Της Νίκης Μαχαιρίδου,
Η ημερομηνία αυτή έμελλε να αλλάξει δραματικά τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων που ζούσαν στη Σοβιετική Ένωση και στην Ευρώπη, σκιαγραφώντας ένα μέλλον με τον φόβο αναζωπύρωσης του πυρηνικού εφιάλτη. Ήταν ξημερώματα της 26ης Απριλίου όταν στο πυρηνικό εργοστάσιο «Βλαντιμίρ Ίλιτς Λένιν» γνωστό και ως Τσερνόμπιλ, άρχισαν οι προγραμματισμένες εργασίες για την εκτέλεση ενός πειράματος ρουτίνας, που σκοπό είχε τον έλεγχο των συστημάτων ασφαλείας του εργοστασίου. Η συνέχεια ήταν καταστροφική και κανείς δεν την είχε προβλέψει.
Το πείραμα προέβλεπε την απενεργοποίηση των αυτόματων συστημάτων ρύθμισης, ελέγχου και ασφαλείας της ισχύος της τέταρτης μονάδας του σταθμού, ωστόσο ο αντιδραστήρας συνέχισε να λειτουργεί στο 7% της δύναμής του. Το ποσοστό αυτό ήταν αρκετό, ώστε στη 1:23 το πρωί, -ώρα Μόσχας- να προκληθούν συνολικά δύο διαδοχικές πυρηνικές εκρήξεις τινάζοντας στον αέρα το ατσάλινο κάλυμμα του αντιδραστήρα. Απόρροια αυτής της εξέλιξης ήταν να απελευθερωθούν στην ατμόσφαιρα εξαιρετικά επικίνδυνα υλικά, δημιουργώντας ένα τεράστιο σύννεφο ραδιενέργειας. Το μέγεθος της καταστροφής, αρχικά, δεν είχε εκτιμηθεί σωστά, για πολλές ώρες μετά το ατύχημα κανείς δεν ήταν σε θέση να γνωρίζει την ποσότητα ραδιενεργού υλικού που διαχύθηκε στην ατμόσφαιρα, με αποτέλεσμα να μη γίνουν οι προαπαιτούμενες ενέργειες για την τήρηση των μέτρων προστασίας. Οι πρώτοι μηχανικοί και πυροσβέστες που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν την κατάσταση, υπήρξαν και τα πρώτα θύματα της τραγωδίας, καθώς εκτέθηκαν σε μεγάλες ποσότητες ραδιενέργειας χωρίς τον κατάλληλο εξοπλισμό. Συνολικά, δύο μηχανικοί και 28 πυροσβέστες έχασαν τη ζωή τους λίγες μέρες αργότερα, έπειτα από το βράδυ του ατυχήματος.
Δύο ημέρες αργότερα, στις 28 Απριλίου και ενώ η κατάσταση στην Ουκρανία παρέμενε κρίσιμη, ήχησε ο συναγερμός κινδύνου στο Φόρσμαρκ της Σουηδίας, στο δεύτερο μεγαλύτερο εργοστάσιο πυρηνικής ενέργειας, όταν ένας από τους υπαλλήλους πέρασε τη συσκευή παρακολούθησης ακτινοβολίας. Οι ειδικοί πανικοβλήθηκαν όταν ανακάλυψαν ότι η ακτινοβολία προερχόταν από τα παπούτσια του, σκεπτόμενοι ότι είχε γίνει ατύχημα στη μονάδα παραγωγής. Λίγο αργότερα εντόπισαν ότι η πηγή της ακτινοβολίας ήταν 1.100χλμ μακριά, στο Τσερνόμπιλ. Η έγκαιρη ανίχνευση της διαρροής πυρηνικής ενέργειας από το εργοστάσιο της Σουηδίας, διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο, καθώς ήταν ένας από τους κύριους παράγοντες που ανάγκασαν τις ρωσικές αρχές να προβούν σε δημόσιες δηλώσεις και να γνωστοποιήσουν στο ευρύ κοινό το καταστροφικό πυρηνικό ατύχημα. Μόλις οι αρχές αντιλήφθηκαν το μέγεθος του προβλήματος, προσπάθησαν να καλύψουν τον πυρήνα του αντιδραστήρα με άμμο και βύριο μεταφέροντάς τα με ελικόπτερο, ενώ παράλληλα εκκένωσαν την κοντινή πόλη Πρίπιατ. Η καταστροφή όμως είχε αρχίσει.
Οι συνέπειες του ατυχήματος ήταν δραματικές. Επί δέκα ολόκληρες μέρες τα φλεγόμενα πυρηνικά καύσιμα απελευθέρωναν στην ατμόσφαιρα εκατομμύρια ραδιενεργά στοιχεία. Επιστήμονες, μάλιστα, υποστήριξαν ότι η ποσότητα ραδιενέργειας ήταν 200 φορές περισσότερη από εκείνη της ατομικής βόμβας που καταρρίφθηκε στη Χιροσίμα. Η ραδιενεργός σκόνη γρήγορα απλώθηκε πάνω από την Ευρώπη μέχρι και τον Βόρειο Πόλο, φέρνοντας τις χώρες των περιοχών αυτών αντιμέτωπες με μια πρωτόγνωρη πυρηνική κρίση.
