της διαδικτυακής διεξαγωγής του, η οποία θα πραγματοποιηθεί online μεταξύ 22 και 26 Ιουνίου. Κι όμως το Φεστιβάλ έχει περάσει από πολύ χειρότερα, καθώς έχει ακυρωθεί ακόμα δύο φορές στο παρελθόν και έχει αντιμετωπίσει πληθώρα προβλημάτων όσον αφορά τη διαφύλαξη των δημοκρατικών του διαδικασιών.
Η ιστορία ξεκινά στη Βενετία με την ίδρυση του Φεστιβάλ της Βενετίας το 1932, το παλαιότερο Φεστιβάλ Κινηματογράφου στον κόσμο. Με τη δημιουργία αυτού του δημόσιου εορτασμού εμφανίζονται σταδιακά και οι ανάγκες επιβράβευσης και ανταγωνισμού. Το 1938, λοιπόν, πραγματοποιείται η διεξαγωγή του πρώτου διεθνούς διαγωνισμού μεταξύ των μεγάλων χωρών που έχουν την οικονομική δυνατότητα να παράγουν ταινίες. Όταν έρχεται η ώρα της επιλογής των νικητών, η κριτική επιτροπή αποφασίζει το καλύτερο βραβείο να λάβει μια αμερικάνικη ταινία (άγνωστη μέχρι και σήμερα), αλλά λόγω πίεσης από τον Χίτλερ το βραβείο απονέμεται στην ταινία Olympia, μια προπαγανδιστική ταινία της Leni Riefenstahl, γνωστής και αγαπητής σκηνοθέτιδας, φίλης του Χίτλερ. Τα μέλη των μεγάλων δημοκρατικών χωρών (Γαλλία, Αμερική, Ηνωμένο Βασίλειο) αποχωρούν εξοργισμένοι με την προοπτική και υπόσχεση να μην ξαναλάβουν μέρος σε αυτόν το διαγωνισμό. Στο γυρισμό του πίσω στη Γαλλία ο διπλωμάτης Philippe Erlanger, ο οποίος ήταν μέρος της κριτικής επιτροπής, αποφασίζει να ιδρύσει ένα Φεστιβάλ το οποίο θα ακολουθεί δημοκρατικές διαδικασίες και δεν θα υποτάσσεται σε πιέσεις και περιορισμούς. Και έτσι γεννιέται η ιδέα ενός διεθνούς Φεστιβάλ, το οποίο ορίζει ως πυρήνα του την υπεράσπιση του δημοκρατικού δικαιώματος κάθε ταινίας να διεκδικεί την ομοφωνία στην απονομή των Βραβείων.
Μέσα στον επόμενο χρόνο η ιδέα γίνεται πράξη. Καθορίζεται η τοποθεσία, αποφασίζεται η κριτική επιτροπή και δηλώνουν τη συμμετοχή τους οι ενδιαφερόμενες χώρες. Το πρώτο Φεστιβάλ των Καννών έχει οριστεί να πραγματοποιηθεί μεταξύ 1 και 20 Σεπτεμβρίου του 1939. Το καλοκαίρι του 1939 όμως, δυστυχώς, δεν ήταν γραφτό να μείνει στην ιστορία ως μια πολιτισμική και διεθνής γιορτή της δημοκρατίας. Αντίθετα, η περίοδος που ξεκινάει με το καλοκαίρι του 1939 έχει αποτυπωθεί στη συλλογική μνήμη ως μια άσχημη περίοδος αντί-δημοκρατικών συναισθημάτων. Την 1η Σεπτεμβρίου, την ημέρα των επίσημων εγκαινίων του Φεστιβάλ, η Γερμανία εισβάλλει στην Πολωνία, κηρύττοντας πόλεμο στις Μεγάλες Δυνάμεις και εγκαινιάζοντας τελικά μια από τις ανεπανάληπτα φριχτές περιόδους της κοινής ιστορίας του κόσμου.
