Συνέντευξη στη Μαριλίνα Γερασίμου,
Καθώς η περίοδος της καραντίνας φτάνει στη δύση της και τα θέματα που απασχολούν την πλειοψηφία των πολιτών σταδιακά τίθενται υπό έλεγχο, ένα ζήτημα φαίνεται ακόμα να εκκρεμεί… Τι θα συμβεί με τους καλλιτέχνες; Ποιος θα απαντήσει στα δικά τους ερωτήματα;
Ο μαέστρος Στάθης Σούλης, ένας νέος, ταλαντούχος καλλιτέχνης που μετρά σημαντικές εμφανίσεις στον χώρο και συνεργασίες με πολυάριθμα σύνολα, οργανισμούς και καλλιτέχνες, μοιράζεται μαζί μας τις σκέψεις του σχετικά με τον ρόλο της τέχνης στον καιρό του Covid-19, τα βιώματά του ως διευθυντή ορχήστρας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και τις ανησυχίες του σχετικά με την κατάσταση, με την οποία έχουν έρθει αντιμέτωποι οι καλλιτέχνες.
- Πώς έχει πραγματικά επηρεάσει η κρίση του COVID-19 τον χώρο της τέχνης και τους καλλιτέχνες (καθημερινότητα, εργασία, εισόδημα, πρόβες); Ο χώρος εν μέσω της κρίσης έχει παγώσει ή απλώς αναμένει την επιστροφή;
Είναι όπως το παράδειγμα του αυτοκινήτου που τρέχει με 200 χιλιόμετρα την ώρα και ξαφνικά εμφανίζεται ένας τοίχος μπροστά του που προκαλεί μετωπική σύγκρουση. Κάπως έτσι και ο «κύριος Covid-19» εμφανίστηκε σαν «τοίχος» στις ζωές όλων μας! Όλοι όσοι ετοιμαζόμασταν πυρετωδώς με πρόβες για τις επερχόμενες παραγωγές, παγώσαμε ξαφνικά, καθώς για την υγεία όλων μας έπρεπε να παραμείνουμε σε αυτή την περιβόητη καραντίνα, μακριά ο ένας από τον άλλον! Έτσι λοιπόν πάνε οι πρόβες, πάνε οι συναυλίες, πάνε οι παραστάσεις, πάνε οι αμοιβές (για όσους δεν λαμβάνουν κάποιο μισθό μόνιμα από κάποιον εργοδότη/φορέα/οργανισμό)! Θέλω να πιστεύω, ελπίζω και εύχομαι δηλαδή, πως όλη αυτή η κρίση του Covid είναι ένα προσωρινό πάγωμα για τον καλλιτεχνικό τομέα. Φοβάμαι ότι ίσως αργήσει λίγο η επιστροφή στην εξ ολοκλήρου κανονικότητα· ωστόσο, την αναμένω γλυκά.
- Πιστεύεις πως η τέχνη στις μορφές που πήρε αυτές τις εβδομάδες της καραντίνας (βίντεο στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, ζωντανές παραστάσεις και συναυλίες, έργα τέχνης που εκτέθηκαν σε σπίτια και δρόμους), αποτέλεσε στήριγμα για τους ανθρώπους;
Σίγουρα το να έρχεσαι σε επαφή με τους ανθρώπους, ακόμη και αποκλειστικά γι’ αυτό το διάστημα μέσω της τεχνολογίας (Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης), είναι μια μορφή ανακούφισης της ψυχικής μας υγείας! Θεωρώ όμως ότι η Τέχνη «φτωχαίνει» αρκετά, όταν διατίθεται μέσω της τεχνολογίας. Δεν υπάρχει η φυσική επαφή με το κοινό, η ευχαρίστηση που εισπράττεις από τα βλέμματα του κόσμου, το χειροκρότημα, το να νιώθεις ότι κάποιος παρακολουθεί την εξέλιξη της παράστασης ή της συναυλίας με κομμένη την ανάσα. Το συναίσθημα αυτό είναι αναντικατάστατο και δεν μπορεί δυστυχώς να αναπληρωθεί από τα social media. Βέβαια, όλα όσα έγιναν από τα σπίτια των καλλιτεχνών αυτό το διάστημα αποτελούν μια τόνωση της ψυχολογίας των θεατών, οπότε, ναι, κάπως θετικό μου ακούγεται.
