Δυόμισι αιώνες σκλαβιάς και ένας αγώνας που κρατά μέχρι σήμερα

Του Γιώργου Πασσά,

Από το 1619, όταν πραγματοποιήθηκε η πρώτη μεταφορά σκλάβων στο Jamestown της Virginia, και μέχρι το 1865, όταν υπεγράφη η 13^η Τροπολογία καταργώντας την επισήμως, η δουλεία αποτέλεσε τον θεσμό που ισχυροποίησε την αμερικανική οικονομία και κατέστησε τις ΗΠΑ υπολογίσιμη δύναμη παγκοσμίως. Στους δύο και πλέον αυτούς αιώνες διαδραμάτισε νευραλγικό ρόλο ιδιαιτέρως στην ανάπτυξη του Νότου των ΗΠΑ, όπου εκατομμύρια άνθρωποι βίωσαν επί γενεές γενεών την εξαχρείωση και τον εξευτελισμό.

Η δουλεία προϋπήρχε της ίδρυσης του αμερικανικού κράτους στον Νέο Κόσμο, όπου μεταφέρθηκαν μόνο κατά τον 18^ο αιώνα 6-7 εκατομμύρια από τα ικανότερα εργατικά χέρια της Αφρικής, άνδρες και γυναίκες, με σκοπό να στελεχώσουν το εργατικό δυναμικό με χαμηλότατο κόστος. Σκλάβοι εργάστηκαν σε όλους τους οικονομικούς κλάδους, ήτοι στις φυτείες καπνού, κάνναβης και ρυζιού, στα ορυχεία άνθρακα, άλατος και χρυσού, αλλά και στις λιγοστές αναπτυσσόμενες βιομηχανίες, όπως στην κλωστοϋφαντουργία και τη μεταλλουργία, χτίζοντας ταυτοχρόνως τα θεμέλια και για τον εκσυγχρονισμό των μεταφορών μέσω της κατασκευής σιδηροδρομικών γραμμών. Παρότι στις βόρειες πολιτείες η δουλεία δεν ήταν ιδιαιτέρως διαδεδομένη και μάλιστα από κάποιο σημείο και έπειτα απαγορευμένη διά νόμου, πολλοί πλούτισαν, είτε με τη μεταφορά σκλάβων, είτε με επενδύσεις στην επιχειρηματική δραστηριότητα των νοτίων. Εξαιτίας της άρρηκτης σύνδεσης μεταξύ των Αφροαμερικανών σκλάβων και της οικονομικής ανάπτυξης και ευμάρειας, το συντακτικό συνέδριο του 1787 αποφάσισε, όχι μόνο να μην αποκηρύξει ευθαρσώς τη δουλεία στο Σύνταγμα, αλλά, αντιθέτως, να την αποδεχθεί σιωπηρώς, αναφέροντας πως στις πληθυσμιακές καταμετρήσεις αναφορικά με τη φορολόγηση και την εκπροσώπηση στο Κογκρέσο, οι σκλάβοι θα θεωρείται πως έχουν μόνο κατά τα 3/5 ανθρώπινη υπόσταση (Three-Fifths Compromise).

Στο μεταίχμιο 18^ου και 19^ου αιώνα και με την ανακάλυψη της εκκοκιστικής μηχανής, η οποία απλούστευσε την επεξεργασία βάμβακος, οι νότιοι γαιοκτήμονες στράφηκαν προς τη βαμβακοβιομηχανία, αποσκοπώντας στην κάλυψη των ολοένα αυξανόμενων αναγκών της εκμηχανισμένης βρετανικής βιομηχανίας υφασμάτων, με αποτέλεσμα η ζήτηση για εργατικά χέρια και κατ’ επέκταση η εξάρτηση από τους σκλάβους-καλλιεργητές των φυτειών να ενισχυθούν ακόμη περισσότερο. Παρά το νομοσχέδιο Act Prohibiting Importation of Slaves, που ψηφίστηκε στο Κογκρέσο το 1807 και απαγόρευσε τη μελλοντική εισαγωγή σκλάβων από την Αφρική, το εγχώριο εμπόριο δούλων δεν περιορίστηκε ούτε στο ελάχιστο. Αντιθέτως, επεκτεινόταν διαρκώς, με τους σκλάβους στον Νότο να φτάνουν το 1860 τα 4.000.000, αποτελώντας κατά μέσο όρο το 49% του πληθυσμού ανά πολιτεία.

