Του Βασίλη Τρικούπη,
Από την καρδιά της Αρχαίας Αραβίας, η Υεμένη καταλήγει η φτωχότερη αραβική χώρα, πληττόμενη από τις πολύχρονες συγκρούσεις και την αστάθεια. Η χώρα, ήδη από την Αραβική Άνοιξη και την πτώση του επί εικοσαετία προέδρου Ali Abdullah Saleh, σε σκληρό εμφυλιακό κλίμα, βρίσκεται στη δίνη της αστάθειας και της γενικευμένης σύρραξης. Μάλιστα, ιδιαίτερα από το 2015, βιώνει την κατάσταση αυτή με τον σκληρότερο τρόπο, αποτελώντας το θέατρο επιχειρήσεων, τόσο των περιφερειακών δυνάμεων του «Ψυχρού Πολέμου της Μέσης Ανατολής», Σαουδικής Αραβίας και Ιράν, όσο και των ντόπιων συνεργατών τους και της πάλης τους για την εξουσία. Η σιιτικών καταβολών ένοπλη ομάδα των Χούθι, υποστηριζόμενη με αμφίβολο τρόπο από το Ιράν, ελέγχει κυρίως το Βορρά και την πρωτεύουσα Σανάα από το 2014, ενώ ο αραβικός συνασπισμός του Κόλπου επιδόθηκε σε συνεχή αποκλεισμό από την ανθρωπιστική βοήθεια και αλλεπάλληλους βομβαρδισμούς των αμάχων της επικράτειας, δίνοντας άσυλο στο νυν νόμιμο πρόεδρο, Abdrabbuh Mansur Hadi. Επιπρόσθετα, στην περιοχή δρουν ένοπλες ομάδες όπως το Ισλαμικό Κράτος, η Al-Qaeda και αποσχιστικά κινήματα του Νότου, όπως το Νότιο Μεταβατικό Συμβούλιο (STC) και οι Δυνάμεις της Ζώνης Ασφαλείας (SBF) του κινήματος του Aidarus Al-Zubaidi.
Σε κάθε περίπτωση, η κατάσταση αποτελεί ένα εκρηκτικό μείγμα περίπλοκων σχέσεων, συμφερόντων και συμμαχιών, που δύσκολα μπορεί να περιγραφεί εναργώς σε λίγες γραμμές, μέσα στο οποίο καμία δύναμη δεν έχει καταφέρει να αποκτήσει αποφασιστικό ρόλο για κάλυψη του κενού ισχύος και εγγύηση της εξουσίας, σε ένα σταθερό πολιτικό σύστημα συμβιβασμών για την επόμενη μέρα, ανάμεσα στις φυλετικές και θρησκευτικές μειονότητες και ομάδες, το στρατό και τη νόμιμη κυβέρνηση.
Ωστόσο, οι ανθρωπιστικές ανησυχίες γύρω από τη σύγκρουση αποτελούν τον πιεστικό παράγοντα για τη λήξη των εχθροπραξιών και, φυσικά, εγείρουν τις ευθύνες της διεθνούς κοινότητας. Ο ίδιος ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, έχει αναδείξει τον εμφύλιο της Υεμένης ως τη μεγαλύτερη ανθρωπιστική κρίση του πλανήτη, με 24 από τα 29 εκατομμύρια κατοίκων της χώρας να βασίζονται καθ’ οιονδήποτε τρόπο στην ανθρωπιστική βοήθεια, καθώς και πάνω από 11 εκατομμύρια παιδιά, σύμφωνα με στοιχεία του Διεθνούς Ταμείου Επείγουσας Βοήθειας των Ηνωμένων Εθνών για τα Παιδιά (UNICEF). Η απελπιστική αυτή κατάσταση για τον πληθυσμό επιδεινώνεται έτι περαιτέρω από τον αποσταθεροποιητικό ρόλο των 19.000 σαουδικών βομβαρδισμών, με την υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών, του Ηνωμένου Βασιλείου και της Γαλλίας, καθώς και του αποκλεισμού, αναδεικνύοντας την ανθρωπιστική βοήθεια σε όπλο των αντιμαχόμενων, «παίζοντας» ουσιαστικά με τις ζωές εκατομμυρίων.
