Της Αλεξάνδρας Οικονόμου,
Η υπόθεση αφορούσε μια γυναίκα, γεννηθείσα το έτος 1978 στην Άρτα, της οποίας η εκπαίδευση περιορίστηκε στη στοιχειώδη (τελείωσε μόνο το δημοτικό). Το 2007 τέλεσε γάμο κι έκτοτε εγκαταστάθηκε στο σπίτι του συζύγου της, μαζί με τα πεθερικά της. Το έτος 2008 γέννησε το πρώτο της τέκνο. Το ίδιο έτος κι ενώ το παιδί ήταν ακόμα μωρό, η κατηγορουμένη, ευρισκόμενη σε κατάσταση ψυχολογικής διαταραχής, έβαλε τα δύο της χέρια στο λαιμό του παιδιού και το σήκωσε με δύναμη πάνω. Αμέσως, το παιδί άρχισε να μελανιάζει και να κλαίει, έχοντας σπασμούς. Όταν η μητέρα συνειδητοποίησε τι έκανε, αμέσως σταμάτησε. Το παραπεμπτικό βούλευμα απηύθυνε την κατηγορία της απόπειρας ανθρωποκτονίας, χωρίς να αναγνωρίζει στην κατηγορουμένη εκούσια υπαναχώρηση από την πράξη της, με την αιτιολογία ότι εμποδίστηκε να ολοκληρώσει την πράξη της, επειδή αντιλήφθηκε τα πεθερικά της που έμπαιναν στο σπίτι εκείνη τη στιγμή.
Το εφετείο δέχτηκε ότι η κατηγορουμένη πράγματι σταμάτησε την πράξη της εκουσίως κι από μόνη της, ενώ μπορούσε να την ολοκληρώσει. Το δικαστήριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η υπό κρίση υπόθεση συνιστά περίπτωση αποτυχημένου εγκλήματος (ΑΠ 839/1991). Εν τέλει, λοιπόν, η κατηγορούμενη κρίθηκε ενοχή για το έγκλημα της απόπειρας ανθρωποκτονίας με πρόθεση (299 παρ. 1 ΠΚ), σε κατάσταση ελαττωμένης ικανότητας καταλογισμού, λόγω ψυχικής διαταραχής, όπως προέκυψε από την ιατροδικαστική πραγματογνωμοσύνη. Η προβλεπόμενη ποινή για την απόπειρα ανθρωποκτονίας ήταν τουλάχιστον 10 έτη κάθειρξη.
Το θεμελιώδες ζήτημα που ανέκυψε εν προκειμένω αφορούσε τη δυνατότητα αναγνώρισης διπλής μείωσης της ποινής, τόσο επί αναγνώρισης τέλεσης μόνο απόπειρας του εγκλήματος, κατά το άρθρο 42 του προϊσχύσαντος ΠΚ, όσο και της αναγνώρισης μειωμένης ικανότητας καταλογισμού, κατά το άρθρο 36 του προϊσχύσαντος ΠΚ.
Στο άρθρο 85 του προϊσχύσαντος ΠΚ αναφερόταν ότι η μείωση της ποινής μπορεί να γίνει μόνο μια φορά, εντός του προβλεπόμενου πλαισίου ποινής κατά το άρθρο 83 ΠΚ. Ο ΑΠ δεχόταν σταθερά ότι μόνο μια φορά μπορεί να γίνει μείωση της ποινής, ανεξάρτητα από την αναγνώριση περισσότερων ελαφρυντικών περιστάσεων κι από εκεί και πέρα ο δικαστής όφειλε να συνεκτιμά εντός του ήδη σχηματιζόμενου ορίου, ποιο ακριβώς θα είναι το ύψος της ποινής κατά το άρθρο 79 ΠΚ (ΑΠ 931/1996,747/2000, 27/2010). Παρά την πάγια αυτή θέση της νομολογίας, γινόταν δεκτό από τη θεωρία ότι μπορεί να υπάρξει διπλή μείωση του ορίου ποινής, αν ο ένας λόγος αφορά το μειωμένο άδικο κι ο άλλος τη μειωμένη ενοχή. Εν προκειμένω, ο λόγος μειωμένου αδίκου έγκειτο στην τέλεση απόπειρας του εγκλήματος κι ο λόγος της μειωμένης ενοχής αφορούσε την ελαττωμένη ικανότητα προς καταλογισμό (36ΠΚ).
Οι λόγοι που επέβαλαν να γίνει δεκτή η παραπάνω θέση είναι οι εξής:
- Το Σύνταγμα, στο άρθρο 25 παρ.1 αναγνωρίζει την αρχή της αναλογικότητας κατά την επιβολή ποινής. Αυτό σημαίνει ότι η ποινή που θα επιβάλει στη συγκεκριμένη περίπτωση ο δικαστής θα πρέπει να είναι ανάλογης-ίσης βαρύτητας με το έγκλημα που διέπραξε ο κατηγορούμενος.
