«Γέλως ανίκατε μάχαν»

Της Χριστίνας Υφαντή,

Από τον 14ο αιώνα που χρησιμοποιήθηκε ως μέσο αναισθησίας κατά τη διάρκεια χειρουργικής επέμβασης μέχρι και δύο αιώνες αργότερα που αποτέλεσε μέσο καταπολέμησης της κατάθλιψης και σοβαρών ψυχιατρικών διαταραχών, αλλά και από τις αφρικανικές τελετουργίες γέλιου μέχρι και τις μονομαχίες γέλιου των Εσκιμώων, το γέλιο είναι συνυφασμένο με την καθημερινή ζωή και την υγεία του ανθρώπου σε τέτοιο βαθμό που κατόρθωσε να διεισδύσει ακόμα και στη σύγχρονη ζωή μας. Ποιος να φανταζόταν άλλωστε το 1963, όταν ο Harvey Ball δημιουργούσε το περίφημο χαμογελαστό πρόσωπο, ότι αυτό έμελλε να γίνει αργότερα ένα από τα εμβληματικά σύμβολα έκφρασης γέλιου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενώ παράλληλα τα περίφημα «χαχαχα» και «lol» να κυριαρχούν ως μέρος της επικοινωνιακής διαδικτυακής ρουτίνας μας.

Επικοινωνιακή ρουτίνα όχι μόνο της ψηφιακής εποχής μας, αλλά και των καθημερινών συναναστροφών μας. Φαίνεται λοιπόν ότι το χιούμορ και το γέλιο συνδέονται με την έλξη ανάμεσα στα δύο φύλα. Μπορεί η ύπαρξη και ο ρόλος των φερομονών στον άνθρωπο, δηλαδή των χημικών ουσιών της έλξης, να αμφισβητείται και πόσο μάλλον η συσχέτισή τους με το γέλιο να είναι αδιερεύνητη, ωστόσο έρευνα αποκαλύπτει ότι οι άνδρες χρησιμοποιούν κυρίως το χιούμορ για να προσεγγίσουν το γυναικείο φύλο, ενώ οι γυναίκες βασίζονται στο γέλιο ως μέσο ερωτικού καλέσματος αλλά και αποφόρτισης από το άγχος διαμόρφωσης κοινωνικών σχέσεων.

Οι καταβολές της επικοινωνιακής ρουτίνας μέσω του γέλιου φαίνεται να χρονολογούνται αρκετούς αιώνες πριν, στην εποχή των προγόνων μας. Εξελικτικές θεωρίες υποστηρίζουν ότι πολύ πριν ο άνθρωπος αρθρώσει λόγο, ουρλιάξει, κλάψει ή χρησιμοποιήσει τη γλώσσα του σώματος και τις χειρονομίες, γελούσε και μάλιστα για να αμυνθεί απέναντι στον φόβο που του προκαλούσε το άγνωστο. Η διαπίστωση αυτή αντικατοπτρίζεται στο γέλιο των βρεφών, καθώς αυτό συγκαταλέγεται στις λειτουργίες που εξελικτικά αναπτύσσονται μέσα στους πρώτους τρεις μήνες της ζωής. Το βρέφος τεσσάρων μηνών γελά 400 φορές την ημέρα, μεταδίδοντας το γέλιο στον γονιό του, ο οποίος μη δυνάμενος να αντισταθεί, ανταποδίδει το γέλιο, μαζί και με ένα κομμάτι της έκφρασης του προσώπου του και της φωνής του, παρακινώντας το βρέφος να εμπλακεί σε μια διαδικασία μίμησης και μάθησης. Αυτή είναι και η πρώτη ουσιαστική συναισθηματική έκφραση επικοινωνίας.

Αναρωτηθήκατε όμως πόσα διαφορετικά ερεθίσματα μπορούν να πυροδοτήσουν την έκρηξη αυτού του πηγαίου ακούσιου αντανακλαστικού μας; Αστείο, ανέκδοτο ή κωμωδία, χιούμορ, αυτοσαρκασμός ή μια φιλοφρόνηση από το αντικείμενο του πόθου μας, ο διπλανός μας προσπαθώντας να δοκιμάσει νιτρώδες οξείδιο, το «αέριο του γέλιου» ή ακόμα και ένα ερέθισμα στους αισθητικούς υποδοχείς του δέρματος που μεταφράζεται ως αίσθημα γαργαλητού εκλαμβάνονται από τον οργανισμό μας ως ερεθίσματα, μετατρέπονται σε νευρικές ώσεις και ταξιδεύουν. Ταξιδεύουν για να επεξεργαστούν μέσω ενός πλήθους νευρωνικών δικτύων σε εξειδικευμένες περιοχές του εγκεφάλου, τόσο στον μετωπιαίο λοβό όσο και στο μεταιχμιακό σύστημα που συνδέεται με την αντίληψη και τη δημιουργία μνήμης και συναισθημάτων, γεγονός που δικαίως θα χαρακτήριζε το γέλιο ως το μοναδικό αντανακλαστικό του ανθρώπου που σχετίζεται με το συναίσθημα, σε αντίθεση με τον πταρμό ή τον λόξιγκα.

