Της Άννας Σπυροπούλου,
«Η καρδιά της μάνας μοιάζει με άβυσσο που στον πυθμένα της θα βρεις πάντα συγχώρεση» (Ονορέ ντε Μπαλζάκ).
Η Παγκόσμια Ημέρα της Μητέρας είναι μέρα εορτασμού της μητρότητας. Είναι κινητή εορτή – όπως και η γιορτή του πατέρα – και γιορτάζεται κάθε χρόνο τη δεύτερη Κυριακή του Μαΐου. Για το 2020 η γιορτή της μητέρας πέφτει σήμερα, την Κυριακή 10 Μαΐου.
Η Παγκόσμια Ημέρα της Μητέρας είναι μέρα εορτασμού της μητρότητας και των ευχαριστιών προς τη μητέρα, μια γιορτή με αρχαιοελληνικές αναφορές στη λατρεία της θεάς Κυβέλης, της μητέρας των θεών, όπως την προσφωνεί ο Πίνδαρος («Κυβέλα, Μάτερ θεών»).
Στη σύγχρονη εποχή, η Αμερικανίδα κοινωνική ακτιβίστρια Άννα Μαρία Τζάρβις (1864-1948) ήταν αυτή που είχε πρώτη την ιδέα να καθιερωθεί μια ιδιαίτερη ημέρα προς τιμήν της μητέρας. Οι προσπάθειές της ευοδώθηκαν τελικά στις 9 Μαΐου του 1914, όταν ο τότε Αμερικανός πρόεδρος Γούντροου Γουίλσον υπέγραψε προκήρυξη, σύμφωνα με την οποία η Ημέρα της Μητέρας καθιερωνόταν ως εθνική εορτή τη δεύτερη Κυριακή του Μαΐου. Έκτοτε, πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, γιορτάζουν την Παγκόσμια Ημέρα της Μητέρας τη δεύτερη Κυριακή του Μαΐου (10 Μαΐου το 2020).
Σύμφωνα με το Sansimera, η Τζάρβις επέλεξε το λευκό γαρύφαλλο ως το λουλούδι-σύμβολο της Ημέρας της Μητέρας, επειδή «το λευκό του χρώμα συμβολίζει την αλήθεια, την αγνότητα και τη φιλευσπλαχνία της μητρικής αγάπης· το άρωμά του, τη μνήμη και τις προσευχές της».
Από τα πανάρχαια χρόνια, η μητέρα βρίσκεται στον μύθο, στη λαϊκή παράδοση, στο τραγούδι. Η Γη, η Κυβέλη, η Δήμητρα, οι θεές-μητέρες, οι θεές της γονιμότητας έχουν καίρια θέση στη μυθολογία. Η μητρική στοργή έχει εμπνεύσει αριστουργήματα στην παγκόσμια λογοτεχνία, στην τέχνη, στη μουσική. Η χριστιανική ζωγραφική θεοποίησε τη μητέρα στο πρόσωπο της Παναγίας. Το δημοτικό μας τραγούδι και η έντεχνη ποίησή μας αφιέρωσαν συγκινητικούς στίχους, καθώς πολλά δημοτικά τραγούδια και ποιήματα αναφέρονται στη μάνα.
Η Μητέρα στη Μυθολογία
Αντίστοιχες εορτές και τιμές προς τη μητέρα γίνονταν σε ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο. Στην ελληνική μυθολογία συναντάμε τη μητέρα Γη, την πρώτη μητέρα, που λατρευόταν σαν θεότητα. Η μητέρα Γη ήταν για τους αρχαίους Έλληνες η προσωποποίηση της φύσης και μητέρα των πάντων. Η μικρασιατική θεότητα Κυβέλη, γνωστή στους Έλληνες ως Ρέα, λατρευόταν ως θεά της γης, της άγριας φύσης και της γονιμότητας. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ήταν η πρώτη γυναίκα που γέννησε με τοκετό και μεγάλωσε με το μητρικό της γάλα τα παιδιά της. Οι αρχαίοι Έλληνες απέδιδαν τιμές στη Ρέα κάθε άνοιξη, καθώς ήταν και θεά της γης και της γονιμότητας.
