Του Νικόλαου Καραμήτρου,
Το εκλογικό σύστημα των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής παρουσιάζει αρκετές ιδιαιτερότητες, οι οποίες δημιουργούν συχνά στο ευρύ κοινό ερωτήματα όσον αφορά τη λειτουργία του. Με αφορμή τις επερχόμενες προεδρικές εκλογές, θα ήταν εύλογο να πραγματοποιηθεί μια ανάλυση με στόχο την αποσαφήνιση ενός ιδιόμορφου πολιτικού θεσμού, του Εκλεκτορικού Κολλεγίου, που δημιουργείται λίγα χρόνια μετά τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας των Η.Π.Α, το 1788. Τι είναι, όμως, αυτός ο πολιτικός θεσμός που υφίσταται ακόμη και σήμερα και ποιος ο λόγος ύπαρξής του;
Το Εκλεκτορικό Κολλέγιο είναι ένα σώμα εκλεκτόρων -καθιερωμένο από το Αμερικανικό Σύνταγμα– σχηματιζόμενο κάθε τέσσερα χρόνια, με αποκλειστική αρμοδιότητα την ανάδειξη του Προέδρου και του Αντιπροέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών. Το σώμα συγκροτούν 538 Εκλέκτορες, από τις 50 Πολιτείες σε πολιτειακό επίπεδο, τις 5 χωριστές εκλογικές περιφέρειες εντός των πολιτειών του Maine (2) και της Nebraska (3) και την Περιοχή της Κολούμπια (District of Columbia). Σύμφωνα με το άρθρο 2, εδάφιο 1 του Αμερικανικού Συντάγματος, κάθε Πολιτεία θα διορίζει με τρόπο που θα καθορίσει το κοινοβούλιο της κάθε μίας πολιτείας, αριθμό εκλεκτόρων ίσο με τον συνολικό αριθμό των μελών της Γερουσίας και της Βουλής των Αντιπροσώπων τους οποίους δικαιούται κάθε Πολιτεία στο Κογκρέσο. Ωστόσο, κανένας Γερουσιαστής ή Αντιπρόσωπος ή άτομο που κατέχει δημόσιο αξίωμα, επί πληρωμή ή μη, δε μπορεί να διοριστεί εκλέκτορας.
Η επιλογή των Εκλεκτόρων γίνεται από τα κόμματα ή τους μεμονωμένους υποψηφίους με διαδικασία που διαφέρει από κόμμα σε κόμμα και από Πολιτεία σε Πολιτεία. Είναι σύνηθες φαινόμενο οι υποψήφιοι Εκλέκτορες να είναι καταξιωμένοι κοινωνικά με επιρροή σε πολλούς πολίτες. Έτσι, κάθε υποψήφιος Πρόεδρος έχει τη δική του ομάδα εκλεκτόρων ανά Πολιτεία, που τον αντιπροσωπεύουν στις εκλογές του Νοεμβρίου. Οι εκλογές διεξάγονται την Τρίτη μετά την πρώτη Δευτέρα του Νοεμβρίου, κάθε τέσσερα χρόνια.
Μετά τη λήξη των εκλογών, η κάθε Πολιτεία σύμφωνα με τους δικούς της νόμους, υπολογίζει τις ψήφους προκειμένου να διορίσει Προεδρικούς Εκλέκτορες. Αξιοσημείωτο είναι πως στις 48 Πολιτείες αυτός που κερδίζει την πλειοψηφία, κερδίζει και όλους τους εκλέκτορες. Το ιδιόμορφο αυτό στοιχείο είναι ευρέως γνωστό στην ομοσπονδιακή συνταγματική δημοκρατία ως “The Winner Takes It All”. Εξαιρούνται οι εκλογικές περιφέρειες των Maine και Nebraska που ακολουθούν την αναλογική εκπροσώπηση. Με λίγα λόγια, οι εκλογείς ψηφίζοντας άμεσα για Πρόεδρο και Αντιπρόεδρο, εκλέγουν έμμεσα τους εκλέκτορες του υποψηφίου κόμματος, οι οποίοι θα αναδείξουν στη συνέχεια τον Πρόεδρο και τον Αντιπρόεδρο των Η.Π.Α. Τους Εκλέκτορες κάθε Πολιτείας ανακοινώνει με την έκδοση Πιστοποιητικού Βεβαίωσης ο Κυβερνήτης, οπότε και συγκροτείται το Κολλέγιο των Εκλεκτόρων.