Και ιδού το αποτέλεσμα σε μόλις λίγα κλάσματα του δευτερολέπτου! Οι μιμικοί μύες του προσώπου μας, με κυριότερους τους μείζονες ζυγωματικούς και τους γελαστήριους μύες που συμβάλλουν στην ανύψωση του άνω χείλους και των γωνιών του στόματος, συνεργάζονται με λεπτό και αρμονικό τρόπο προσφέροντας μια ιδιαίτερη όψη γελαστού προσώπου, μοναδική για τον κάθε άνθρωπο. Παράλληλα, το διάφραγμα και οι μεσοπλεύριοι μύες συσπώνται, αυξάνοντας τον αερισμό και τον ρυθμό ανταλλαγής των αναπνευστικών αερίων στους πνεύμονες και συμβάλλοντας τόσο στην αποτελεσματική πνευμονική κυκλοφορία όσο και στις λεπτές διευρύνσεις και συγκλίσεις της γλωττίδας που διαμορφώνουν την ιδιαίτερη χροιά του γέλιου στον καθένα μας. Δεν λείπουν βέβαια και επιμέρους λειτουργίες, όπως είναι η αύξηση των καρδιακών παλμών, εξού και η φράση «ξεκαρδίζομαι στα γέλια», η αντανακλαστική έκκριση δακρύων μέσω του δακρυικού πόρου, εξού και το «γέλιο μέχρι δακρύων», όπως και η ακούσια χάλαση των σφιγκτήρων μυών του σώματος, εξού και η φράση «λύθηκα στα γέλια», και ιδιαίτερα η χάλαση του σφιγκτήρα της ουρήθρας που δημιουργεί χαρακτηριστική έπειξη προς ούρηση, πολλές φορές αδύνατο να καταστεί διαχειρίσιμη από τον οργανισμό.

Λίγα λεπτά ημερήσιου γέλιου ισοδυναμούν με λίγα λεπτά καθημερινής φυσικής άσκησης μέτριου βαθμού και αρκούν πλήρως, για να καρπωθεί το σώμα τα οφέλη που προσφέρει το γέλιο. Έρευνα του Vanderbilt University αναφέρει ότι 10-15 λεπτά γέλιου μπορούν να ενισχύσουν τον καρδιακό ρυθμό κατά 10-20% και να παρέχουν μεγαλύτερη οξυγόνωση στον εγκέφαλο, όπως επίσης και να καταναλώσουν συνολική ποσότητα ενέργειας 10-40 kJ. Την ίδια στιγμή, έρευνα του Maryland University υποστηρίζει ότι το γέλιο μπορεί να μειώσει τα επίπεδα χοληστερόλης στην κυκλοφορία, περιορίζοντας και τον κίνδυνο ανάπτυξης στεφανιαίας νόσου, καθώς και να προκαλέσει αγγειοδιαστολή, βελτιώνοντας την αιματική κυκλοφορία. Η κινητικότητα του γαστρεντερικού σωλήνα βελτιστοποιείται, τα επίπεδα της μεταγευματικής γλυκόζης στο αίμα παρουσιάζουν αισθητή πτώση και το ανοσοποιητικό σύστημα ενισχύεται με την αύξηση του αριθμού των αντισωμάτων, ιδιαίτερα του σιέλου αλλά και της δραστικότητας των λεμφοκυττάρων, των κυτταροτοξικών κυττάρων και των κυττάρων «φυσικοί φονείς» (Natural Killer cells), παρουσιάζοντας μειωμένη πιθανότητα εκδήλωσης του καρκίνου του μαστού, ιδιαίτερα σε γυναίκες που έχουν αυξημένη προδιάθεση.