Η Μητέρα στη Θρησκευτική Παράδοση
Στην Ελλάδα η γιορτή της μητέρας συνδέθηκε με την εορτή της Υπαπαντής (2 Φεβρουαρίου). Τότε, η ορθόδοξη εκκλησία γιορτάζει την Παναγία με τον Ιωσήφ που πηγαίνουν τον 40ήμερο Ιησού στον Ναό για ευλογία. Να «σαραντίσει», με σύγχρονη ορολογία. Μια κίνηση, που ακόμα και σήμερα κάνουν οι χριστιανές μητέρες (Σαραντισμός). Ο παράλληλος εορτασμός της μητέρας ξεκίνησε το 1929 με προφανή τον συμβολισμό. Όμως, κατά τη δεκαετία του 1960, ο εορτασμός ατόνησε και ενισχύθηκε η δυτικόφερτη συνήθεια εορτασμού της 2ης Κυριακής του Μαΐου. Η εκκλησία, όμως, επιμένει στην παλαιά ημέρα εορτασμού και διοργανώνει σχετικές εκδηλώσεις.
Η Μητέρα στη Νεοελληνική Λογοτεχνία
Η μάνα, όπως παρουσιάζεται μέσα στα βιβλία των λογοτεχνών του 20ού αιώνα είναι ένα γήινο πρίσμα, μια ακέραιη φυσιογνωμία που άλλοτε μάχεται δυναμικά για τα ιδανικά τα δικά της και των παιδιών της, άλλοτε αντιδρά παράλογα στα όχι και τα μη της άδικης κοινωνίας και άλλοτε προσαρμόζεται απόλυτα στο περιβάλλον που ζει, ενώ παράλληλα δέχεται με εγκαρτέρηση και σωφροσύνη τη μοίρα της. Παρακολουθώντας την υψηλή λογοτεχνική παρακαταθήκη, την οποία άξιοι λογοτέχνες μας κληροδότησαν, επέλεξα να παραθέσω αναφορικά κάποιες από τις ξεχωριστά δυναμικές φιγούρες των μανάδων της σύγχρονης νεοελληνικής λογοτεχνίας. Να δικαιολογήσω τη «Φόνισσα» μάνα, από το ομότιτλο διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, τη Φραγκογιαννού που πίσω από τη σκληρότητα και την απανθρωπιά της κρύβεται ένας άνθρωπος εξαιρετικά πληγωμένος. Να εκπλαγώ με τη μεγαλοαστή μάνα της Πηνελόπης Δέλτα, όπως η ίδια τη σκιαγραφεί στη βιογραφία της αλλά και σε κάποια μυθιστορήματά της, την «ανύπαρκτη» μάνα αντί για φίλη και σύμμαχο. Ή να λυπηθώ για τη Δεσποινιώ, τη μάνα του ξενιτεμένου Γ. Βιζυηνού, αλλά και να κλάψω για τη μάνα των πολέμων, έτσι όπως έντεχνα την ονομάζει ο Στράτης Μυριβήλης «Ζάβαλη Μάϊκο». Ή, τέλος, να αφουγκραστώ τον φόβο της μοναξιάς της μάνας της εποχής του εμφυλίου και της δικτατορίας μέσα από το «Τρίτο στεφάνι», του Κ. Ταχτσή και ταυτόχρονα να χαιρετίσω και να χειροκροτήσω τη δίκαιη μάνα στο έργο του Κ. Θεοτόκη «Η τιμή και το χρήμα».
Η Μητέρα στην Τέχνη
Η μητρότητα, τόσο αναντικατάστατη και βαθιά, αποτέλεσε θέμα έμπνευσης μεγάλων καλλιτεχνών, με απόρροια τη δημιουργία ζωγραφικών πινάκων υψηλής αισθητικής. Ο Γιώργος Ιακωβίδης απεικόνισε τη γλύκα στο βλέμμα της μητέρας, όταν εκείνη φροντίζει το παιδί της. Γλύκα, η οποία δε συγκρίνεται με καμία άλλη έκφραση προσώπου.
Ο πίνακας έχει τίτλο «Ο Φόνος των Αθώων» και αποτελεί δημιούργημα του Leon Cogniet. Στην ελαιογραφία, τα μάτια της μητέρας προσπαθούν να προστατεύσουν το βρέφος της∙ σχεδόν μιλάνε, σχηματίζουν φρούριο μπροστά της, ενάντια σε κάθε εχθρό.
Στον ζωγραφικό πίνακα του Νικόλαου Γύζη με τίτλο «Η Ψυχομάνα» διακρίνουμε μια ελληνική εκδοχή της μητρικής ζεστασιάς, ένα δόσιμο που μπορεί να πονά, όμως προκύπτει πηγαία στον πιο αυθεντικό του βαθμό.
‘‘The Three Ages of Woman’’ (1905), του Gustav Klimt
Ένα από τα διασημότερα έργα του Αυστριακού ζωγράφου, απεικονίζει τον κύκλο της ζωής. Τα τρία στάδια της γυναικείας φύσης, από την νεότητα και την αναπαραγωγή, ως και το τελικό στάδιο του γήρατος.
