Της Μαριλίνας Γερασίμου,
Αν υπάρχει πλέον ένα σύμβολο της σύγχυσης και του φόβου που βιώνουμε τις τελευταίες εβδομάδες λόγω της εξάπλωσης του ιού COVID-19, είναι η χειρουργική μάσκα. Όταν κάποιος γυρίσει να κοιτάξει την ακόμα εν εξελίξει ιστορία της πανδημίας του 2020, αυτά τα άσπρα και γαλάζια παραλληλόγραμμα που καλύπτουν το στόμα και τη μύτη θα κυριαρχήσουν στην εικόνα. Οι μάσκες άρχισαν να εμφανίζονται μαζικά στα πρόσωπα των απλών πολιτών σχεδόν αμέσως μετά την είδηση της μετάδοσης του ιού, πρώτα στην Ασία, όπου ήταν ήδη συνηθισμένες και έπειτα, στην Ευρώπη. Πλέον, οι μάσκες βρίσκονται παντού και πουθενά, αν αναλογιστούμε τις σοβαρές ελλείψεις που υπάρχουν σε αυτές. Φωτογραφίες με ανθρώπους φορώντας μάσκες αποτελούν πλέον αναπόσπαστο κομμάτι κάθε ρεπορτάζ σχετικά με την πανδημία. Εξάλλου, η ίδια η μετάδοση, ο ίδιος ο μικροσκοπικός οργανισμός δεν μπορεί να φωτογραφηθεί: η μάσκα είναι η απόδειξη της ύπαρξής του.
Πιο πολύ από οτιδήποτε άλλο, η μάσκα έχει γίνει το άβαταρ του ιού: σύμβολο του επικείμενου φόβου μας, της επιθυμίας μας να κρυφτούμε, της αδυναμίας μας να προστατευτούμε και της θέλησης να κάνουμε κάτι, οτιδήποτε, ώστε να φαίνεται ότι αναλαμβάνουμε δράση. Αυτή είναι απλώς η τελευταία προσέγγιση αυτού του αντικειμένου που έχει κατακτήσει μια σημαντική θέση στις ζωές μας, ίσως και στην κουλτούρα μας, από τότε που δημιουργήθηκε περίπου στα μέσα του 1890. Οι μάσκες, πέρα από την αποστειρωμένη ιατρική χρήση τους, αντιπροσωπεύουν την ασφάλεια και την προστασία, την αλληλεγγύη, τη διαμαρτυρία, το ρατσισμό, τις καινούργιες τάσεις της μόδας και τώρα, την πανδημία.
Οι σημερινές ανάγκες και η εκτεταμένη χρήση τους έχει οδηγήσει αφενός στην απειλή έλλειψής τους, αφετέρου στην αντιμετώπισή τους υπό μία νέα οπτική, αυτή του απαραίτητου θα λέγαμε αξεσουάρ, που δίχως αυτό δε νοείται να βγεις από το σπίτι. Είναι γεγονός πως μεγάλοι οίκοι μόδας, επιθυμώντας να συμβάλουν με τον τρόπο τους στην προσπάθεια ενάντια στη μετάδοση του ιού, έχουν επιστρατεύσει τα μέσα και το δυναμικό που διαθέτουν, ώστε να παράξουν ασφαλείς χειρουργικές μάσκες, οι οποίες θα χρησιμοποιηθούν από το ιατρικό προσωπικό σε νοσοκομεία της Ευρώπης. Πέρα όμως, από αυτήν την ανιδιοτελή προσφορά, η βιομηχανία της μόδας άδραξε την ευκαιρία για τη δημιουργία μιας νέας τάσης, η οποία φαίνεται να βρίσκει πρόσφορο έδαφος για την εδραίωσή της. Μάσκες με τα λογότυπα σπουδαίων οίκων κυριαρχούν στα social media και πωλούνται ως αξεσουάρ σε τιμές που αναλογούν στην υψηλή ραπτική. Στη βάση όμως, της μεγάλης σημασίας που δίνουμε στο ανθρώπινο πρόσωπο και στις εκφράσεις του, το να καλύπτουμε μέρος του, το να κρύβουμε το πιο γυμνό και προσιτό κομμάτι του εαυτού μας, μπορεί να θεωρηθεί εύλογα μια κίνηση απομάκρυνσης. Η μάσκα ως αξεσουάρ δημιουργεί ένα φράγμα ανάμεσα σε αυτόν που τη φοράει και στους γύρω του. Υποδηλώνει τη διάθεσή του να προστατευτεί από αυτούς και ταυτόχρονα, την αδυναμία του να έρθει σε στενότερη επαφή με αυτούς.
