Της Μαρίας Τσαλίκη,
Πόσο θα πληρώνατε για νεφρό αν το παιδί σας πέθαινε χωρίς αυτό; Πόσο θα πουλούσατε ένα, αν ήταν ο μόνος τρόπος να σώσετε την οικογένειά σας; Μέχρι ποιο σημείο μπορεί να φτάσει κανείς για να ξανακερδίσει τη χαμένη του ζωή; Αυτά είναι μερικά μόνο από τα ερωτήματα που εδώ και χρόνια ταλανίζουν τα μυαλά των ανθρώπων την ώρα που περνούν το κατώφλι της μαύρης αγοράς ανθρώπινων οργάνων.
Είναι σίγουρα αναντίρρητο το γεγονός πως η ταχύρυθμη και αλματώδης ανάπτυξη της ιατρικής επιστήμης και της βιοτεχνολογίας συνέβαλαν ενεργά στον τομέα της δωρεάς οργάνων, καθιστώντας δυνατό το θαύμα της μεταμόσχευσης και χαρίζοντας ζωή σε χιλιάδες ανθρώπους. Η δωρεά οργάνων αποτελεί ίσως την ύστατη πράξη ανθρωπισμού, μια πράξη που προσφέρει σε πάσχοντες ασθενείς τη δυνατότητα όχι μόνο να επιμηκύνουν το προσδόκιμο όριο της ζωής τους, αλλά και να προσδώσουν ποιότητα σε αυτήν.
Τα τελευταία χρόνια η αύξηση των ποσοστών επιτυχημένης εγχειρητικής απόσπασης κάποιου οργάνου και εμφύτευσης σε άλλον οργανισμό, καθώς και η δυνατότητα επεξεργασίας και συντήρησης ιστών και οργάνων για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα εκτός του ανθρώπινου σώματος οδήγησε στη ραγδαία άνοδο του αριθμού των ασθενών που καταφεύγουν στη μεταμοσχευτική πρακτική.
Στην Ελλάδα η πρώτη πτωματική μεταμόσχευση νεφρού που στέφθηκε με επιτυχία έγινε στη Θεσσαλονίκη το 1968, ενώ από τη δεκαετία του 1990 ξεκίνησαν τα πρώτα βήματα προς τις καρδιακές μεταμοσχεύσεις. Στη χώρα μας τα ποσοστά μεταμοσχεύσεων είναι πολύ χαμηλά, ιδιαίτερα αν τα συγκρίνουμε με τον αριθμό των ασθενών που βρίσκονται επί χρόνια στις λίστες αναμονής. Η μεγάλη ζήτηση οργάνων, ωστόσο, σε σύγκριση με τη μειωμένη προσφορά αυτών οδήγησαν στη δημιουργία ενός εγκληματικού φαινομένου με ταχεία εξάπλωση στα πέρατα της γης, αυτού της εμπορίας ανθρώπινων ιστών και οργάνων. Ένα φαινόμενο που οδήγησε αναπόδραστα στην ποινικοποίησή του ως εγκλήματος κατά της προσωπικής ελευθερίας, με σκοπό την καταστολή και εξαφάνισή του.
Άνθρωποι έτοιμοι να θυσιάσουν τα πάντα προκειμένου να σώσουν άμεσα τη ζωή τους. Πολίτες που ζουν στην εξαθλίωση και την ανέχεια, προτιθέμενοι να πουλήσουν ακόμα και τα όργανά τους για ένα καλύτερο μέλλον ή ακόμη και ανυποψίαστα θύματα, πολλές φορές πριν καν ακόμα ενηλικιωθούν. Μεσάζοντες που επιδιώκουν να εκμεταλλευτούν και τις δύο πλευρές, προκειμένου να αποκομίσουν τεράστια ποσά αδιαφορώντας για την ηθική και ανθρωπιστική καταστροφή που αφήνουν πίσω τους. Τρεις πλευρές του ίδιου φαινομένου, τρεις κατηγορίες ανθρώπων που συνθέτουν το βασικό πορτραίτο του ίδιου εγκλήματος, αυτού της εμπορίας ανθρωπίνων οργάνων για μεταμόσχευση.
Βασική προϋπόθεση για την ανάλυση του ανωτέρω εγκλήματος είναι η κατανόηση των επιμέρους εννοιών του. Ο προσδιορισμός της έννοιας του οργάνου είναι απαραίτητος για την οριοθέτηση των εγκλημάτων της εμπορίας, αποτελώντας διαρθρωτικό στοιχείο όλων των σχετικών αντικειμενικών υποστάσεων όπως ορίζεται ρητά στον ν. 3984/2011 άρθρο 3 στοιχείο (η). Με βάση, λοιπόν, το εν λόγω άρθρο ως όργανο ορίζεται το «διαφοροποιημένο μέρος του ανθρώπινου σώματος, που σχηματίζεται από διάφορους ιστούς και που διατηρεί τη δομή του, την αγγείωσή του και τη δυνατότητά του να αναπτύσσει φυσιολογικές λειτουργίες με σημαντικό επίπεδο αυτονομίας».