Αδιαμφισβήτητα, η Υεμένη βρίσκεται σε εξαιρετικά στρατηγικό σημείο για τα σαουδικά συμφέροντα, καθώς βρίσκεται στη συμβολή της Ερυθράς Θάλασσας και του Κόλπου του Άντεν και στη βόρεια πλευρά του σημαντικότατου εμπορικού και ενεργειακού στενού, του Bab el-Mandeb. Έχει κάθε συμφέρον, λοιπόν, να επιβάλει ένα φίλιο προς αυτή καθεστώς (όπως αυτό του προέδρου Hadi) και να αποφεύγει την αποσταθεροποιητική ιρανική παρουσία και στα νότια σύνορά της. Τα αμερικανικά και ισραηλινά στρατηγικά συμφέροντα απέναντι στο Ιράν, βεβαίως, δε θα μπορούσαν να λείπουν από την εξίσωση.
Κατά πόσο, όμως, δύναται να συνεχίσει ο λαός της Υεμένης να υφίσταται τις συνέπειες, όχι απλά των επιδιώξεων των ντόπιων παραγόντων, αλλά κυρίως των ξένων προς αυτόν; Πολλώ δε μάλλον, όταν καθίσταται έκδηλο ότι η ανθρωπιστική κρίση έχει λάβει πολυδιάστατο χαρακτήρα, καθώς πέρα από τους άμεσους θανάτους αμάχων ή εμπολέμων και τον υποσιτισμό σε μια χώρα που βασίζεται κατά 90% στις εισαγωγές τροφίμων και φαρμάκων, ενώ έχουν αναδειχθεί σαφέστατες υγειονομικές προκλήσεις με την έξαρση αλλεπάλληλων ασθενειών, λόγω των ανύπαρκτων υγειονομικών συνθηκών αποχέτευσης, υγιεινής και παροχής καθαρού νερού. Μεγάλα τμήματα του πληθυσμού υποφέρουν από χολέρα, διάρροια, δάγκειο πυρετό και διφθερίτιδα, ενδεικτικά της σοβαρότητας της κατάστασης, ζήτημα που επανέρχεται, μάλιστα, εποχικά με την έλευση των βροχών. Ο πληθυσμός, δε θα μπορούσε παρά να είναι έκθετος, καθώς πάνω από το ήμισυ δεν έχει σταθερή πρόσβαση σε βασικές παροχές πρώτων βοηθειών και καθαρό νερό.
Σε αυτό το πλαίσιο, η πανδημία του κορωνοϊού αποτελεί ίσως το χειρότερο φόβο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και των Ηνωμένων Εθνών, οι οποίοι, ήδη, από αρκετά νωρίς, έχουν τονίσει τον κίνδυνο στον οποίο οι εμπόλεμες περιοχές της Μέσης Ανατολής μπορούν να περιέλθουν, λόγω των κατεστραμμένων συστημάτων υγείας και της έλλειψης υγιεινής. Έτσι, ο ίδιος ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, Antonio Guterres, κάλεσε τα έθνη σε παγκόσμια εκεχειρία, ώστε η μάχη κατά της πανδημίας να είναι η μοναδική μάχη στον πλανήτη. Παρά ταύτα, το κάλεσμα αποδεικνύεται απλό ευχολόγιο, καθώς η μονομερής κατάπαυση του πυρός που κηρύχθηκε από τη Σαουδική Αραβία στις 9 Απριλίου δεν τηρήθηκε, ενώ, συνολικά, ήδη από τις αρχές του Ιανουρίου, οι αεροεπιδρομές παρουσιάζουν συνεχή αύξηση. Πρόκειται, λοιπόν, για εξέλιξη ικανή να υποσκάψει τις προσπάθειες των ανθρωπιστικών αποστολών και του ΟΗΕ να καθιερώσουν τις ελάχιστες συνθήκες προστασίας από τον κορωνοϊό και, βεβαίως, να διενεργήσουν ικανοποιητικό αριθμό τεστ σε συνεργασία με τις τοπικές αρχές.