- Το γεγονός πως ο κόσμος στερήθηκε την άμεση πρόσβαση στην τέχνη (κλειστά μουσεία, θέατρα, κινηματογράφοι) θα στρέψει τον κόσμο προς αυτήν ή θα τον απομακρύνει περισσότερο; Πόσο χρόνο πιστεύεις ότι θα χρειαστεί ο χώρος για να επανέλθει στην «κανονικότητά» του; Θα επηρεαστεί η ποιότητα και η ουσία της τέχνης;
Μου αρέσουν πάρα πολύ οι παρομοιώσεις. Θα σου πω λοιπόν πως για μένα η Τέχνη είναι κάτι σαν το νερό σε έναν ζωντανό οργανισμό: χωρίς αυτό δεν μπορεί να επιβιώσει. Όσοι άνθρωποι συμμερίζονται το αίσθημα, σίγουρα τους έχει κοστίσει πολύ αυτή η στέρηση! Όμως, η «δίψα» δεν κρύβεται και δεν φεύγει από μέσα μας, όσο ζούμε υπάρχει κι αυτή. Όσο χρόνο κι αν χρειαστεί η επιστροφή του χώρου στην κανονικότητα, είναι στο χέρι του καθενός να κρατήσει ψηλά την ποιότητα και την ουσία της τέχνης, σε οποιοδήποτε κομμάτι της.
- Τι γνώμη έχεις εσύ για τη δωρεάν μετάδοση μουσικών, θεατρικών και χορευτικών παραστάσεων στο διαδίκτυο; Οι καλλιτέχνες των έργων διατηρούν τα πνευματικά δικαιώματα; Υπάρχει κάποια αμοιβή;
Η μετάδοση μουσικών, θεατρικών, χορευτικών παραστάσεων στο διαδίκτυο είναι μια ευκαιρία του κόσμου να έρθει σε βαθύτερη επαφή με τον καλλιτεχνικό κόσμο. Μπορεί να αναπαράγει πολλές φορές ένα αγαπημένο στιγμιότυπο, ώστε να αντιληφθεί καλύτερα το βαθύτερο νόημα που μπορεί να μη φανεί με μια και μοναδική ματιά σε μια ζωντανή παραγωγή. Ωστόσο, η διαδικτυακή μετάδοση των παραγωγών σίγουρα έχει και την αρνητική της πλευρά. Σίγουρα η παρακολούθηση μέσα από μια οθόνη δεν έχει τη μαγεία του ζωντανού. Μπαίνουν «όρια» στην απόλαυση και πάντα μια πτυχή του καλλιτέχνη θα είναι κενή, καθώς δεν μπορεί μέσω της διαδικτυακής προβολής να νιώσει την ευχαρίστηση του κοινού του. Ένα ακόμη αρνητικό (και ιδιαίτερα σημαντικό για όσους βιοπορίζονται από αυτό) είναι το κομμάτι της αμοιβής! Συνήθως όταν λαμβάνεις μέρος σε μια παραγωγή, η πλειοψηφία των εργοδοτών ζητούν από τους εκάστοτε καλλιτέχνες να υπογράψουν την αποποίηση των δικαιωμάτων τους σε περίπτωση προβολής της παράστασης. Τώρα στην περίπτωση των δημιουργών ενός έργου (συνθέτη, συγγραφέα, στιχουργό κτλ) δεν γνωρίζω αν ισχύουν τα ίδια στο δικό τους συμβόλαιο.
