Του Παναγιώτη Στέφου,
Αν ανατρέξει κανείς στις σελίδες της παγκόσμιας ιστορίας, θα ανακαλύψει πως λίγα κράτη είχαν αναπτύξει τόσες επαφές με ξένα έθνη όσο η Κίνα. Η χώρα διατηρούσε σταθερή επικοινωνία όχι μόνο με τις περιοχές που ανήκαν στη σφαίρα επιρροής της όπως η Ιαπωνία και η Κορέα, αλλά και με μακρινούς εμπορικούς σταθμούς όπως η Ινδία και η Αραβία. Οι αρχικές της σχέσεις με τη Δύση ήταν χαρακτηριστικά θετικές: είναι άλλωστε περίφημη η περίπτωση του Βενετού εξερευνητή Μάρκο Πόλο, ο οποίος την επισκέφθηκε κατά τον 13ο αιώνα και στον οποίο μάλιστα αποδόθηκε κρατικός έπαινος εκ μέρους του τότε αυτοκράτορα. Από τον 17ο αιώνα, ωστόσο, οι Μαντσούριοι Qing εδραίωσαν μία δυναστεία που εφάρμοσε πολύ πιο ξενοφοβική πολιτική απ’ ό,τι οι προκάτοχοί τους. Αντίστοιχα, οι Ευρωπαίοι έβλεπαν τις μοίρες τους σταδιακά να γίνονται όλο και σπουδαιότερες, λόγω των αποικιακών τους κατακτήσεων και η υπεροψία και ως εκ τούτου η δίψα τους για νέες παραχωρήσεις όλο και μεγάλωνε. Αυτό το ολοένα και πιο διογκωμένο χάσμα οδήγησε στην αιματοχυσία: κατά τους δύο πολέμους του οπίου, το αγγλικό ναυτικό συνέτριψε τις απαρχαιωμένες κινεζικές δυνάμεις που συντάχθηκαν για να το αντιμετωπίσουν. Μία νέα εποχή εγκαινιαζόταν για την Αυτοκρατορία, κατά την οποία τα συμφέροντα των αποικιοκρατικών Δυνάμεων θα έφερναν τη χώρα στο χείλος της κατάρρευσης. Επρόκειτο για μία περίοδο που αποτυπώνεται στην Κινέζικη ιστοριογραφία και λαϊκή συνείδηση ως «η εκατονταετία της εθνικής ταπείνωσης»
Η εξέγερση των Μπόξερς ξεκίνησε ως ένα ζήτημα της επαρχίας Shan-dong, στη βόρεια πεδιάδα της Κίνας, κατά το έτος 1898. Οι τοπικοί ιεραπόστολοι κατάφεραν μόνο μερικώς να προσηλυτίσουν τους κατά βάση Βουδιστές Κινέζους. Ο Χριστιανισμός ήταν ασύμβατος με την προγονολατρία, η οποία αποτελούσε ένα από τα συστατικά στοιχεία του κινεζικού πολιτισμού. Για πολλούς πατριωτικούς Κινέζους, η ίδια η ιδέα του ότι οι ιεραπόστολοι είχαν φτάσει στην Κίνα για να τους διδάξουν, ήταν πέρα για πέρα απαράδεκτη. Παραδοσιακά, ήταν η Κίνα εκείνη που δίδασκε τον πολιτισμό στους ξένους λαούς, και όχι το αντίθετο. Επίσης, πολλοί εκχριστιανισμένοι Κινέζοι χρησιμοποιούσαν την καινούργια επιρροή που ασκούσαν απέναντι στους Δυτικούς, ώστε να επωφεληθούν νομικά έναντι των συμπατριωτών τους.
Στα παραπάνω ζητήματα έρχονταν να προστεθούν οι επεκτατικές κινήσεις της Γερμανίας, ένα τότε νέο ακόμη κράτος, η οποία σε αντίθεση με την Αγγλία και τη Γαλλία, στερούνταν μία μεγάλη αποικιοκρατική αυτοκρατορία. Ο φόνος δύο Γερμανών Καθολικών ιερέων το 1897 δημιούργησε το πρόσχημα για την αρπαγή νέων εδαφικών παραχωρήσεων προς πλευράς αυτής της ανερχόμενης Δύναμης. Οι τελευταίες συνοδεύτηκαν με νέα νομικά δικαιώματα υπέρ των Χριστιανών ιερέων, τα οποία χρησιμοποιούνταν πολύ συχνά ενάντια στο κομμάτι του πληθυσμού που αρνούνταν να δεχτεί την πίστη.
Oι συγκυρίες αυτές δημιούργησαν διάχυτο μίσος για τους Δυτικούς στα κινεζικά λαϊκά στρώματα. Κεντρική συνιστώσα στην οργανωμένη κοινωνική αντίδραση, η οποία προέταξε πρώτη το θυμό της κατά των Ευρωπαίων, ήταν η πατριωτική πολιτοφυλακή γνωστή ως «Δίκαιη Αρμονική Γροθιά». Τα μέλη της έγιναν γνωστά στα μυαλά των Δυτικών ως «μπόξερς», λόγω των μυστικιστικών πολεμικών τεχνών που εξασκούσαν. Συμμετείχαν σε μαγικές τελετές που ισχυρίζονταν πως τους έκαναν αήττητους μπροστά στις σφαίρες των Ευρωπαίων, με αποτέλεσμα η φήμη του κινήματός τους να εξαπλωθεί. Κατά τις επιθέσεις τους ενάντια στους Δυτικούς και τους οπαδούς τους φώναζαν το σύνθημα: «Ενίσχυση στους Μαντσούριους, θάνατος στους ξένους».
