Του Πέτρου-Ορέστη Κατσούλα,
Αποτελώντας είδος που ανήκει στην επονομαζόμενη συνδυαστική λογοτεχνία, στο έργο του Οι αόρατες πόλεις ο Ίταλο Καλβίνο επιχειρεί μία διερεύνηση του κόσμου, αξιοποιώντας τα λογοτεχνικά εργαλεία. Μέσα στο μυθιστόρημα διαπλέκονται το χιούμορ, ο προβληματισμός, ο στοχασμός, η έκπληξη, η αναζήτηση μίας λύσης σε έναν ατέρμονο λαβύρινθο της σύγχρονης πραγματικότητας.
Το μυθιστόρημα Οι αόρατες πόλεις δημοσιεύτηκε το 1972, όταν ο Calvino πειραματίστηκε με τον στρουκτουραλισμό. Το μυθιστόρημα δημοσιεύτηκε το 1974 στις Ηνωμένες Πολιτείες, ενώ έχει μεταφραστεί και διαδοθεί σχεδόν σε όλο τον κόσμο. Το έργο είναι δομημένο με αυστηρή συμμετρικότητα. Το έργο δομείται πάνω στην ανταλλαγή απόψεων μεταξύ του Kublai Kan και του Marco Polo: ο πρώτος είναι ο αυτοκράτορας των Τατάρων που ανέθεσε στον Μάρκο την αποστολή να διατρέξει ολόκληρη την αυτοκρατορία του και να αναφέρει στον αυτοκράτορα νέα σχετικά με τις συνθήκες των διάφορων πόλεων που βρίσκονται σε αυτήν. Χρησιμοποιώντας αυτό το λογοτεχνικό εύρημα ο Calvino χωρίζει το βιβλίο σε 11 θεματικούς πυρήνες, καθένας από τους οποίους ομαδοποιεί 5 πόλεις
Φυσικά, οι αόρατες πόλεις, αν και δεν είναι ένα κείμενο επιστημονικής φαντασίας, μας μεταφέρουν εντούτοις σε έναν κόσμο διαφορετικό, αλλόκοτο, «εξωγήινο» θα μπορούσε κάποιος να πει. Αυτό το συναίσθημα δημιουργείται από την ετερότητα και την συγκλονιστική ποικιλομορφία των μικρών ιστοριών που ξεδιπλώνονται στον αναγνώστη. Οι αόρατες πόλεις βρίσκονται στην πραγματικότητα σε έναν απομακρυσμένο κόσμο και εμπνέονται στην φαντασμαγορική φαντασία και τον οραματισμό του Μάρκο Πόλο. Ο Marco είναι ο εξερευνητής κατ’ εξοχήν και ταυτόχρονα ο αφηγητής φανταστικών τόπων, για τους οποίους δεν θα μπορούσε να υπάρξει ένας πιο κατάλληλος χαρακτήρας για το μυθιστόρημα του Καλβίνο. Η βάση των αόρατων πόλεων είναι επομένως το φανταστικό ταξιδιωτικό βιβλίο του Βενετού εξερευνητή.
Ο Calvino χωρίζει την αφήγησή του σε πολλές μικρές αυτόνομες ιστορίες που με έναν μοναδικό τρόπο συνδέονται μεταξύ τους μέσα από έναν κοινό παρονομαστή. Ο Ιταλός ερευνητής και διανοούμενος, αν και χαρακτηρίζεται από μία γραφή ανάλαφρη και αριστοτεχνικά περιγραφική, σίγουρα δεν είναι επιφανειακός: καταφέρνει να εισάγει όλα αυτά τα περιθώρια μελετών και εννοιών ξεκινώντας από μία αλληγορία, που πολλές φορές θυμίζει παιδική αφήγηση. Το έργο πραγματεύεται το χάος που χαρακτηρίζει την πραγματικότητα στη σύγχρονη πόλη. Ο Calvino είχε πάντα ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον να καταδείξει τη χαοτική φύση του κόσμου, την οποία αντιμετωπίζει με μία διάχυτη ειρωνεία. Η πραγματικότητα αντιμετωπίζεται ως ένα διαταραγμένο σύνολο ανθρώπων, καταστάσεων, προβλημάτων, που δημιουργούν σύγχυση στο άτομο, τον οδηγούν να χάσει τον προσανατολισμό του, την κοινωνικοηθική του ακεραιότητα. Το όνειρο, η φαντασία, η ικανότητα να συλλάβουμε ανύπαρκτους χωροχρόνους που διαρθρώνουν το έργο του.
