Του Νικόλαου Καραμήτρου,
Προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής˙μία θέση άκρως ενδιαφέρουσα και γοητευτική, η θέση του πλανητάρχη. Επιφορτισμένη με τεράστια ευθύνη, εύκολα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μία εκ των πιο απαιτητικών θέσεων πολιτικής εξουσίας. Πώς άλλωστε να μην είναι όταν ο κάτοχός της ηγείται σε μια σύγχρονη παγκόσμια υπερδύναμη;
Ως αρχηγός μιας ομοσπονδιακής συνταγματικής δημοκρατίας, αποτελούμενης από 50 πολιτείες και μια ομοσπονδιακή περιφέρεια, καθώς και αρχηγός της ομοσπονδιακής κυβέρνησης, ο Πρόεδρος των Η.Π.Α. έχει διευρυμένες και σημαντικότατες αρμοδιότητες, προβλεπόμενες ρητά στο Αμερικανικό Σύνταγμα του 1787. Καίτοι, σύμφωνα με τα εδάφια 1, 2, 3 του άρθρου 2 του Συντάγματος των Η.Π.Α., ο Πρόεδρος είναι αρμόδιος για την εκτελεστική εξουσία του κράτους, έχει ουσιαστική πολιτική εξουσία επί των Ενόπλων Δυνάμεων, του Υπουργικού Συμβουλίου, του Δικαιώματος Απόδοσης Χάρης και των Διορισμών, η θέση του δε διαφεύγει του δικαστικού και πολιτικού ελέγχου, όπως και οι υπόλοιποι Πολιτικοί Αξιωματούχοι.
Το εδάφιο 4 του άρθρου 2 του Αμερικανικού Συντάγματος ορίζει ότι ο Πρόεδρος, ο Αντιπρόεδρος και όλοι οι Πολιτικοί Αξιωματούχοι θα εκπίπτουν του αξιώματός τους, ύστερα από παραπομπή και καταδίκη. Ωστόσο, η καθαίρεση προέδρου, η οποία μέχρι και σήμερα δεν έχει εφαρμοστεί ακόμη, είναι επακόλουθο μιας σύνθετης διαδικασίας που διενεργείται από τη Βουλή των Αντιπροσώπων και τη Γερουσία. Η διαδικασία της καθαίρεσης αποτελείται από δύο διαφορετικά στάδια: της υποβολής πρότασης μομφής και της εκδίκασης της υπόθεσης.
Το πρώτο στάδιο εμπίπτει στις αρμοδιότητες της Βουλής των Αντιπροσώπων. Αυτή έχει το αποκλειστικό δικαίωμα παραπομπής του Προέδρου σε δίκη, σύμφωνα με το εδάφιο 2 του άρθρου 1 του Συντάγματος. Αρχικά, διενεργείται έρευνα μέσω της δικαστικής επιτροπής του Λευκού Οίκου. Σε περίπτωση που υπάρχουν υποψίες ενοχής του Προέδρου, οι βουλευτές υποβάλλουν με απλή πλειοψηφία πρόταση μομφής, η οποία παραπέμπεται στη Γερουσία. Σήμερα, η απλή πλειοψηφία αντιστοιχεί σε 218 βουλευτές από τους 435 ψηφίζοντες που συγκροτούν τη Βουλή των Αντιπροσώπων. Η κατηγορία πρέπει να συνοδεύεται από τους ισχυρισμούς της Βουλής και από αιτιολογημένη πρόταση.
Στην παρούσα στιγμή είναι καλό να τονιστούν οι λόγοι για τους οποίους μπορεί να ασκηθεί πρόταση μομφής κατά του Προέδρου. Το άρθρο 2 εδάφιο 4 προβλέπει πως ο Πρόεδρος καταδικάζεται για προδοσία, δωροδοκία ή άλλα σοβαρά εγκλήματα και πλημμελήματα. Καθώς ο συντακτικός νομοθέτης είναι λακωνικός ως προς την άσκηση προτάσεως μομφής, το Κογκρέσο παρέθεσε άλλες τρεις πιθανές κατηγορίες κατά του αρχηγού του κράτους. Ο Πρόεδρος δε θα πρέπει να υπερβαίνει και να κακομεταχειρίζεται ηθελημένα τις αρμοδιότητες που προβλέπει το Σύνταγμα του 1787, να επιδεικνύει συμπεριφορά μη συμβατή με τη φύση και τον σκοπό της θέσης του και να εκμεταλλεύεται αυτή για ατομικούς σκοπούς. Εντούτοις, αξιοσημείωτο είναι πως το Κογκρέσο δεν περιορίζεται μόνον στις προαναφερθείσες κατηγορίες και μπορεί κατά την κρίση του να διαπιστώνει νέες αξιόποινες παραβάσεις.
Για το δεύτερο και σημαντικότερο στάδιο, της εκδίκασης του παραπεμφθέντος Προέδρου, αρμόδιο όργανο είναι η Γερουσία. Το στάδιο προβλέπεται ρητά στο εδάφιο 3 του άρθρου 2 του Συντάγματος. Προκειμένου να καταδικαστεί ο Πρόεδρος, είναι απαραίτητη η ψηφοφορία και ο σχηματισμός ειδικής πλειοψηφίας 2/3 (σήμερα 66/100) από τους γερουσιαστές. Κατά την εκδίκαση του Προέδρου, στη Γερουσία προεδρεύει ο Πρόεδρος του Ανώτατου Δικαστηρίου. Οι ποινές που επιβάλλονται, εάν καταδικαστεί ο Πρόεδρος, δεν υπερβαίνουν την έκπτωση από το αξίωμα και τον αποκλεισμό του από το να κατέχει οποιοδήποτε αξίωμα, τιμητικό ή έμμισθο στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Τέλος, η καταδίκη του από τη Γερουσία σημαίνει πως ο πρώην Πρόεδρος θα θεωρείται υπεύθυνος και θα μπορεί να υπόκειται σε δίκη, παραπομπή, καταδίκη και τιμωρία στα τακτικά ή ομοσπονδιακά κρατικά δικαστήρια, σύμφωνα με τον νόμο.
