Του Κωνσταντίνου Λίκα,
Για την ανθρωπότητα, ο γνωστός ιός που μετατρέπει την πραγματικότητά μας σε «κόλαση» είναι γνωστός ως «κορωνοϊός» («coronavirus») ή με τον επιστημονικό όρο «COVID-19». Στις ΗΠΑ, επίσης, είναι γνωστός με αυτόν τον τρόπο, αλλά επίσης και ως «Κορωνοϊός της Γουχάν» («Wuhan coronavirus»), «Κινεζικός Κορωνοϊός» («Chinese coronavirus») ή ακόμα «CCP Virus», «εις τιμήν» (ή καλύτερα, εις προσβολήν) του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κίνας. Οι τρεις αυτές ονομασίες καταδικάζονται από την Κίνα ελέω στιγματισμού και στην Ελλάδα (αλλά και από τους Δημοκρατικούς στις ΗΠΑ) θεωρούνται απαράδεκτοι ορισμοί. Ο ίδιος ο πρόεδρος Trump, ωστόσο, εκφράζει κάπως διαφορετική άποψη και αποκαλεί τον κορωνοϊό «Chinese coronavirus» κατά το δοκούν. Τα στελέχη του και οι ψηφοφόροι του συμμερίζονται την αντίληψή του.
Το ότι η έκφραση αυτή δεν είναι πολιτικά ορθή ή δικαιολογημένη δεν συνιστά το μείζον ζήτημα εδώ, ωστόσο. Το θέμα αυτό είναι διφορούμενο με σοβαρά επιχειρήματα και στα δύο στρατόπεδα, ωστόσο ο σκοπός είναι η επίρριψη των ευθυνών στην Κίνα για τον ιό. Η δε Κίνα αφήνει αιχμές κατά των ΗΠΑ για τον κορωνοϊό. Ομιλητής του ΥΠΕΞ της Κίνας, ο Lijian Zhao, κατηγόρησε μάλιστα τις ΗΠΑ ότι ο Αμερικανικός Στρατός έφερε τον ιό στην Κίνα. Στην πραγματικότητα, ο εμπορικός πόλεμος συνεχίζεται με άλλα μέσα. Και για να αναφερθούμε στον von Clausewitz, ο πόλεμος αποτελεί μία συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα.
Σίγουρα, ωστόσο, τέτοιες αιχμές που βγαίνουν από την πολιτική στις ΗΠΑ και την Κίνα έχουν και ορισμένα αίτια, τα οποία συσσωρεύονταν εδώ και καιρό. Και αυτό, διότι ο κορωνοϊός δεν είναι η αιτία ούτε της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, ούτε της παρούσας επιδείνωσης των σχέσεων ΗΠΑ-Κίνας. Ο κορωνοϊός είναι ο καταλυτής. Είναι η Πανδώρα, που άνοιξε το κουτί με όλα τα κακά του κόσμου. Ναι μεν το άνοιξε, αλλά τα κακά προϋπήρχαν. Πώς είναι δυνατόν υγιέστατες επιχειρήσεις να βαίνουν στο χείλος της χρεοκοπίας εντός εβδομάδων από τα πρώτα lockdown; Πώς είναι δυνατόν στις ΗΠΑ οι αεροπορικές επιχειρήσεις, που το 2019 ήταν κερδοφόρες, να ζητάνε 50 δισ. δολάρια σε bailouts; Και σε τι κατάσταση οδεύουμε; Ας εξετάσουμε το τι κατάσταση αφήσαμε πίσω μας.
Τα μετρητά ήταν σκουπίδια
Η απάντηση είναι απλή: το όλο οικονομικό οικοδόμημα δεν είναι δομημένο για σοκ ζήτησης και προσφοράς. Το χρέος είναι φθηνότερο από τα ίδια κεφάλαια. Για την ακρίβεια, το όλο οικονομικό σύστημά μας συντηρείται από χρέος. Το νομισματικό σύστημα στην Δύση δομείται πάνω από το χρέος, έτσι ώστε να δημιουργείται νέο χρήμα, όχι από το κλασσικό σύστημα κλασματικών αποθεμάτων (fractional reserve system), αλλά από τα ίδια τα δάνεια. Τουτέστιν, στον δυτικό κόσμο, ο δανεισμός από τις εμπορικές τράπεζες δημιουργεί νέο χρήμα. Οι κεντρικές τράπεζες απλώς δανείζουν τις εμπορικές με χρήμα βάσης (Μ0) μέσα από μία διαδικασία Ποσοτικής Χαλάρωσης (Quantitative Easing ή QE), όπου αγοράζει ομόλογα των εμπορικών τραπεζών.