Η πρώτη και μοναδική συνεδρίαση του Εκλεκτορικού Σώματος διεξάγεται τη Δευτέρα μετά τη δεύτερη Τετάρτη του Δεκεμβρίου στις Πολιτείες που εκπροσωπούν, όπου και ψηφίζουν για την ανάδειξη Προέδρου και Αντιπροέδρου. Η δωδέκατη τροπολογία του Συντάγματος ορίζει ότι οι δύο ψηφοφορίες για την εκλογή Προέδρου και Αντιπροέδρου γίνονται αφενός χωριστά, αφετέρου σε τόπο που ορίζει η κάθε Πολιτεία. Κάθε εκλέκτορας έχει μία ψήφο για την εκλογή Προέδρου και μία για την εκλογή Αντιπροέδρου. Στις περισσότερες πολιτείες η ψήφος είναι φανερή και σε λιγότερες μυστική. Η κάθε ψήφος συνοδεύεται υποχρεωτικά από Πιστοποιητικό Ψήφου που προετοιμάζεται στη συνεδρίαση, προκειμένου να διασφαλίζεται η ορθή εφαρμογή της δωδέκατης τροπολογίας. Μετά το πέρας της εκλογικής διαδικασίας, τα Πιστοποιητικά Ψήφου αποστέλλονται στο Κογκρέσο και στον Κυβερνητικό Οργανισμό της Εθνικής Διαχείρισης Αρχείων.
Η καταμέτρηση των Εκλεκτορικών ψήφων γίνεται σε κοινή συνεδρία του Κογκρέσου στις 6 Ιανουαρίου του επόμενου έτους. Τα μέλη της Βουλής των Αντιπροσώπων και της Γερουσίας συναντώνται στο Βουλευτήριο, παρουσία Ολομέλειας. Αφού καταμετρηθούν οι ψήφοι, ο Πρόεδρος της Γερουσίας και Αντιπρόεδρος των Η.Π.Α. ανακοινώνει τα αποτελέσματα. Ο υποψήφιος που θα κερδίσει την απόλυτη πλειοψηφία του Εκλεκτορικού Κολλεγίου (270) είναι ο νέος Πρόεδρος των Η.Π.Α. Με τον ίδιο τρόπο εκλέγεται και ο Αντιπρόεδρος. Η έναρξη των καθηκόντων τους κηρύσσεται στις 20 Ιανουαρίου του ίδιου έτους.
Στην περίπτωση που κανείς από τους υποψηφίους Προέδρους δε σχηματίσει την απαιτούμενη, απόλυτη πλειοψηφία -δε ξεπεράσει δηλαδή το κατώφλι των 270 ψήφων- το σώμα της Βουλής των Αντιπροσώπων, την ίδια ημέρα, σχηματιζόμενο από τα 435 ψηφίζοντα μέλη του, εκλέγει, με απόλυτη πλειοψηφία, Πρόεδρο έναν από τους τρεις πρώτους σε εκλεκτορικές ψήφους υποψηφίους. Πριν ψηφίσουν, ωστόσο, οι Βουλευτές των Αντιπροσώπων διενεργούν εσωτερική ψηφοφορία, έτσι ώστε κάθε Βουλευτής να αντιπροσωπεύει μία Πολιτεία με την ψήφο του, δημιουργώντας έτσι «Αντιπροσωπείες» Πολιτειών. Κάθε Πολιτεία, λοιπόν, έχει μια ψήφο και για να εκλεγεί κάποιος Πρόεδρος, βάσει αυτής της διαδικασίας χρειάζεται 26 ψήφους. Η προαναφερθείσα διαδικασία, της ανάδειξης του Προέδρου, προστέθηκε στο Αμερικανικό Σύνταγμα με τη δωδέκατη τροπολογία, το 1804.