Οι γαιοκτήμονες είχαν απόλυτη εξουσία πάνω στους σκλάβους τους. Σε περίπτωση μη ικανοποιητικής απόδοσης, οι συνηθέστερες τιμωρίες ήταν το μαστίγωμα, ο ξυλοδαρμός και το λιντσάρισμα, ενώ συχνά τους υποχρέωναν να μαστιγώσουν οι ίδιοι άλλους σκλάβους, ακόμα και συγγενείς τους. Οι δούλοι στεγάζονταν σε παραπήγματα και καλύβες και πολλές φορές αφήνονταν ολόγυμνοι, ακόμα και τον χειμώνα, χωρίς να τους παρέχονται καν τα πενιχρά γεύματα που προσφέρονταν άλλοτε, ώστε να περιοριστεί κατά το μέγιστο δυνατό η κατανάλωση σιτηρών. Στο πλαίσιο της αγοραπωλησίας σκλάβων, πολύ συχνά οικογένειες χωρίζονταν και δεν επανενώνονταν ποτέ. Επιδιώκοντας να φυλακίσουν και το πνεύμα τους και μέσω αυτού τις ιδέες για ελευθερία, οι «αφέντες» τις περισσότερες φορές απαγόρευαν διά ροπάλου την εκμάθηση γραμμάτων και αριθμητικής. Μόνη διέξοδος για τους περισσότερους σκλάβους ήταν η μουσική, στην οποία καινοτόμησαν, δημιουργώντας τα gospels και τα blues, με κομμάτια μουσικώς απλά, τα οποία όμως έντυναν με χορωδιακή απαγγελία και βιωματικούς στίχους, πολύ συχνά με έντονο συναισθηματικό και θρησκευτικό περιεχόμενο, διαμορφώνοντας έτσι ένα δημοφιλέστατο μέχρι και σήμερα είδος.

Ως φυσικό επακόλουθο της καταπίεσης που υφίσταντο, οι σκλάβοι ουκ ολίγες φορές επαναστάτησαν, με κυριότερη την αιματοβαμμένη εξέγερση στο Southampton County της Virginia το 1831, όπου υπό τις οδηγίες του Nat Turner δολοφονήθηκαν σε δύο μέρες 60 λευκοί και χρειάστηκε η ένοπλη επέμβαση των τοπικών οργάνων. Στις δεκαετίες μεταξύ 1830 και 1860 το κίνημα για την κατάργηση της δουλείας διεύρυνε διαρκώς τη βάση των υποστηρικτών του, με πρωτοστάτες ανθρώπους του πνεύματος όπως τον Frederick Douglass, δραπέτη σκλάβο και συγγραφέα, και τους λευκούς William Lloyd Garrison, εκδότη της ριζοσπαστικής εφημερίδας The Liberation, και Harriet Beecher Stowe, συγγραφέα του best-seller της εποχής Uncle Tom’s Cabin, στο οποίο περιγράφονται γλαφυρά η διαβίωση και τα βασανιστήρια των σκλάβων.

Όπως όλες οι πτυχές του αμερικανικού βίου, έτσι και η πολιτική σκηνή εισήλθε σε μία ταραχώδη περίοδο, με τις αντιπαραθέσεις ολοένα να πληθαίνουν. Τα πρώτα σύννεφα εμφανίστηκαν το 1820, όταν ο διαπληκτισμός για την προσάρτηση του Missouri ως πολιτεία υπέρ ή κατά της δουλείας κατέληξε στον εξής συμβιβασμό: το Missouri θα διατηρούσε, όπως επιθυμούσε, τον θεσμό της δουλείας, ενώ ταυτόχρονα θα προστίθετο η πολιτεία του Maine βορειοανατολικά ως free state, ώστε να διατηρηθεί η αριθμητική ισορροπία μεταξύ των slave states και των free states, πρακτική που έμεινε γνωστή ως the Missouri Compromise. Ο αμερικανικό-μεξικανικός πόλεμος του 1846-1848, μετά το πέρας του οποίου οι ΗΠΑ διεύρυναν σημαντικά την επικράτειά τους, δημιούργησε το προαναφερθέν πρόβλημα εκ νέου. Προς επίλυσή του υπεγράφη το 1854 το νομοσχέδιο Kansas-Nebraska, προταθέν από τον Stephen Douglas -αντίπαλο του Abraham Lincoln- πιθανώς σε μια προσπάθεια αποποίησης ευθυνών εκ μέρους της κυβέρνησης, το οποίο αφενός μεν καταργούσε την πολιτεία του Missouri ως όριο μεταξύ free και slave states, αφετέρου, δε, καθιέρωνε την «κυριαρχία της πλειοψηφίας», όριζε δηλαδή πως εφεξής οι κάτοικοι της κάθε νέας πολιτείας θα αποφάσιζαν την πολιτική που αυτή θα ακολουθούσε. Η ληφθείσα απόφαση αποδείχθηκε ολέθρια, καθώς υπέρμαχοι και αντίμαχοι της δουλείας συγκεντρώθηκαν στο Kansas με σκοπό να επηρεάσουν την έκβαση της αντίστοιχης ψηφοφορίας και οδηγήθηκαν σε ένοπλη σύγκρουση και αιματοχυσία, η οποία έμεινε στην ιστορία ως Bleeding Kansas και αποτέλεσε το προοίμιο του επακόλουθου εμφυλίου πολέμου του 1861-1865.