- Προσωπικά ως καλλιτέχνης πώς βίωσες τον εγκλεισμό, τι σε βοήθησε να αντεπεξέλθεις; Παρέμεινες σε επαφή με το αντικείμενό σου;
Πέρασα πάρα πολύ όμορφα στον εγκλεισμό μου, οφείλω να ομολογήσω. Μου δόθηκε μια τεράστια ευκαιρία να «ακούσω» τον εαυτό μου και να αφουγκραστώ τις ανάγκες του οργανισμού μου, σε όλους τους τομείς. Είχα έναν πολύ δύσκολο χειμώνα (με την καλή έννοια), όσον αφορά την κούραση, τις πρόβες, τις παραστάσεις που είχα στην Εθνική Λυρική Σκηνή. Και παρόλο που το αποτέλεσμα ήταν μαγικό, η κούραση που συσσωρεύτηκε μέσα μου ήταν τέτοια, που με έφτασε σε σημείο να αναγκαστώ να ακυρώσω το δεύτερο μέρος σε μια από τις παραστάσεις Into the Woods (Φεβρουάριος 2019), στην Εναλλακτική Σκηνή της Ελληνικής Λυρικής Σκηνής. Έτσι, ο εγκλεισμός μου λειτούργησε αρκετά θετικά, καθώς είχα την ευκαιρία να ξεκουραστώ σε τέτοιο βαθμό, ώστε η ανάγκη για δημιουργία να είναι στο αποκορύφωμά της πλέον. Δεν σου κρύβω πως όλο αυτό το διάστημα της καραντίνας δεν άγγιξα ούτε νότα στο πιάνο κυριολεκτικά! Φαντάζεσαι τα επίπεδα συσσωρευμένης κούρασης!
- Μέσα από αυτήν την κρίση έτυχε να αναθεωρήσεις κάποια πράγματα σχετικά με τη δουλειά σου, να επαναπροσδιορίσεις τις προτεραιότητές σου ως άνθρωπος και ως καλλιτέχνης;
Αναθεώρησα σε πολύ μεγάλο βαθμό τις προτεραιότητες και τις ανάγκες μου ως άνθρωπος. Η αξία μιας αγκαλιάς, του χαμόγελου των αγαπημένων μου προσώπων, του να μοιράζεις απλόχερα την αγάπη γύρω σου και να τη λαμβάνεις πίσω, η αξία ενός τέλειου καφέ από τα χεράκια φίλων, όλα αυτά εδραιώθηκαν πλέον μέσα μου και ρίζωσαν βαθιά στη ψυχή μου! Γίναμε πιο ανθρώπινοι μέσα από αυτή την κρίση νομίζω και όποιος δεν το κατάφερε, έχει ακόμα χρόνο, ποτέ δεν είναι αργά. Ως καλλιτέχνης, δεν υπάρχει κάποια διαφορά στα παραπάνω. Ανυπομονώ να ξεκινήσουν ξανά οι πρόβες και να «ακούσω» την ανάσα του κοινού από το πόντιουμ (θέση/πατάρι μαέστρου).
- Από τη θέση σου, ως διευθυντή της ορχήστρας, σε τι βαθμό είχες ευθύνη για την πορεία των εν εξελίξει προβών; Πώς θα συνεχιστούν αυτές μετά την άρση των μέτρων έως την παρουσίασή τους;
Στις 8/3 ήταν η πρεμιέρα της Πάπισσας Ιωάννας, στη Λυρική Σκηνή, που ήμουν μαέστρος της παραγωγής. Το Σάββατο 7/3 είχα πρόβα με την ορχήστρα της Λυρικής για την επόμενη παραγωγή, το μπαλέτο Δον Κιχώτης. Ήδη είχαν αρχίσει οι συζητήσεις και αναμέναμε τις εξελίξεις σχετικά με τον Covid-19. Το ίδιο Σάββατο έγινε η πρώτη αναστολή των παραστάσεων της Λυρικής για εκείνο το διήμερο, οπότε ανεστάλη η πρεμιέρα της Πάπισσας και περιμέναμε τις εξελίξεις της επόμενης εβδομάδας. Η θέση του μαέστρου σε μια παραγωγή είναι πάντοτε η θέση με τις περισσότερες