Από ψυχονευροενδοκρινολογικής πλευράς, αδιαμφισβήτητα το γέλιο συντελεί στη μείωση του άγχους και τη βελτίωση του επιπέδου ψυχικής υγείας, καθώς παρατηρείται ελάττωση στις τιμές των «ορμονών του στρες», της αδρεναλίνης και της κορτιζόλης και αύξηση των «ορμονών της ευφορίας», της σεροτονίνης και της ντοπαμίνης. Η διαβίβαση των νευρικών μηνυμάτων διευκολύνεται χάρη στην ομαλή έκλυση και δράση νευροδιαβιβαστικών μορίων των νευρικών κυττάρων, ενώ η αντοχή μας στον πόνο αυξάνεται λόγω της ανόδου στην ουδό του άλγους που εξασφαλίζεται μέσω της παραγωγής των ενδορφινών, δηλαδή των φυσικών ενδογενών οπιοειδών αναλγητικών του οργανισμού μας. Επιπρόσθετα, έρευνα στο Columbia University αποδεικνύει πως μπορεί το γέλιο αυτό καθεαυτό να μην επιδρά άμεσα στη διαδικασία της μάθησης και της μνήμης, ωστόσο ενισχύει τη δημιουργικότητα, την αυτοεκτίμηση, την προσοχή, την παρατηρητικότητα, την αντίληψη και το κίνητρο των παιδιών για μάθηση. Πώς όμως είναι κάτι τέτοιο εφικτό; Φαίνεται από δημοσίευση στο Human Nature ότι το γέλιο έχει παρόμοια δράση με την κοκαΐνη, καθώς ενισχύει τις ντοπαμινεργικές νευρικές ίνες στα βασικά γάγγλια του μεταιχμιακού συστήματος, προκαλώντας ευφορία.

Όλοι έχουμε στο στενό περιβάλλον μας φιλικούς ανθρώπους που χαμογελούν, ανθρώπους που ξεκαρδίζονται, άλλους που δεν μπορούν να συγκρατήσουν το νευρικό γέλιο τους και φυσικά εκείνους που γελάνε κελαριστά. Πού οφείλονται όμως αυτά τα διαφορετικά είδη γέλιου; Μήπως ενέχει και η γενετική προδιάθεση; Την απάντηση έρχεται να δώσει το Πανεπιστήμιο Eberhard Karls της Γερμανίας σε συνεργασία με το Newcoast University του Ηνωμένου Βασιλείου. Οι ερευνητές απέδειξαν μέσα από εγκεφαλογραφικές καταγραφές μέσω μαγνητικής τομογραφίας ότι τα διαφορετικά είδη γέλιου που αντανακλούν την ιδιοσυγκρασία, αλλά και την ιδιαίτερη γλώσσα του σώματος του ατόμου οφείλονται σε συνδυασμό διαφορετικών ενεργών περιοχών του εγκεφάλου που εντοπίζονται στον προμετωπιαίο λοβό, αλλά και στον οπτικό και ακουστικό φλοιό. Από την άλλη πλευρά, δημοσίευση στο American Psychological Association Journal Emotion απέδειξε ότι άτομα ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας και εθνικότητας που διέθεταν βραχείες αλληλουχίες στο γονίδιο του μεταφορέα της σεροτονίνης 5- HTTLPR έδειξαν μια αυξημένη συναισθηματική ανταπόκριση γέλιου, όταν εκτέθηκαν σε προβολές κινουμένων σχεδίων.

Κάπου εδώ έρχεται να προστεθεί σε όλα αυτά και η επιστήμη της Γελωτολογίας, ως επιστήμη του μέλλοντος με τη γελωτοθεραπεία να δρα συνεπικουρικά στην ίαση αρκετών ασθενειών. Ήδη σε ολόκληρο τον πλανήτη ιδρύονται ολοένα και περισσότερες λέσχες γιόγκα γέλιου, οι οποίες έχουν ως στόχο μέσω ασκήσεων, που βασίζονται σε προσποιητό γέλιο που μετατρέπεται σε μεταδοτικό και κατόπιν σε πραγματικό, να παρακινήσουν διαρκώς τα άτομα να γελάνε. Με παρόμοιες δράσεις κινούνται και οργανώσεις, όπως η American Association for Therapeutic Humor αλλά και η International Society for Humor Studies. Χαρακτηριστική είναι και η λειτουργία κλινικών γέλιου με κλόουν γιατρούς στην Αμερική, με πρωτοπόρο τον Michael Christensen να δίνει το παράδειγμα του «clown doctoring» στο Clown Care Unit στη Βοστώνη και άλλες περιοχές των Ηνωμένων Πολιτειών.

Να γελάτε με την καρδιά σας λοιπόν δίπλα στους αγαπημένους ανθρώπους σας και να εντάσσετε αυτό το πλέον φθηνό, διαχρονικό και χωρίς παρενέργειες φάρμακο στην καθημερινότητά σας. Άλλωστε, ποιος ξέρει, ίσως οι ρυτίδες μας στις ρινοπαρειακές αύλακες να είναι μελλοντικά η ισχυρή απόδειξη προς τον εαυτό μας για το μυστικό της μακροζωίας μας.

 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3648477/
• http://www.humorstudies.org
• https://journals.physiology.org/doi/full/10.1152/advan.00123.2016