Σχεδιαστές και ψυχολόγοι αναφέρουν ότι στο παρελθόν οι μάσκες δημιουργούσαν ένα αίσθημα ανασφάλειας στους θεατές και τους πολίτες γενικότερα. Αντίθετα στη φετινή σεζόν οι άνθρωποι ήταν όλο και πιο ενθουσιώδεις στην ιδέα. Είναι αυτό όμως, πράγματι μια θετική εξέλιξη; Πέρα από το ζήτημα της αισχροκέρδειας που μπορεί να εγείρει η κατασκευή και η πώλησή τους από οίκους υψηλής ραπτικής εν μέσω μιας παγκόσμιας κρίσης, θα πρέπει να αναρωτηθούμε τι είναι αυτό που ωθεί τους ανθρώπους να αντιλαμβάνονται πλέον τη μάσκα ως κάτι πολύ παραπάνω από ένα απλό μέσο ιατρικής προστασίας.
Η απαιτούμενη χρήση τους στις μέρες μας αποτελεί το τέλειο άλλοθι για την επέκταση της χρήσης τους στην καθημερινότητά μας, ενώ η πραγματική αιτία για αυτήν την επιλογή θα πρέπει να αναζητηθεί σε ζητήματα πέραν της πανδημίας. Η κάλυψη που προσφέρει η μάσκα ως αξεσουάρ αποτελεί την ιδανικότερη απεικόνιση της απομόνωσης που χαρακτηρίζει την εποχή μας. Μπορεί να θεωρηθεί μια δήλωση του σύγχρονου ανθρώπου, ο οποίος επιθυμεί να διατηρεί όσο το δυνατόν μεγαλύτερη απόσταση από τους γύρω του, να κρατά τα συναισθήματά του για τον εαυτό του, να υψώνει τοίχους για να προστατευτεί ή και να προστατεύσει. Τη στιγμή, λοιπόν, που η κοινωνική απομόνωση θεωρείται απαιτούμενη και επιβραβεύεται, εύκολα μεταβάλλεται σε συνειδητή επιλογή και στάση ζωής. Και όταν πλέον θα αφήσουμε την κατάσταση αυτή πίσω μας, τα κατάλοιπα θα σημαδέψουν την επιστροφή μας στην κανονικότητα, εξαφανίζοντας και τα τελευταία απομεινάρια της ανθρώπινης επικοινωνίας.
Κι εμείς οφείλουμε να αντισταθούμε στη βολή που μας προσφέρει η απομόνωση, να μην την ενστερνιστούμε, να μην την καθιερώσουμε. Στόχος μας βγαίνοντας από αυτήν τη δοκιμασία πρέπει να είναι η επιδίωξη της επικοινωνίας και όχι η αποφυγή της εξαιτίας του φόβου, της ανασφάλειας και του εγωισμού μας. Στην προσπάθεια της ανθρωπότητας να ορθοποδήσει, έχουμε ανάγκη από συνεργασία και αλληλεγγύη, όχι φραγμούς και τοίχους. Ας αφήσουμε λοιπόν, τις μάσκες να μας θυμίζουν τους δύσκολους καιρούς που βιώνουμε και ας μην κρύψουμε το χαμόγελό μας πίσω από αυτές.
Γεννημένη το 2001 στην Αθήνα, είναι φοιτήτρια της Νομικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Μεγαλύτερο πάθος της είναι οι αντιλογίες και ένα πράγμα που δε θα μπορούσε να λείπει από τη ζωή της είναι τα ταξίδια. Μετράει συμμετοχές σε μοντέλα προσομοιώσεων και διεθνή συνέδρια, ενώ στο κέντρο των ενδιαφερόντων της βρίσκονται η μουσική, η τέχνη και τα πολιτικά και κοινωνικά θέματα.