- Η τακτική της διπλής μείωσης της ποινής δεν ήταν άγνωστη στον ποινικό νομοθέτη, που αναγνωρίζει λόγους μείωσης της ποινής ως προς το άδικο, όπως συμβαίνει στην υπέρβαση άμυνας και στην κατάσταση ανάγκης (άρθρα 23 και 25 Παρ. 3 ΠΚ) και στην απόπειρα με την απλή συνέργεια (άρθρα 42 και 47 αντίστοιχα). Υπάρχουν, παράλληλα και λόγοι μείωσης που αφορούν την ενοχή, όπως είναι επί παραδείγματι η υπέρβαση της κατάστασης ανάγκης (άρθρο 32 παρ. 2 ΠΚ), η τέλεση της πράξης σε κατάσταση διατάραξης συνείδησης (άρθρο 35 παρ. 2) κι η ελαττωμένη ικανότητα προς καταλογισμό (άρθρο 36 παρ. 1 ΠΚ).
- Το άρθρο 6 παρ. 1 ΕΣΔΑ κάνει λόγο για δίκαιη δίκη, στην έννοια της οποίας εντάσσεται κι η επιβολή δίκαιης ποινής κι όχι υπέρμετρης σε σχέση με την ενοχή που έχει αναγνωριστεί στο δράστη. Σημειώνεται ότι η διάταξη έχει υπερνομοθετική ισχύ κι άρα, η κοινή νομοθεσία του ΠΚ πρέπει να ερμηνεύεται υπό το φως της δίκαιης δίκης.
Στην περίπτωση αυτή, λοιπόν, που η κατηγορούμενη κρίθηκε ενοχή για απόπειρα ανθρωποκτονίας με πρόθεση σε ήρεμη ψυχική κατάσταση, το όριο ποινής είναι τουλάχιστον 10 έτη κάθειρξη. Λόγω της αναγνώρισης ελαφρυντικού του άρθρου 83 περ. β’ ΠΚ (άδικο) και του άρθρου 36, που αφορά ελαττωμένη ικανότητα καταλογισμού (ενοχή), έγινε διπλή μείωση της ποινής κατά το άρθρο 42 παρ. 1 και του άρθρου 83 του προϊσχύσαντος ΠΚ. Εν τέλει, η κατηγορουμένη καταδικάστηκε, ενόψει του άρθρου 79 ΠΚ, σε 5 έτη κάθειρξη. Μέσα από αυτή την απόφαση, έγινε αντιληπτό ότι χρήζει νομοθετικής μεταβολής το άρθρο 85 ΠΚ, ενόψει των προβλημάτων που ήδη αναφέρθηκαν.
Πλέον, λοιπόν, το ζήτημα αυτό της διπλής μείωσης της ποινής έχει επιλυθεί νομοθετικά, αφού με το άρθρο 85 του νέου ΠΚ προβλέφθηκε ότι όταν στο πρόσωπο του υπαιτίου συντρέχουν περισσότεροι λόγοι μείωσης της ποινής ή όταν συντρέχουν ένας ή περισσότεροι τέτοιοι λόγοι μαζί με ελαφρυντικές περιστάσεις του άρθρου 84 ΠΚ ή περισσότερες ελαφρυντικές περιστάσεις, το δικαστήριο ελαττώνει περαιτέρω το κατώτατο όριο της μειωμένης κατά το άρθρο 83 ποινής ως εξής: α) τα πέντε έτη μειώνονται σε τρία, β) τα δύο έτη σε ένα, γ) το ένα έτος, σε έξι μήνες και δ) η μειωμένη ποινή της φυλάκισης σε παροχή κοινωφελούς εργασίας ή χρηματική ποινή.
Η απόφαση αυτή, αλλά και η νομοθετική επίλυση του σοβαρού αυτού ζητήματος μάς υπενθυμίζει το ρόλο της δικαιοσύνης και τούτος είναι ο εξής: «Αν το δίκαιο είναι ο λόγος του δυνατού πάνω στον αδύνατο που έχει παραβεί τις επιταγές του, μήπως η δικαιοσύνη (πρέπει να) είναι το χέρι του δυνατού που σηκώνει από κάτω τον πεσμένο αδύνατο;»
Πηγές
- Υπ’ αριθμόν 12/2018 απόφαση Εφετείου Ιωαννίνων
- Νέος Ποινικός Κώδικας
- ΑΠ 931/1996,747/2000, 27/2010
Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην πόλη της Πρέβεζας, όπου ολοκλήρωσε την δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Πλέον σπουδάζει στη Νομική του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης. Γνωρίζει αγγλικά και γερμανικά.