Στο παρελθόν η διαδικασία της καθαίρεσης του Προέδρου έχει εκκινηθεί τρεις φορές, δίχως όμως να ολοκληρωθεί. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση του 17ου Προέδρου των Η.Π.Α. (1865-1869), του δημοκρατικού, Andrew Johnson. Γνωστός για τις ικανότητές του στις δημόσιες συζητήσεις, ανεξάρτητος στοχαστής, αρχικά ενέπνεε ακόμα και στους πολιτικούς του αντιπάλους εμπιστοσύνη. Υπήρχε η ελπίδα πως η κυβέρνησή του θα πραγματοποιήσει το πολιτικό της έργο ανενόχλητη. Όμως, πριν τα μισά της θητείας του κάτι τέτοιο διαψεύστηκε.
Τον Μάρτιο του 1867, το Κογκρέσο ψήφισε έναν νόμο που διάρκεσε 20 χρόνια, τον οποίο ονόμασε θητεία της πράξης γραφείου και δεν επέτρεπε στον Πρόεδρο να απολύει Αξιωματούχους, χωρίς τη συναίνεση του Κογκρέσου. Αγνοώντας τον νέο νόμο, στις 21 Φεβρουαρίου του 1868, ο Andrew Johnson απέλυσε τον Γραμματέα Πολέμου, Edwin Stanton, προκαλώντας σύγχυση στους Ρεπουμπλικανούς, οι οποίοι ευθύς αμέσως την επόμενη ημέρα κατέθεσαν πρόταση μομφής κατά του Προέδρου, υπερψηφίζοντάς την με 126 ψήφους έναντι 47. Μάλιστα, η Βουλή υπέβαλε την πρόταση δυσπιστίας στη Γερουσία, συνοδευόμενη από 11 κατηγορίες.
Η εκδίκαση του Προέδρου ξεκίνησε στις 5 Μαρτίου του 1868, με Πρόεδρο του Ανώτατου Δικαστηρίου, τον Salmon Chase. Την ομάδα υπεράσπισης του Προέδρου συγκροτούσαν οι William M. Evarts, ο Benjamin R. Curtis, μέλος του Ανώτατου Δικαστηρίου και ο Γενικός Εισαγγελέας Stanberry. Η διαδικασία διάρκεσε περίπου δύο μήνες. Στην τελευταία ψηφοφορία κατά του Προέδρου, στις 26 Μαΐου του 1868, ψήφισαν 35 Γερουσιαστές υπέρ της καθαίρεσης αυτού και 19 κατά. Έτσι, η Γερουσία δεν κατάφερε να σχηματίσει την απαιτούμενη ειδική πλειοψηφία ελλείψει μίας ψήφου, αθωώνοντάς τον και αφήνοντας πίσω οποιαδήποτε κατηγορία υπήρχε εις βάρος του. Το 1887 ο νόμος για τη θητεία της πράξης γραφείου καταργήθηκε από το Ανώτατο Δικαστήριο ως αντισυνταγματικός.
Η επόμενη φορά που ξεκίνησε αλλά δεν ολοκληρώθηκε η διαδικασία της καθαίρεσης Προέδρου, ήταν 130 χρόνια μετά, το 1998, κατά του Clinton και η πιο πρόσφατη η περσινή του Donald Trump. Εξάλλου, είναι σχεδόν απίθανο να καθαιρεθεί κάποιος Πρόεδρος, εφόσον η κυβέρνησή του διαθέτει αυτοδυναμία στη Γερουσία. 
Συνοψίζοντας, μπορεί ο θεσμός να μην έχει εφαρμοστεί ποτέ μέχρι σήμερα, αλλά η θέση του στο Σύνταγμα του 1787 προωθεί την αρχή της νομιμότητας, ήτοι κάθε πράξη ή παράλειψη οποιουδήποτε οργάνου εξουσίας πρέπει να στηρίζεται στον νόμο και την ασφάλεια δικαίου, αποδεικνύοντας πως ακόμη και ο πιο ισχυρός άνθρωπος της Γης είναι ευάλωτος απέναντι στους νόμους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
President Andrew Johnson impeached, History, https://www.history.com/this-day-in-history/president-andrew-johnson-impeached
- Constitution of the U.S. https://www.archives.gov/founding-docs/constitution-transcript
- The impeachment of Andrew Johnson, U.S. Senate (official website), https://www.senate.gov/artandhistory/history/common/briefing/Impeachment_Johnson.htm
- Impeachment in the U.S., U.S. Senate (official website), https://www.senate.gov/artandhistory/history/common/briefing/Senate_Impeachment_Role.htm
Γεννημένος το 2001. Διανύει το πρώτο έτος των σπουδών του στο τμήμα Νομικής του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης. Έχει συμμετάσχει σε σεμινάρια με αντικείμενο το Διεθνές Δίκαιο, για το οποίο τρέφει μεγάλο ενδιαφέρον. Μιλάει αγγλικά και γερμανικά. Είναι μέλος του European Law Students’ Association (ELSA Komotini).