Σε αυτό το σημείο θα ήταν εύλογο να αναφερθεί πως το κίνημα των Μπόξερς έβρισκε υποστηρικτές στα πιο υψηλά από τα κλιμάκια της ηγεσίας των Qing. Η πραγματικότητα ήταν πως οι βαθιά συντηρητικοί Μαντσούριοι είχαν πολλά να επωφεληθούν από τη ξενοφοβία των Μπόξερς. Οι Δυτικοί απειλούσαν την υπάρχουσα κοινωνική τάξη, και ως εκ τούτου ήταν μία ζωτική απειλή απέναντι στην παραμονή τους στην εξουσία. Ο κυβερνήτης της επαρχίας Shan-dong, ονόματι Yu-xian προσπάθησε να περιορίσει τις επιθέσεις κατά των Χριστιανών, διατηρώντας την τακτική του να φυλακίζει τους αρχηγούς του κινήματος των μπόξερς, η οποία ωστόσο δεν απέδωσε μακροπρόθεσμα αποτελέσματα. Ο Υu-xian καθαιρέθηκε, και στη θέση του τοποθετήθηκε ο Yuan Shi-Kai, ένας αξιωματούχος που ανήκε στη φυλή των Han, ο οποίος επίσης αποδείχθηκε απρόθυμος να πατάξει το κίνημα. Στην πραγματικότητα το λαϊκό συναίσθημα πλέον ήταν περισσότερο θετικό απέναντι στους μπόξερς παρά στα κυβερνητικά στρατεύματα που καλούνταν να τους διαλύσουν. Η χλιαρότητα της κυβερνητικής αντίδρασης είχε ερμηνευτεί από πολλούς ως επίσημη υποστήριξη, κάτι το οποίο παρείχε ακόμη μεγαλύτερη ηθική υποστήριξη προς το κίνημα.
Ένα γεγονός που επηρέασε τη ροή των πραγμάτων ήταν η απόκτηση ουσιαστικής κυβερνητικής αναγνώρισης από την πλευρά των Μπόξερς. Τον Ιανουάριο του 1900, η αυλή εξέδωσε ένα διάταγμα, το οποίο προστάτευε πλέον το δικαίωμα συγκέντρωσης για μέλη της οργάνωσης. Το σκεπτικό ήταν πως θα λειτουργούσαν σαν αντίβαρο προς τους εκχριστιανισμένους Κινέζους, οι οποίοι θεωρούνταν προδότες από τους Qing. Δηλωτικό προς την κατάσταση είναι το εξής υπόμνημα που κατατέθηκε από κυβερνητικό αξιωματούχο: «Αν υπήρχε ένα περιστατικό [οι Κινέζοι χριστιανοί] θα αντιστέκονταν στον εχθρό για εμάς ή θα συνωμοτούσαν υπέρ του; Δε χρειάζεται να είναι κανείς ευφυής για να το απαντήσει αυτό.»
Η φήμη των μπόξερς μεγάλωνε και εντός του χρόνου το κίνημα είχε διαδοθεί πέραν των ορίων της αρχικής του κοιτίδας, αγγίζοντας και γειτονικές επαρχίες. Ομάδες τους ξεκίνησαν να συρρέουν προς το Πεκίνο, την αυτοκρατορική πρωτεύουσα, σε ανησυχητικά μεγάλους αριθμούς. Τον Μάιο του 1900, ο κυβερνήτης της επαρχίας Zhili στην οποία υπαγόταν τότε το Πεκίνο, παρέδωσε την εξής αναφορά σχετικά με τους μπόξερς:
«Οι μπόξερς είχαν το ξεκίνημά τους στο Shan-dong. Αυτοί που διέδωσαν τις πολεμικές τους τέχνες είναι άστεγοι περιπλανώμενοι. Υποστήριζαν ότι με το να φέρουν φυλαχτά και να απαγγείλουν ψαλμούς, τα σπαθιά δεν τους διαπερνούν, και οι σφαίρες δεν τους πληγώνουν. Ταξίδευαν και παραπλανούσαν απλούς χωρικούς, ιδρύωντας γυμναστήρια και βωμούς όπου μαζεύονταν για να εξασκηθούν. Οι θεοί που λατρεύουν προέρχονται κυρίως από ιστορικές νουβέλες».
Παράλληλα οι μπόξερς γίνονταν όλο και πιο παράτολμοι στις επιθέσεις τους κατά των Χριστιανών. Η θέση τους ενισχύθηκε από τη ξηρασία που εκδηλώθηκε εκείνο το έτος, η οποία γέμισε τους επαρχιακούς δρόμους με πεινασμένους, νεαρούς αγρότες. Όταν οι ικεσίες τους προς τους θεούς δεν εισακούστηκαν, οι μπόξερς ήταν εκεί για να τους εξηγήσουν τον λόγο: «Οι Χριστιανοί έχουν προσβάλλει τους Θεούς»
Η σκηνή είχε πλέον τεθεί για τα αιματηρά επεισόδια που θα ταρακουνούσαν τον κόσμο. Οι Qing δε φαινόταν να το γνωρίζουν, αλλά η αυτοκρατορία τους ήταν στο όριο της κατάρρευσης. Μόλις 10 χρόνια αργότερα, η δυναστεία θα έπεφτε υπό το βάρος της ανάγκης της χώρας για αναμόρφωση. Πρώτα, όμως, η Κίνα είχε μία τελευταία ταπείνωση να υποστεί: την πολιορκία και λεηλάτηση της πρωτεύουσάς της.
Βιβλιογραφία
- Joseph W. Esherick (1987), The Origins of the Boxer Uprising, pp. 226-268, 270-272, 274-275, 281-282
- George B. Smyth (1900), Causes of Anti-Foreign Feeling in China, pp. 3, 10, 13
