Της Κατερίνας Μαργαριτίδου,
Η Ελληνιστική Εποχή είναι μια ιδιαίτερη εποχή, που τοποθετείται από τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου έως τον θάνατο της Κλεοπάτρας Ζ’ (323-30 π.Χ.). Υπάρχουν, ωστόσο, μελετητές που ορίζουν την Ελληνιστική Εποχή από τον 3ο π.Χ. έως τον 3ο μ.Χ. αιώνα. Γενικότερα, οι χρονολογικές τοποθετήσεις ποικίλλουν. Αμφιβολίες υπάρχουν επίσης και με τον όρο ελληνιστικός. Ο όρος αυτός καθιερώθηκε από τον ιστορικό John Gustav Droysen, καθότι ήταν ο πρώτος που αντιλήφθηκε τη σπουδαιότητα της περιόδου αυτής, δηλαδή από τον Μ. Αλέξανδρο έως τον Αύγουστο, για την ιστορία γενικά και τον ευρωπαϊκό πολιτισμό ειδικά. Πάντως, υπάρχουν και σήμερα κάποιοι μελετητές που χρησιμοποιούν τον όρο αλεξανδρινός· εντούτοις, ο όρος αυτός δεν είναι και τόσο ορθός για τον χαρακτηρισμό αυτής της ιστορικής περιόδου, ούτε για τη λογοτεχνική της παραγωγή.
Οι κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου έφτασαν ως την Ινδία και διέδωσαν την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό στα πέρατα του τότε γνωστού κόσμου. Έτσι, ο ελληνικός κόσμος μεταβλήθηκε ριζικά και καθολικά. Σημαντική μεταβολή στον πολιτικό τομέα, αποτέλεσε η εξαφάνιση ή ο περιορισμός του οικονομικού και κοινωνικοπολιτικού θεσμού της πόλης-κράτους, που αποτέλεσε βασικό στοιχείο της ελληνικής κοινωνίας, οικονομίας και πολιτικής νοοτροπίας. Ωστόσο, μετά τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου, διακρίνονται τρεις αυτοκρατορίες ή καλύτερα, τρία ελληνιστικά βασίλεια: των Πτολεμαίων στην Αίγυπτο, των Σελευκιδών στην Ασία και των Αντιγονιδών στη Μακεδονία. Στον υπόλοιπο κόσμο, έχουμε τα πολιτικά μορφώματα της ηπειρωτικής Ελλάδας και του αρχιπελάγους (Αχαιοί, Αιτωλοί), καθώς και τρεις εναπομείνασες πόλεις-κράτη (Αθήνα, Σπάρτη, Ρόδος), που όμως δε διατηρούν σε καμία περίπτωση τη δύναμη και την αίγλη του κλασσικού παρελθόντος τους. Αυτές οι περιοχές βρίσκονται υπό τη σφαίρα επιρροής πότε της μίας και πότε της άλλης αυτοκρατορίας, με αποτέλεσμα Σύριοι, Αιγύπτιοι και Καππαδόκες να υιοθετούν την ελληνική γλώσσα, καθώς και στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού. Παρ’ όλα αυτά, η ανοδική πορεία του ελληνικού κόσμου περιορίζεται με τη ρωμαϊκή κυριαρχία και τη συγκρότηση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Βέβαια, και οι Ρωμαίοι επηρεάζονται από τους Έλληνες και μάλιστα η εισχώρησή τους στην ελληνική κουλτούρα είναι εκούσια. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι οι Ρωμαίοι θεωρούν τους εαυτούς τους ισάξιους με τους Έλληνες, τον αντίποδά τους, και προσπαθούν να τους υπερβούν σε διάφορους τομείς. Παρ’ όλη την επιρροή τους, όμως, διατήρησαν τη γλώσσα τους.