Αυτό έχει ορισμένες συνέπειες. Ειδικά στην Ευρώπη, όπου τα επιτόκια των καταθέσεων των εμπορικών τραπεζών στο Ευρωσύστημα ήταν εδώ και καιρό χαμηλά, το χρέος ήταν πάμφθηνο. Το χρέος θεωρείται πιο ασφαλές από τα ίδια κεφάλαια, επειδή οι δανειστές απαιτούν χαμηλότερες αποδόσεις, καθώς υπάρχουν νομικές δικλίδες προστασίας σε περίπτωση αθέτησης χρεών (ειδικά στο αγγλικό δίκαιο), ενώ στα ίδια κεφάλαια, επειδή η επιχείρηση δεν έχει καμία νομική ευθύνη έναντι των μετόχων της να πληρώνει μερίσματα, απαιτούν οι μέτοχοι μεγαλύτερες αποδόσεις. Επομένως, ελέω χαμηλών επιτοκίων και ποσοτικής χαλάρωσης, το κίνητρο για αποταμιεύσεις ήταν περιορισμένο, ειδικά στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις με μικρότερα περιθώρια κέρδους.
Το «cash is trash», ωστόσο, ειδικά σε συνδυασμό με τις επαναγορές μετοχών (stock buybacks) –ειδικά από τις μεγάλες αεροπορικές επιχειρήσεις που αγόραζαν ορισμένες τις μετοχές τους για να αυξήσουν την αξία των υπολοίπων στο χρηματιστήριο– άφησε πάρα πολλές εταιρείες εκτεθειμένες στο σοκ του κορωνοϊού, που έπληξε και την προσφορά (περιπλοκές στις εφοδιαστικές αλυσίδες) και στην ζήτηση (το «μένουμε σπίτι» έχει και οικονομικές επιπτώσεις– όταν όλοι μένουν σπίτι, η ζήτηση κατακερματίζεται σε πολλά επίπεδα). Μπορούσαμε να προβλέψουμε τέτοιες βλάβες στον κορωνοϊό; Όχι. Απλώς το οικονομικό σύστημα ήταν δομημένο με συγκεκριμένα τρωτά σημεία, τα οποία πλήττονται από τον κορωνοϊό.
Αυτά για τις οικονομίες. Η ζημιά έχει γίνει, αλλά είναι μεσομακροπρόθεσμα (εάν όχι βραχυπρόθεσμα) αναστρέψιμη, με τόσο φθηνές πηγές δανεικών, QE και πακέτα διάσωσης, ιδίως σε ΗΠΑ, Κίνα και Γερμανία. Η πολιτική διάσταση του προβλήματος θα πρέπει να μας απασχολήσει. Ας μιλήσουμε και για την πολιτική στις ΗΠΑ και την Κίνα.
Οι ΗΠΑ, η Κίνα και η παγκοσμιοποίηση
Οι Ηνωμένες Πολιτείες πόνταραν στην φιλελευθεροποίηση της Κίνας με σκοπό την πτώση εκ των έσω του κομουνιστικού καθεστώτος. Ευκαιρία δόθηκε από τις μεταρρυθμίσεις του Deng Xiaoping, αρχής γενομένης από την 18η Δεκεμβρίου 1978. Γνωστές μορφές του νεοφιλελευθερισμού περιλαμβάνουν την Margaret Thatcher, τον Ronald Reagan και τον Augusto Pinochet, όμως ο ρόλος του Deng Xiaoping ήταν λιγότερο γνωστός, αλλά εξίσου σημαντικός, καθώς ήταν όσο νεοφιλελεύθερος μπορούσε κάποιος κομουνιστής να γίνει. Ο τελευταίος εισήγαγε την «σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς» και εισήγαγε μεταρρυθμίσεις προς απελευθέρωση των ελέγχων στον ιδιωτικό τομέα και το άνοιγμα της Κίνας στο ελεύθερο εμπόριο. Αυτή την πολιτική τη συνέχισαν και οι διάδοχοί του, μέχρι και την ανάληψη εξουσίας από τον Hu Jintao το 2005, ο οποίος ανέστρεψε ορισμένες από αυτές τις μεταρρυθμίσεις. Ο Xi Jinping, που ανέλαβε τα καθήκοντά του το 2012, συνεχίζει συστηματικά την αντιστροφή των εν λόγω μεταρρυθμίσεων και σηματοδοτεί το τέλος της εποχής του Deng Xiaoping.