ευθύνες, καθώς από το μυαλό και την ψυχική ηρεμία του μαέστρου εξαρτάται η ισορροπία όλων των συμμετεχόντων σε μια παράσταση. Καταλαβαίνεις σε τι θέση βρέθηκα, δεδομένου ότι η κρίση ξέσπασε πάνω στις δικές μου παραγωγές (πρόβες για τη μια παραγωγή, πρεμιέρα για την άλλη). Δεν ήταν εύκολο, όμως όφειλα να κρατήσω την ψυχραιμία μου και να συμπεριφερθώ με ηρεμία ακόμη και στις πρόβες που έγιναν σχεδόν ακριβώς πριν κλείσουν τα πάντα και μπούμε όλοι σε καραντίνα. Τώρα με την άρση των μέτρων, υπάρχουν κάποιες συγκεκριμένες οδηγίες και προϋποθέσεις (1.5 μέτρο απόσταση ο κάθε μουσικός από τον άλλον, μεγάλος χώρος αίθουσας πρόβας, αντισηπτικό σε κάθε αίθουσα, μάσκες στο ασανσέρ κτλ), τις οποίες καλούμαστε σε πρώτη φάση να ακολουθήσουμε προκειμένου να γίνουν κάποιες εμφανίσεις στο επόμενο διάστημα. Επίσημη ανακοίνωση για μελλοντικές παραστάσεις και παραγωγές με θεατές στον χώρο δεν υπάρχει ακόμη. Ελπίζω ότι θα έχουμε νέα στο προσεχές μέλλον, όπου οι ευθύνες του μαέστρου μετά από όλα αυτά θα παραμείνουν απαράλλαχτες, μην ξεχνιόμαστε!
- Θεωρείς πως υπήρξε επαρκής μέριμνα για τους καλλιτέχνες; Ποια θα ήταν η κατάλληλη στήριξη για τον χώρο και τους ανθρώπους του;
Θεωρώ ότι τίποτε δεν θα είναι ποτέ αρκετό, για να καλύψει τη στήριξη των καλλιτεχνών. Και αυτό γιατί συνήθως η μια ανάγκη γεννά κάποια άλλη. Έγινε ένα πρώτο βήμα με την «αποζημίωση» των 800€, το οποίο δεν ξέρω αν ήταν αρκετό για όλους. Έχει να κάνει με το μέγεθος της επένδυσης του κάθε καλλιτέχνη στην Τέχνη που υπηρετεί. Η κατάλληλη στήριξη θα ήταν να βρεθεί σύντομα μια «φόρμουλα», ώστε να παραμείνουν παραγωγικοί και ενεργοί όλοι οι καλλιτέχνες. Θέλει υπομονή, δεν είναι εύκολο! Είμαι αισιόδοξος και αναμένω.
- Τι γνώμη έχεις για το κίνημα «Support Art Workers»; Τα αιτήματά τους εκπροσωπούν το σύνολο του κλάδου ή μεμονομένες ομάδες;
Για να είμαι ειλικρινής, δεν γνωρίζω σε βάθος το συγκεκριμένο κίνημα, γιατί δεν μου αρέσει οτιδήποτε εμπεριέχει γενικώς τάσεις φανατισμού. Μου κάνει εντύπωση το γεγονός ότι δημιουργήθηκε το συγκεκριμένο κίνημα αμέσως μετά τις πρώτες δηλώσεις του πρωθυπουργού. Δηλαδή πιο πριν ήταν τακτοποιημένα τα πράγματα στον τομέα της τέχνης; Εκεί που θέλω να καταλήξω είναι πως σε αυτούς τους καιρούς δεν χρειάζονται «ταμπέλες» και «κινήματα». Πρέπει να είμαστε ενωμένοι όλοι μαζί, μια αγκαλιά -έστω και εικονική αγκαλιά- και να διεκδικούμε πάντα το κοινό καλό όλων. Να είμαστε δίπλα όχι μόνο στα δύσκολα και στα κακά, αλλά κυρίως στα καλά! Με υπομονή, χαμόγελο και αισιοδοξία πιστεύω θα τα καταφέρουμε!
Ευχαριστούμε από καρδιάς τον κ. Σούλη για την ευγενική παραχώρηση της συνέντευξης!