Στο έργο βρίσκουμε έντονη επιρροή από το έργο Utopia του Thomas More. Αυτό που αποτελεί το πραγματικό αντικείμενο του μυθιστορήματος είναι η αναζήτηση ενός ευτυχισμένου κόσμου και ενός χώρου ικανού να καλωσορίσει τον άνθρωπο. Η ουτοπία παραμένει στη σφαίρα του φανταστικού, αν και ο Καλβίνο της προσδίδει μία αρκετά ρεαλιστική διάσταση, αυτή της δημιουργίας ενός καλύτερου κόσμου. Το φανταστικό στοιχείο αποτελεί μάλλον το μέσο για τον προβληματισμό γύρω από την ιδέα της ίδιας της πόλης, η οποία αποτελεί ένα μικρόκοσμο και μία προβολή της σκοτεινής πολλές φορές πραγματικότητας που περιβάλλει το σύγχρονο άνθρωπο.
Η ατμόσφαιρα του έργου είναι ασυνήθιστη, τόσο λόγω αυτής της αντισυμβατικής προσέγγισης όσο και της ασυνήθιστης φύσης των πόλεων που προτείνονται στα μάτια μας. Η δομή είναι εξίσου πολύπλοκη. Έχουμε να κάνουμε με μια αφηγηματική ενσωμάτωση, με επάλληλα επίπεδα αφήγησης, δομημένα σε αστικές περιγραφές. Αυτές οι περιγραφές επίσης ακολουθούνται μεταξύ τους με μια πολύ περίπλοκη σειρά η οποία είναι εξαιρετική. Ο αναγνώστης δεν είναι ποτέ όπου αναμένει να είναι.
Οι πόλεις που περιγράφει ο Calvino είναι αρχικά αόρατες επειδή ο Kublai Khan δεν τις βλέπει. Εκχωρεί το βλέμμα του στον ταξιδιώτη. Ο Μάρκο Πόλο βλέπει πόλεις που δεν βλέπει ο Kublai Khan. Ωστόσο, ο Marco Polo είναι επίσης αναγνώστης της πραγματικότητας: την αποκρυπτογραφεί, τη δημιουργεί. Είναι αυτός που αντιλαμβάνεται τη φύση κάθε πόλης, απομονώνοντας τα συστατικά στοιχεία και την ιδιαιτερότητά της. Ταξιδεύει, εντοπίζει, καταγράφει την ταυτότητα του τόπου, αναφέρει και λέει. Ο Kublai Khan πρέπει να βασιστεί σε αυτόν. Ομοίως ο αναγνώστης.
Εντούτοις, οι πόλεις είναι επίσης αόρατες επειδή είναι απίθανες. Μουσειακές πόλεις, υπόγειες ή εναέριες πόλεις, άδειες ή οι κορεσμένες πόλεις αποτελούν τα μοτίβα που ο Ιταλός συγγραφέας χρησιμοποιεί, προκειμένου να δώσει μία οπτική παρουσία. Το ουτοπικό ρεύμα βρίσκει πράγματι μια σταθερά στον προβληματισμό σχετικά με τη δομή, την αρχιτεκτονική της πόλης και το συμβολικό της πεδίο. Έτσι εδώ έχουμε αφηρημένες δομές πόλεων που μπορούν να γίνουν νοητές μόνο σε ένα φανταστικό και υπερβατικό επίπεδο.
Η σύζευξη ρεαλισμού και ουτοπίας επιτυγχάνεται με έναν μοναδικό τρόπο στο έργο αυτό, το οποίο μπορεί να συνοδεύσει τις ημέρες αυτές της κοινωνικής απομόνωσης και της πνευματικής αναζήτησης. Τα συναισθήματα που θα γεννηθούν στο τέλος του βιβλίου είναι ανάμεικτα. Σίγουρα μία γεύση ειρωνείας και μια έντονη κριτική ματιά στη μοντέρνα σύλληψη του κόσμου θα αποτελέσουν σχεδόν μηχανικές αντιδράσεις του αναγνώστη, ο οποίος καλείται να ταξιδέψει σε έναν μυστηριώδη κόσμο.
Είναι υποψήφιος διδάκτωρ συγκριτικού, δημοσίου και ευρωπαϊκού δικαίου (Πανεπιστήμιο Paris II Panthéon-Assas). Πτυχιούχος της Νομικής σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών στο Δημόσιο Δίκαιο του Πανεπιστημίου Paris II Panthéon-Assas, με ισχυρή βάση στο ευρωπαϊκό δίκαιο, το δημόσιο δίκαιο και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Φέρει δικηγορική εμπειρία σε αντικείμενα δημοσίου δικαίου αλλά και πολιτικής και διοικητικής δικονομίας, από άσκηση στο Νομικό Συμβούλιο του Κράτους. Κατά το παρελθόν είχε ενεργή συμμετοχή στην ELSA ως πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου, συμμετοχή σε προσομοιώσεις οργανισμών και πρακτική άσκηση στο Υπουργείο Εξωτερικών.