Στον απόηχο της πολιτικής αναταραχής το δημοκρατικό κόμμα διασπάστηκε σε βόρειο και νότιο. Στις κομβικές εκλογές του 1860, με τα φλέγοντα ζητήματα της δουλείας και των ατομικών δικαιωμάτων να βρίσκονται στο επίκεντρο, έθεσαν υποψηφιότητα τέσσερις πολιτικοί: ως εκπρόσωπος των Ρεπουμπλικανών ο Abraham Lincoln, υπέρμαχος της κατάργησης του θεσμού της δουλείας, των βορείων Δημοκρατικών και πιο μετριοπαθής ο Stephen Douglas, των νοτίων Δημοκρατικών και υπέρ της δουλείας ο John Breckinridge, και της νεοσυσταθείσας Συνταγματικής Ένωσης ο John Bell, ιδιοκτήτης σκλάβων, που επεδίωκε όμως τη γεφύρωση του χάσματος και την επαναφορά του Missouri Compromise. Νικητής αναδείχθηκε ο Lincoln, συγκεντρώνοντας κοντά στο 40% των λαϊκών ψήφων και 59% των εκλεκτορικών. Οι υπέρμαχοι της Ένωσης Lincoln, Douglas και Bell έλαβαν συνολικά το 82%, με τον Breckinridge να έρχεται τελευταίος. Οι νότιες πολιτείες αντέδρασαν έντονα στις πολιτικές εξελίξεις, με επτά εξ αυτών να αποχωρούν από την ομοσπονδία και να δημιουργούν δική τους μη αναγνωρισμένη κυβέρνηση, με την ονομασία Confederate States of America και πρόεδρο τον δημοκρατικό Jefferson Davis. Η τεταμένη ατμόσφαιρα, παρά τις προσπάθειες για την εύρεση μιας χρυσής τομής, μετουσιώθηκε τελικά σε ένοπλη διαμάχη τον Απρίλιο του 1861 στη Νότια Καρολίνα.

Ο Αμερικανικός Εμφύλιος κόστισε τη ζωή σε περίπου 800.000 ανθρώπους και ολοκληρώθηκε το 1865 με θριαμβευτική νίκη των βορείων. Παρά τη δολοφονία του Lincoln τον Απρίλιο του ιδίου έτους, στις 18 Δεκεμβρίου 1865 υπογράφεται η 13^η Τροπολογία του αμερικανικού Συντάγματος που καταργεί επισήμως τον θεσμό της δουλείας, έπειτα από δύο και πλέον αιώνες. Παρ’ όλα αυτά, οι αγώνες των Αφροαμερικανών δεν είχαν τελειώσει. Τη δεκαετία του 1870 εμφανίζεται η ρατσιστική τρομοκρατική οργάνωση Κου Κλουξ Κλαν, υπεύθυνη για τη δολοφονία δεκάδων χιλιάδων Αφροαμερικανών. Οι αγώνες των τελευταίων συνεχίζονται μέχρι και σήμερα. Στόχος είναι τα αυτονόητα, όπως το να βγουν για τρέξιμο δίχως να χτυπηθούν μέχρι θανάτου από τα σκάγια ενός όπλου, όπως προ τριών μηνών ο Ahmaud Arbery.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Encyclopedia of Southern Culture, Volume 1, Agriculture – Environment, p.221-224, p.388, Anchor Books
• Slavery in America, HISTORY, https://www.history.com/topics/black-history/slavery
• Kansas – Nebraska Act, HISTORY, https://www.history.com/topics/19th-century/kansas-nebraska-act
• Slavery in the United States, EH.net, https://eh.net/encyclopedia/slavery-in-the-united-states/
• Black and slave population of the United States from 1790 to 1880, Statista, https://www.statista.com/statistics/1010169/black-and-slave-population-us-1790-1880/

Γιώργος Πασσάς

Γεννήθηκε το 2001 στην Αθήνα. Τελείωσε τη Γερμανική Σχολή Αθηνών και κατέχει δύο ξένες γλώσσες, την αγγλική και τη γερμανική. Είναι προπτυχιακός φοιτητής στο τμήμα Νομικής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και φιλοδοξεί να ασχοληθεί με τις διεθνείς σχέσεις και τη διπλωματία. Ασχολείται αρκετά χρόνια με τη μουσική, τον αθλητισμό και μεγάλη του αγάπη είναι τα ταξίδια.