Μόλις την προηγούμενη Τετάρτη, ωστόσο, επιβεβαιώθηκε το πρώτο κρούσμα Covid-19 στη χώρα, στη νότια εμπορική πόλη του Άντεν και επιβλήθηκε άμεσα καραντίνα δύο εβδομάδων, με στόχο των τον περιορισμό της εξάπλωσης και την ιχνηλάτηση των επαφών του πρώτου πάσχοντος. Έως την Κυριακή, επιβεβαιώθηκαν 10 κρούσματα, 2 θάνατοι και 1 ανάκαμψη ασθενών. Ο ιός βρίσκει, μάλιστα, το Άντεν στο κέντρο των συγκρούσεων του Νότιου Μεταβατικού Κινήματος, με τις δυνάμεις του προέδρου Hadi, που το προηγούμενο σαββατοκύριακο έθεσε την πόλη υπό τον έλεγχό του και κήρυξε αυτοκυβέρνηση. Την εικόνα των 10 πληγών του Φαραώ στην πόλη, συμπληρώνουν, τέλος, οι φονικές πλημμύρες που έπληξαν το Άντεν λίγο πριν, στις 22-23 Απριλίου, στοιχίζοντας τη ζωή σε 21 και αφήνοντας αστέγους εκατοντάδες. Βεβαίως, η εξέλιξη της πανδημίας στη χώρα, είναι πολύ νωρίς να αξιολογηθεί.
Ως επίλογος, θα ήταν χρήσιμες κάποιες σκέψεις. Ενώ για κάποιες χώρες η κατάσταση βελτιώνεται -ή τουλάχιστον σταθεροποιείται-, για κάποιες άλλες ο εφιάλτης του ιού μόλις αρχίζει, καθώς λόγω της σχετικής απομόνωσης ή μειωμένης επαφής με τον υπόλοιπο κόσμο, ίσως μόνο χρόνο κέρδιζαν έως τώρα. Όταν, όμως, ο ιός έρχεται σε επαφή με τους ήδη εξαθλιωμένους πληθυσμούς, οι συνέπειες μόνο ολέθριες μπορούν να αποδειχθούν. Η περίπτωση της Υεμένης μπορεί εναργώς να αντιπροσωπεύσει τις ανωτέρω καταστάσεις. Καταστάσεις που συχνά δεν καλύπτονται από κύρια, διεθνή μέσα, αναλογικά με τη σοβαρότητά τους, παρά τις ευθύνες που βαρύνουν τη διεθνή κοινότητα και, βεβαίως, τη Δύση με την αδιαφορία, τη στήριξη ή ακόμα και τον εξοπλισμό και την εμπόλεμη δράση της ίδιας ή των γειτονικών περιφερειακών δυνάμεων. Κάποιες ειδήσεις, δυστυχώς, συγκινούν περισσότερο από άλλες, κάποιες ζωές και κοινωνίες είναι διαρκώς πιο ίσες από άλλες.
Γεννήθηκε το 1999 στην Αθήνα. Είναι προπτυχιακός φοιτητής στο τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς και εργάζεται στον χώρο της εστίασης. Ασχολείται ερευνητικά με την Ανατολική Ευρώπη, την Τουρκία και την Ανατολική Μεσόγειο στο Εργαστήριο Τουρκικών και Ευρασιατικών Μελετών του Πανεπιστημίου. Είναι ενεργός πολιτικά στα τοπικά της Ηλιούπολης στην οποία και μεγάλωσε και συμμετέχει σε ευρωπαϊκά προγράμματα ανταλλαγής Erasmus+. Μιλάει Αγγλικά και Τουρκικά.