Αφήνοντας πίσω μας τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, το πρώτο Φεστιβάλ των Καννών διεξάγεται επιτέλους και με επιτυχία το 1946. Τη δεκαετία που ακολουθεί, ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που τίθενται είναι η έντονη διπλωματία του Ψυχρού Πολέμου. Οι οργανωτές αποφασίζουν να δημοσιεύσουν ένα άρθρο, στο οποίο θέτουν όρους συμμετοχής στο διαγωνισμό. Όμως -όπως αποδεικνύεται- οι όροι που αναγκάζονται να ορίσουν συμβιβάζουν την ελευθερία της έκφρασης και αποτελούν προϊόν λογοκρισίας. Συγκεκριμένα, το 1956 έξι ταινίες αποκλείονται από το διαγωνισμό λόγω του περιεχομένου τους. Το άρθρο αποσύρεται και από το 1957 και μετά ξεκινά μια καινούργια εποχή για τον κινηματογράφο, όπου η κριτική αξιολόγηση στρέφεται προς την κινηματογραφική ποιότητα, υπονομεύοντας οποιαδήποτε υποψία διπλωματικών θεωρήσεων. Αυτό είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον, αφού μέχρι και σήμερα τα κριτήρια αξιολόγησης του Φεστιβάλ των Καννών και αντίστοιχα όλων των υπόλοιπων Φεστιβάλ στον κόσμο βασίζονται σε αυτή την αρχή η οποία στέκεται ως ένας βαθιά ριζωμένος πυλώνας απέναντι στις καπιταλιστικές ορμές παραγωγής και κατανάλωσης ταινιών.
Ο Μάιος του 1968 αποτελεί ακόμα μια σημαντική ημερομηνία για το Φεστιβάλ των Καννών. Ενώ η διεθνής παράσταση χειροτερεύει από μέρα σε μέρα, ο Γάλλος Υπουργός Πολιτισμού αναστέλλει τη λειτουργία του Cinemateque[1], διότι ο πρόεδρός του αρνήθηκε να αντικαταστήσει μια από τις προβολές της εβδομάδας με την ταινία Οκτώβριος του Sergei Eisentsein για την επικείμενη επίσκεψη του Σοβιετικού Υπουργού Πολιτισμού. Ενώ η αυλαία πέφτει στις Κάννες στις 10 Μαΐου του 1968 και το Φεστιβάλ ξεκινάει, οι σκηνοθέτες του γαλλικού Νέου Κύματος, συμπεριλαμβανομένων των François Truffaut, Louis Malle, Jean-Luc Godard, Claude Lelouch και άλλοι αποτρέπουν τη συνέχεια του Φεστιβάλ, ανεβαίνοντας πάνω στη σκηνή και κρατώντας με τα χέρια τους την κουρτίνα κλειστή. Υποστήριξη σαφώς φτάνει και από τον ευρύτερο διεθνή χώρο του κινηματογράφου με γράμματα από τους Alfred Hitchcock, Charlie Chaplin και πολλών άλλων στην προσπάθειά τους να ορίσουν τη θέση του κινηματογράφου ενάντια στην πολιτική απολυταρχία που περικλείει τον κόσμο. Αυτή ήταν και η τελευταία φορά (μέχρι και τη σημερινή πανδημία) που το Φεστιβάλ των Καννών δεν πραγματοποιήθηκε και με καλό λόγο.
Τις δεκαετίες του 1970 και 1980, παρατηρήθηκαν αλλαγές στην ευρύτητα του Φεστιβάλ, ανοίγοντας τις πόρτες του σε όλο και περισσότερες κοινωνικές ομάδες από όλο και περισσότερες χώρες. Δημιουργήθηκαν καινούριες κατηγορίες για να συμπεριλάβουν τις διαφορετικές ανάγκες που προέκυψαν, με την πληθώρα των διαφορετικών ταινιών που πλέον δεχόταν το Φεστιβάλ. Σήμερα, οι Κάννες έχουν γίνει πλέον ένα διεθνές σημείο συνάντησης για την προβολή και επιβράβευση ταινιών, διατηρώντας τον ανταγωνισμό σε ύψιστο βαθμό κινηματογραφικής ποιότητας. Η απονομή του Palme d’Or αποδεικνύει την κοινή εκτίμηση όλων των χωρών του κόσμου – ένα βραβείο μοναδικού κύρους και μία πρωτοφανής διαδικασία διεθνούς αλληλεγγύης στον χώρο των τεχνών.
Το 2018, ήμουν αρκετά τυχερή να λάβω μέρος σε ένα διαγωνισμό, όπου κέρδισα pass & badge για τρεις μέρες στο Φεστιβάλ των Καννών. Περπάτησα στα πανέμορφα δρομάκια της γραφικής πόλης, έκανα μπάνιο στις γαλλικές ακτές της Μεσογείου, γνώρισα πολύ και διαφορετικό κόσμο από κάθε πτυχή του χώρου και περπάτησα στο κόκκινο χαλί για την πρεμιέρα της ταινίας The Wild Pear Tree του Nuri Bilge Ceylan. Καταπληκτική ταινία, τη συστήνω ανεπιφύλακτα.
[1] Γαλλική ΜΚΟ η οποία ιδρύθηκε το 1936 και στεγάζει μέχρι σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα αρχεία του σινεμά.