Αξιοσημείωτο είναι δε το γεγονός πως η έννοια του οργάνου, όπως παρατέθηκε παραπάνω, δεν ταυτίζεται πλήρως με την έννοια του μοσχεύματος. Για την ακρίβεια, η τελευταία είναι στενότερη της πρώτης κι αυτό συμβαίνει διότι η αφαίρεση ενός οργάνου δε συνεπάγεται αυτομάτως τον προορισμό του για μεταμόσχευση, σε αντίθεση με αυτήν του μοσχεύματος. Το μόσχευμα, από την άλλη, αποτελεί ευρύτερη έννοια ως προς τον αριθμό των κατηγοριών που εμπεριέχει μέσα του, καθώς υπάγονται σε αυτήν και τα ξενομοσχεύματα (μοσχεύματα από ζώα και ιατρικά-τεχνικά μοσχεύματα).
Ποια είναι η ποινική αντιμετώπιση του εγκλήματος από την ελληνική έννομη τάξη;
Στο ελληνικό δίκαιο, το έγκλημα της εμπορίας οργάνων προβλέπεται τόσο στο άρθρο 35 του ν. 3984/2011 περί μεταμοσχεύσεων, όσο και στο άρθρο 323Α του Π.Κ. στο οποίο στοιχειοθετείται το ευρύτερο έγκλημα της εμπορίας ανθρώπων με σκοπό την εκμετάλλευσή τους.
Αναλυτικότερα, σύμφωνα με τις παραγράφους 1 και 5 του άρθρου 323Α του Π.Κ., η εμπορία οργάνων ορίζεται ως «η απαγωγή, μεταφορά, παράνομη κατακράτηση, υπόθαλψη παράδοση και παραλαβή με τη χρήση/απειλή βίας ή άλλων εξαναγκαστικών μέτρων με σκοπό την εκμετάλλευση του ατόμου». Ως εκμετάλλευση ορίζεται ο προσπορισμός οφέλους εκτός των άλλων και από την αφαίρεση κυττάρων, ιστών ή οργάνων του σώματος του θύματος. Πρόκειται για ένα υπαλλακτικώς μικτό έγκλημα, το οποίο μπορεί να τελεσθεί με πολλούς εναλλακτικούς τρόπους στοιχειοθετώντας και πάλι μόνο μια πράξη από τον δράστη και την επιβολή μιας και μόνο ποινής. Οι περισσότερες μορφές τέλεσής του, ωστόσο, μπορούν να συμβάλλουν στην επίταση του αξιόποινου και στο ύψος της επιβαλλόμενης ποινής. Το εν λόγω έγκλημα στο ελληνικό ποινικό δίκαιο τιμωρείται με κάθειρξη από 5 έως 10 έτη και χρηματική ποινή. Ωστόσο, πρέπει να ληφθεί υπόψη πως το συγκεκριμένο έγκλημα στοιχειοθετείται μόνο στην περίπτωση που δεν υπάρχει συναίνεση του παθόντος!
Στην ιδιαίτερη περίπτωση που το θύμα συναινεί στην όλη διαδικασία της αφαίρεσης και εμπορευματοποίησης ενός οργάνου του με χρηματικό αντάλλαγμα, τότε ενεργοποιείται το άρθρο 35 παράγραφοι 2, 3 του ν. 3984/2011. Σύμφωνα με τις εν λόγω παραγράφους, «όποιος υπόκειται σε αφαίρεση οργάνων του με οικονομικό αντάλλαγμα ή ανακοινώνει δημόσια την προσφορά οργάνων του με οικονομικό αντάλλαγμα» τιμωρείται με φυλάκιση από 4 μήνες έως και 5 έτη. Το δικαστήριο, ωστόσο, έχει την ευχέρεια να εκτιμήσει ελεύθερα τις περιστάσεις κάτω από τις οποίες το θύμα έλαβε τη συγκεκριμένη απόφαση, αφήνοντας την πράξη ακόμα και ατιμώρητη.
Πηγές
- https://www.e-nomothesia.gr/kat-ygeia/n-3984-2011.html
- «Ιατρικό Δίκαιο, Στοιχεία Βιοηθικής», Δημήτριος Ψαρούλης, Πολυχρόνης Βούλτσος.
- Νέος Ποινικός Κώδικας
