Της Άλκηστης Κατσάλη,
Το 1915 ξεκινά μια μαρτυρική για τους Αρμένιους πορεία η οποία έμελλε να αποτελέσει την πρώτη γενοκτονία του 20ου αιώνα, με τη συστηματική εξόντωση 1.5 εκατομμυρίου ανθρώπων από την Οθωμανική αυτοκρατορία, την περίοδο 1915-1917. Στις 24 Απριλίου του 1915 οι τουρκικές αρχές συνέλαβαν 250 πνευματικούς ηγέτες των Αρμενίων στην Κωνσταντινούπολη. Η μέρα έμεινε γνωστή ως η «Κόκκινη Κυριακή». Υποστηρίζεται από τους ιστορικούς ότι η Γενοκτονία των Αρμενίων λόγω της τεράστιας βιαιότητάς της, υπήρξε ο «προάγγελος» του Ολοκαυτώματος των Εβραίων. Αυτό και μόνο μαρτυρεί την οδυνηρότητα του τραγικού αυτού γεγονότος.
Οι Αρμένιοι, ένας πανάρχαιος χριστιανικός λαός, ζούσαν ειρηνικά στην περιοχή του Καυκάσου της Ευρασίας για περισσότερο από 3.000 χρόνια. Η Αρμενία είναι η πρώτη χώρα στον κόσμο που στράφηκε στον Χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία τον 4ο αι. μ.Χ. Αρχικά επρόκειτο για μια ανεξάρτητη οντότητα, ωστόσο σταδιακά υπαγόταν από τη μία αυτοκρατορία στην άλλη. Κατά τον 15ο αιώνα η Αρμενία άρχισε να απορροφάται από την πανίσχυρη τότε Οθωμανική Αυτοκρατορία, στην οποία διάφοροι χριστιανικοί λαοί (Έλληνες, Ασσύριοι) άρχισαν να υφίστανται διωγμούς, βασανιστήρια κτλ. Βέβαια, στην Οθωμανική Αυτοκρατορία για πολλά χρόνια οι θρησκευτικές μειονότητες και κυρίως οι Αρμένιοι διέθεταν κάποια προνόμια, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είχαν πάντα τα ίδια δικαιώματα και ελευθερίες με τους μουσουλμάνους. Για παράδειγμα, οι χριστιανοί έπρεπε να πληρώνουν υψηλότερους φόρους από τους μουσουλμάνους, ενώ είχαν πολύ λίγα πολιτικά και νομικά δικαιώματα. Ωστόσο, παρά τις δυσκολίες και τις συνθήκες η αρμενική κοινότητα κατάφερε να μεγαλουργήσει. Οι Αρμένιοι είχαν την τάση να είναι πιο μορφωμένοι και πιο πλούσιοι από τους Τούρκους και αυτός ήταν ο λόγος που άρχισαν να δυσανασχετούν και να αναπτύσσουν αισθήματα μίσους προς τις μειονότητες της Αυτοκρατορίας.
Η έκρηξη του εθνικισμού προς τα τέλη του 19ου αιώνα, έκανε τον Σουλτάνο να υποπτεύεται τους Αρμένιους για αποσχιστικές τάσεις. Έτσι, ο Αβδούλ Χαμίτ Β’ δε δίστασε να προβεί σε άγριους διωγμούς εναντίον των Αρμενίων της επικράτειάς του, με αποκορύφωμα τις σφαγές στο Σασούν (1894) και τις μαζικές εκτελέσεις της διετίας 1894-1896. Ακολούθησε η επικράτηση των Νεοτούρκων, τον Ιούλιο του 1908. Όμως, η κατάσταση δεν άλλαξε για τους Χριστιανούς της Αυτοκρατορίας. Το νέο καθεστώς προέβη σε νέους διωγμούς των Αρμενίων τον Απρίλιο του 1909, στα Άδανα και την ευρύτερη περιοχή της Κιλικίας.
Το 1915 η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατέρρεε. Η μία ήττα διαδεχόταν την άλλη και η αυτοκρατορία έχασε πολλά από τα εδάφη της. Πρόσφυγες άρχισαν να καταφθάνουν από τα απολεσθέντα εδάφη, τους οποίους η Οθωμανική Αυτοκρατορία αδυνατούσε να φροντίσει. Έτσι, φτώχεια, πείνα και κακουχίες βασίλευαν σε αυτήν. Από εκείνη τη στιγμή η καχυποψία των Τούρκων για τους Αρμένιους αυξήθηκε περισσότερο. Τον Φεβρουάριο του 1915 ο Υπουργός Αμύνης Εμβέρ Πασάς, διέταξε να σταλούν στα κάτεργα όλοι οι Αρμένιοι που υπηρετούσαν στον οθωμανικό στρατό.