Η Μητέρα στη Μουσική
Φυσικά, η μάνα αποτέλεσε μούσα και των μουσικών καλλιτεχνών, με δεκάδες χιλιάδες ξένα και ελληνικά κομμάτια να εξυμνούν με λυρικότητα το πρόσωπο αυτό. Γνωστοί τραγουδοποιοί μεταξύ άλλων η Χάρις Αλεξίου, η Τάνια Τσανακλίδου, ο Πασχάλης Τερζής, ο Παντελής Θαλασσινός, ο Δημήτρης Μητροπάνος και ο Γιάννης Κότσιρας έχουν τραγουδήσει για τη μάνα τη δική τους, του καθενός, αλλά και όλων των ανθρώπων. Συνήθως, μετά τον χαμό τούτου του αγαπημένου προσώπου ή κάποιο γεγονός που τους σημάδεψε, αφηγούνται τη δική τους ιστορία που αγγίζει όλους εμάς τους υπόλοιπους. Ακόμη, ξένα κομμάτια περιγράφουν τη σχέση μάνας-παιδιού και στέλνουν μηνύματα αγάπης και ευγνωμοσύνης σε εκείνη τη μία και μοναδική. Από τους Beatles με το Let It Be και το Julia, στον Paul Simon με το Loves Me Like A Rock μέχρι τη Madonna με το Promise To Try και την Christina Aguilera και το Oh Mother.
Ενώ, αξίζει ιδιαιτέρως να τονιστεί ένα διαχρονικό ποντιακό λαϊκό τραγούδι, «Η μάνα εν κρύον νερόν». Ύμνος βαθιά συγκινητικός στη «μάνα που είναι κρύο νερό, που δεν μπαίνει στο ποτήρι, η μάνα δεν ξαναγίνεται, η μάνα δεν ξαναείναι… και όλοι πρέπει να ξέρουμε σ ετούτη τη ζωή χωρίς της μάνας την ευχή κανείς δεν θα δει προκοπή».
Ταυτόχρονα, σήμερα κυκλοφορεί καινούργιο τραγούδι με τίτλο «Μάνα» από τον Γιώργο Νταλάρα, σε μουσική και στίχους Γιώργου Μυζάλη. «Ένα γέλιο σου θέλω, ρε μάνα, ένα γέλιο από τα παλιά. Μια συγγνώμη σου, μία αβάντα, και την αγάπη σου παντοτινά»
Μια μάνα πάντα έχει στην ψυχή της αγάπη για το παιδί της. Η ίδια αποτελεί ένα πολυπρισματικό πρόσωπο. Οι πλευρές του πρίσματος είναι κάποτε οι δύσκολες ή οι εύκολες εποχές, οι κοινωνικές συμβάσεις, η μόρφωσή της, τα στέρεα θεμέλια και τα πρότυπα, που έχει αποκτήσει η ίδια από τη δική της μητέρα, η προσπάθεια να ισορροπήσει πάνω σε ένα αόρατο σκοινί πολλαπλών ρόλων κι απαιτήσεων. Τα πρέπει κάποιες φορές έρχονται σε αντίθεση με τα θέλω της. Τα παιδιά της είναι κάποτε η μοναδική ασχολία και διέξοδος, κι άλλοτε η μητρότητα είναι απλά μια παράμετρος της ζωής της. Όπως και να έχει η μάνα είναι το πιο ευπροσάρμοστο ον πάνω στη γη. Κι αν η προσαρμοστικότητά της συνοδεύεται από συνειδητή αγάπη, ειλικρινείς προθέσεις και γνώση της ανεπάρκειας, τότε θα είναι ευτυχής η συνύπαρξη μητέρας και παιδιού.
Παρ’ όλα αυτά, η γέννηση ενός παιδιού δεν είναι εκείνη που σε κάνει Μητέρα. Μητέρα σε κάνουν οι πράξεις, η υπομονή, ο χρόνος και η αγάπη που δίνεις σε ένα παιδί, μέρα με τη μέρα και χρόνο με τον χρόνο που περνά. Όλα αυτά και ακόμη περισσότερα, σου δίνουν το δικαίωμα να αποκαλείσαι «Μαμά».
Χρόνια πολλά, λοιπόν, σε όλες τις μαμάδες του κόσμου! Μια λέξη απλή, εύηχη, που σε όλες τις γλώσσες και τις διαλέκτους είναι ίδια, πηγή ζωής και ιερό σύμβολο.