Άξιο αναφοράς είναι πως οι Εκλέκτορες δε δεσμεύονται νομικά από το Σύνταγμα ή από Ομοσπονδιακό νόμο να ψηφίσουν σύμφωνα με τη βούληση του λαού. Στο παρελθόν αρκετές φορές εκλέκτορες ψήφισαν αντίθετα με τη θέληση των πολιτών, με πιο πρόσφατη περίπτωση αυτήν των Προεδρικών εκλογών του 2016, δίχως όμως να ανατραπεί το αποτέλεσμα. Όσο σπάνια και να είναι η παρασπονδία, είθισται 26 από τις Πολιτείες να επιβάλλουν κυρώσεις, κυρίως χρηματικού χαρακτήρα. Η κάθε πολιτεία, δηλαδή, κρατάει τη δική της στάση απέναντι στους «παραβάτες», σύμφωνα με τους νόμους της.
Όσον αφορά τη στάση των συνταγματολόγων απέναντι στον θεσμό του Εκλεκτορικού Κολλεγίου έχουν διαμορφωθεί, σε βάθος χρόνου, διαφορετικές και αντικρουόμενες απόψεις. Οι μεν υποστηρικτές του θεωρούν πως είναι αντιπροσωπευτικό του Αμερικανικού φεντεραλισμού, της κοινωνικής και πολιτικής ομοσπονδιοποίησης των Πολιτειών, καθώς ενισχύεται η πολιτική επιρροή των μικρότερων πολιτειών, ο δικομματισμός, ενώ το εκλογικό σύστημα αποκτά περισσότερο ενδιαφέρον από τα κοινά εκλογικά συστήματα των λοιπών χωρών του κόσμου. Οι πολέμιοί του δε, υποστηρίζουν ότι το σύστημα είναι αντιδημοκρατικό και αντισυνταγματικό, αφού προσφέρει τη δυνατότητα στις μικρότερες πολιτείες, όπου ούτε ο Πρόεδρος ούτε ο Αντιπρόεδρος δεν κέρδισαν την πλειοψηφία, να ψηφίζουν με «δύναμη» ψήφου τέσσερις φορές μεγαλύτερη απ’ ό,τι οι μεγάλες Πολιτείες. Επίσης, οδηγεί τους υποψηφίους στο να κάνουν προεκλογικό αγώνα μόνον σε Πολιτείες οι οποίες δεν είναι πολιτικά σταθερές, αλλοιώνοντας έτσι τον θεσμό. Μέχρι σήμερα πολλές συνταγματικές τροπολογίες έχουν κατατεθεί στο Κογκρέσο που προβλέπουν την αντικατάσταση του θεσμού με άμεση λαϊκή ψηφοφορία, ουδεμία εκ των οποίων έχει υπερψηφιστεί.
Συμπερασματικά, το εκλογικό σύστημα της έμμεσης αντιπροσωπείας των Ηνωμένων Πολιτειών παρουσιάζει πολλά στοιχεία σύγχρονης δημοκρατίας, αλλά και τρωτά σημεία όπως οι «σίγουρες» ψήφοι σε ορισμένες Πολιτείες. Εντούτοις, σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα, το σύστημα επιβιώνει και θα συνεχίσει να επιβιώνει στο απώτερο μέλλον, κυρίως λόγω της ιστορικότητάς του και της πεποίθησης πως αντικατοπτρίζει τη λαϊκή βούληση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- What is the Electoral College about?, The National Archives (official website), https://www.archives.gov/electoral-college/about
- About the Electors, The National Archives (official website), https://www.archives.gov/electoral-college/electors#why-vote
- Constitution of the US, The National Archives (official website), https://www.archives.gov/founding-docs/constitution-transcript
- What is the US electoral college?, BBC News, https://www.bbc.com/news/world-us-canada-15764542
Γεννημένος το 2001. Διανύει το πρώτο έτος των σπουδών του στο τμήμα Νομικής του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης. Έχει συμμετάσχει σε σεμινάρια με αντικείμενο το Διεθνές Δίκαιο, για το οποίο τρέφει μεγάλο ενδιαφέρον. Μιλάει αγγλικά και γερμανικά. Είναι μέλος του European Law Students’ Association (ELSA Komotini).