Διαπιστώνουμε, λοιπόν, ότι η Ελληνιστική Ποίηση και εν γένει Λογοτεχνία, διαμορφώθηκε και καλλιεργήθηκε κάτω από διαφορετικές συνθήκες απ’ ό,τι η Κλασσική. Μάλιστα, πρέπει να αναφερθεί ότι την Ελληνιστική Εποχή, αναπτύσσεται και η Φιλοσοφία και οι Θετικές Επιστήμες, με αποτέλεσμα η Ποίηση να χάνει την περίοπτη θέση της στην πνευματική ζωή, καθώς και τη θρησκευτική της σύνδεση. Η Ελληνιστική Ποίηση, λοιπόν, μπορεί να αναπτύχθηκε σε ένα μη παρθένο έδαφος, αλλά τα «άνθη» της είναι καλλιεργημένα με ευσυνείδητη τέχνη, γι’ αυτό και ξεχωρίζουν για την πολυχρωμία, την ποικιλία και την κομψότητά τους και κατέχει τη δική της θέση στο continuum της καλλιτεχνικής παραγωγής. Γενικότερα, η Ελληνιστική Λογοτεχνία (ανα)τροφοδοτείται από την προγενέστερη λογοτεχνική παράδοση, αναζωογονείται και αναγεννιέται μέσα από τον μετασχηματισμό προγενέστερων ποιητικών μορφών/μοντέλων, με αποτέλεσμα ο ποιητής–φιλόλογος να αυτοπαρουσιάζεται και να αυτομεταμορφώνεται.
Η λογοτεχνική διάσταση του όρου ελληνιστικός, όμως, δεν είναι και τόσο ξεκάθαρη· ομοίως και η χρονολογική του τοποθέτηση. Η Ελληνιστική Λογοτεχνία τερματίστηκε με τη βίαιη εθνοκάθαρση του 12ου αιώνα στην Αίγυπτο και τη Μ. Ασία. Ωστόσο, υπάρχει το ερώτημα του τι έγινε με τους ελληνικούς πληθυσμούς της Αμερικής, της Αυστραλίας και της Αφρικής, οι οποίοι ζουν σαν «μετα-αλεξανδριανοί» ανάμεσα σε άλλους λαούς και πολιτισμούς. Γι’ αυτό άλλωστε, και ο Κ. Π. Καβάφης θεωρήθηκε και χαρακτηρίστηκε ως «ο τελευταίος Αλεξανδρινός», καθώς η ποίησή του έχει μια παιγνιώδη διάθεση και μια διαλεκτική σχέση με το μακρινό μυθικό παρελθόν, τη σύλληψη των μορφών, την προβολή του εκλεπτυσμένου και καλοδουλεμένου. Πάντως, η λογοτεχνική χρήση αυτού του όρου δεν είναι γνωστό πότε ξεκίνησε.
Ανεξάρτητα από το πώς ορίζεται ο όρος ελληνιστικός και πότε ακριβώς τοποθετείται χρονολογικά -προβλήματα, φυσικά, που απαντούν και με άλλους όρους και σε άλλες επιστήμες-, η Ελληνιστική Λογοτεχνία παρουσιάζει κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά γνωρίσματα, κοινά σε όλους τους εκπροσώπους της, που απαντούν και στον Καβάφη, δουλεμένα με έναν διαφορετικό, εντελώς προσωπικό τρόπο.
Βιβλιογραφία
- Hutchinson Godfrey (2007), Η Ελληνιστική Ποίηση, εκδ. Καρδάμιτσα, σσ.20-35
- E.H Gombrich (2007), Μικρή ιστορία του κόσμου, εκδ. Πατάκη, σσ. 99-105
Γεννήθηκε το 1999 στην Αθήνα. Είναι φοιτήτρια στο τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και παράλληλα σπουδάστρια στην ιδιωτική σχολή δημοσιογραφίας του Αnt1MediaLab. Στον ελεύθερο της χρόνο ασχολείται με την έρευνα πάνω στο τομέα της ιστορίας και με την συγγραφή κειμένων.