Όταν ξέσπασε ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος, Ρωσία και Οθωμανική Αυτοκρατορία βρέθηκαν σε αντίπαλα στρατόπεδα. Ταυτόχρονα, οι οθωμανικές θρησκευτικές αρχές δήλωσαν τζιχάντ ή ιερό πόλεμο, εναντίον όλων των χριστιανών εκτός από τους συμμάχους τους. Άρχισαν να θεωρούν τους Αρμένιους προδότες, καθώς θεωρούσαν ότι ήταν πρόθυμοι να πολεμήσουν εναντίον της Αυτοκρατορίας. Η αλήθεια είναι ότι οργανωμένα εθελοντικά τάγματα των Αρμενίων συντάχθηκαν με τον ρωσικό στρατό, στον αγώνα κατά των Τούρκων στην περιοχή του Καυκάσου. Το γεγονός αυτό έδωσε το έναυσμα στην τουρκική κυβέρνηση να προχωρήσει σε μαζική εξόντωση των Αρμενίων από τα εδάφη της Αυτοκρατορίας. Στις 24 Απριλίου 1915 σημειώθηκαν συλλήψεις, βασανισμοί και εκτελέσεις, κι έτσι ξεκίνησε και επίσημα η Γενοκτονία των Αρμενίων. Μετά απ’ αυτό, άρχισε ο διωγμός των Αρμενίων σε πορείες θανάτου μέσω της Μεσοποταμίας, στην έρημο χωρίς τροφή ή νερό. Όσοι σταματούσαν να ξεκουραστούν, πυροβολούνταν αμέσως. Την ίδια στιγμή, οι Νεότουρκοι δημιούργησαν μια «Ειδική Οργάνωση», η οποία οργάνωνε «διμοιρίες θανάτου» ή «τάγματα σφαγής» και έπρεπε να πραγματοποιήσει, όπως το έθεσε ένας αξιωματούχος, «εκκαθάριση των χριστιανικών στοιχείων». Αυτές οι ομάδες αποτελούνταν από δολοφόνους και άλλους πρώην κατάδικους. Πηγές αναφέρουν απαγωγές παιδιών και συστηματική ισλαμοποίησή τους καθώς και βιασμούς γυναικών, τις οποίες αργότερα πούλησαν ως σκλάβες. Το 1922, όταν η γενοκτονία ολοκληρώθηκε, στην Οθωμανική Αυτοκρατορία είχαν επιβιώσει μόλις 388.000 Αρμένιοι. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες ο ποταμός Ευφράτης άλλαξε την πορεία του για περίπου εκατό γιάρδες λόγω των άψυχων κορμιών που βρισκόντουσαν στο νερό. Οι καταγραφές από την εποχή, όπου και πολλά στοιχεία είναι ελλιπή, δείχνουν ότι περίπου 1.5 εκατομμύριο Αρμένιοι θανατώθηκαν από το 1914 μέχρι το 1923.
Η 24η Απριλίου έχει καθιερωθεί ως Ημέρα Μνήμης για την Αρμενική Γενοκτονία και τιμάται κάθε χρόνο από την Αρμενική διασπορά. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Αρμενική Γενοκτονία ήταν εν γνώσει των Γερμανών, συμμάχων των Οθωμανών στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ιστορική έρευνα έχει φέρει στο φως ντοκουμέντα ότι οι Γερμανοί ενθάρρυναν τους Οθωμανούς στην εξόντωση των Αρμενίων, επειδή τους θεωρούσαν προσκείμενους στους Ρώσους.
Βιβλιογραφία
- Cohen R., Η Παγκόσμια Διαπορά, εκδ. Παπαζήση, 2003, σσ.99-104
- Schaller Dominik J, Zimmerer Jürgen (2008), “Late Ottoman genocides: the dissolution of the Ottoman Empire and Young Turkish population and extermination policies – introduction”, Journal of Genocide Research, pp. 7–14
- Θέλω να ευχαριστήσω τη φίλη και συμφοιτήτριά μου την Ελίνα, για τις πολύτιμες πληροφορίες και την βοήθειά της και να αφιερώσω αυτό το άρθρο σε αυτήν και τους παππούδες της, που ζουν ακόμα στην Αρμενία
Γεννημένη το 2000 και μεγαλωμένη στα Γρεβενά. Σπουδάζει Ιστορία και Αρχαιολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και κατά καιρούς παρακολουθεί διάφορες επιμορφώσεις στον τομέα της, φέροντας έντονο ενδιαφέρον στην Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία. Στον ελεύθερό της χρόνο επιλέγει να διαβάζει ιστορικά βιβλία και ποίηση.