Σύμφωνα με έρευνα του περιοδικού Time, 31 άνθρωποι έχασαν σύντομα τη ζωή τους λόγω οξείας ακτινοβολίας, 237 μεταφέρθηκαν άμεσα σε ειδική κλινική στη Μόσχα, ενώ στο ατύχημα του Τσερνόμπιλ καταλογίζονται επίσης 4.400 μελλοντικοί θάνατοι. Οι επιπτώσεις στην υγεία των ανθρώπων ήταν δυσμενείς, οι παιδικοί καρκίνοι στην Ουκρανία αυξήθηκαν κατά 90%, παρατηρήθηκε αύξηση των θανάτων στη βρεφική ηλικία, αλλοιώσεις στο ανθρώπινο DNA, ανωμαλίες στη σωματική διάπλαση και ασθένειες οι οποίες εμφανίστηκαν με την εξάπλωση της ραδιενέργειας. Ακόμη, περίπου 350.000 άνθρωποι εγκατέλειψαν τις εστίες τους έχοντας τον φόβο του θανάτου και της αρρώστιας. Το ραδιενεργό νέφος παρασύρθηκε από τον αέρα και κάλυψε μεγάλα τμήματα της Λευκορωσίας, της Ουκρανίας και της Ευρωπαϊκής Ρωσίας, φτάνοντας μέχρι τη Σκανδιναβία στα βόρεια, την Ελλάδα και την Ιταλία στα νότια και την Ελβετία στα δυτικά. Οι άνθρωποι ζούσαν με το καθημερινό άγχος της μόλυνσης του αέρα, του νερού και των τροφίμων -πραγμάτων αναγκαίων και βασικών- καθιστώντας μια δυσοίωνη πραγματικότητα. Σύμφωνα με εκθέσεις του ΟΗΕ, περίπου 8,4 εκατομμύρια άνθρωποι στις χώρες της πρώην ΕΣΣΔ έχουν εκτεθεί στη ραδιενεργό ακτινοβολία, με 150.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα να έχουν μολυνθεί.
Το 1990 ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας δημιούργησε τη Διεθνή Κλίμακα Πυρηνικών και Ραδιολογικών Συμβάντων, για να αξιολογεί τη σοβαρότητα των πυρηνικών ατυχημάτων. Η έκρηξη του Τσερνόμπιλ ανήκει στην κατηγορία καταστροφών «μεγέθους 7». Έπειτα από χρόνια διεθνών πιέσεων η κυβέρνηση της Ουκρανίας αποφάσισε τη σφράγιση των πυλών του Τσερνόμπιλ το 2000, με τον φόβο νέων πιθανών εκρήξεων στους αντιδραστήρες. Με το πέρασμα των χρόνων οι πιο βλαβερές ουσίες έχουν αποσυντεθεί. Παρ’ όλα αυτά, ορισμένα επιβλαβή υλικά όπως το καίσιο και το πλουτώνιο, εξακολουθούν να επιβιώνουν στο περιβάλλον σε χαμηλά ποσοστά.
Η καταστροφή του Τσερνόμπιλ μας υπενθύμισε κάτι δεδομένο που είχαμε λησμονήσει. Η μόλυνση του περιβάλλοντος δεν έχει σύνορα και μας αφορά όλους. Γι’ αυτόν τον λόγο η σύναψη διεθνών συμφωνιών και η ανάπτυξη πολιτικών για την αντιμετώπιση και τον περιορισμό των περιβαλλοντικών καταστροφών, όπως και την προστασία της ανθρώπινης υγείας, κρίθηκε αναγκαία. Σήμερα, το Τσερνόμπιλ βρίσκεται και πάλι στην επικαιρότητα λόγω της δασικής πυρκαγιάς που έχει ξεσπάσει στην Ουκρανία, κοντά στις ανενεργές εγκαταστάσεις του πυρηνικού σταθμού, με τα διεθνή μέσα να υποστηρίζουν ότι τα επίπεδα ακτινοβολίας έχουν ξεπεράσει το φυσιολογικό.
Βιβλιογραφία
- Bogatov, S. A.; Borovoi, A. A.; Lagunenko, A. S.; Pazukhin, E. M.; Strizhov, V. F.; Khvoshchinskii, V. A. (2009). “Formation and spread of Chernobyl lavas”. Radiochemistry. pp. 650–654.
- Abbott, Pamela (2006). Chernobyl: Living With Risk and Uncertainty. Health, Risk & Society, pp. 105–121.
Γεννήθηκε το Νοέμβριο του 2000. Είναι προπτυχιακή φοιτήτρια στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Έχει παρακολουθήσει πληθώρα σεμιναρίων σχετικά με την πολιτική και τις διεθνείς σχέσεις. Είναι μέλος της Avaaz κοινότητας και ασχολείται ενεργά με το κομμάτι του εθελοντισμού. Υπήρξε συντάκτρια του OffLine Post σε κοινωνικά και ιστορικά θέματα.