Το στίγμα του, όμως, το άφησε. Εταιρείες των ΗΠΑ αύξησαν τις επενδύσεις τους στην χώρα και έτσι ξεκίνησε το κύμα outsourcing και αναδείχτηκε η Κίνα ως οικονομική υπερδύναμη, φτάνοντας στην δεύτερη θέση παγκοσμίως. Αλλά αυτό είχε και οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις στις ΗΠΑ. Η οικονομική παρακμή λόγω μετακίνησης της παραγωγής και η εγκατάλειψή τους από την πολιτική ηγεσία της χώρας οδήγησε τον Τραμπ στην προεδρία. Η παραγωγή επιστρέφει στις ΗΠΑ, αλλά με μεγαλύτερη αυτοματοποίηση από ποτέ. Και τώρα με τον κορωνοϊό, αυξάνονται οι κλήσεις για μεταφορά παραγωγής.
Η Κίνα, επίσης, κατηγορείται για πολλά προβλήματα στις ΗΠΑ. Εκτιμάται ότι 60.000 άτομα πεθαίνουν ετησίως στις ΗΠΑ από οπιοειδή (ηρωίνη και fentanyl) και οι οικονομικά παρηκμασμένες περιοχές των ΗΠΑ (αλλά και η Καλιφόρνια) υποφέρουν από αυτό το πρόβλημα. Δημοσιογράφοι του Fox News κατηγορούν το Κ.Κ. Κίνας ότι είναι υπεύθυνη για την κρίση οπιοειδών στις ΗΠΑ. Ακόμη, η Κίνα κατηγορείται για κλοπή πνευματικής ιδιοκτησίας, κατασκοπεία μέσω της Huawei και φοιτητών. Πλέον, οι ΗΠΑ βρίσκονται σε μία δυσχερέστερη θέση από άποψη ισχύος. Οι αμερικανικές φαρμακοβιομηχανίες δεν παράγουν φάρμακα στις ΗΠΑ, αλλά στην Κίνα, λόγω κόστους.
Συγχρόνως, οι ΗΠΑ, ούσες το επίκεντρο της πανδημίας πλέον, με 615.612 κρούσματα και 26.124 νεκρούς, σύμφωνα με τις τελευταίες πληροφορίες, δοθείσας της προαναφερθείσας κατάστασης, βράζουν εκ των έσω. Περίπου 16 εκατομμύρια άνεργοι μέσα σε έναν μήνα, κλήσεις για απεργία ενοικιαστών, έλλειψη δημοσίου συστήματος υγείας. Τα προαναφερθέντα ήδη υπάρχοντα, προκαλούν «έκρηξη» σε αποθήκη πυρομαχικών από άποψη δημοσίας τάξης. Μαζί με αυτή, οργή κατά της Κίνας (συνήθως Ρεπουμπλικανοί) ή/και κατά του Τράμπ (συνήθως Δημοκράτες).
Ένα είναι σίγουρο: οι σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας δεν θα βελτιωθούν. Με την μεγαλύτερη οικονομική κρίση από το 1929, σύμφωνα με την Διευθύντρια του ΔΝΤ Kristalina Georgieva, πολλές χώρες, πρωτίστως δε η δικιά μας, αλλά και οι Ηνωμένες Πολιτείες, θα ξυπνήσουν με μαζικές χρεοκοπίες και στρατιές ανέργων. Επίσης, θα ξυπνήσουμε σε έναν κόσμο με μαζικό μίσος. Για τη Νότια Ευρώπη, αυτό σημαίνει μίσος προς την Γερμανία και την Ολλανδία. Για τις ΗΠΑ, μίσος προς την Κίνα. Για την Κίνα και το Ιράν, μίσος προς τις ΗΠΑ. Επομένως, ο εμπορικός πόλεμος ΗΠΑ-Κίνας θα ενταθεί. Επομένως και η Ευρώπη καλό θα ήταν να γεφυρώσει τους διχασμούς της, προτού γίνει πεδίο μάχης στον οικονομικό πόλεμο ΗΠΑ-Κίνας που έρχεται, διότι μία οργισμένη Αμερική που βάζει τον εαυτό της πρώτο (τουλάχιστον πριν από τον Νοέμβριο) και μία Κίνα που αναλαμβάνει τον ρόλο του ηγεμόνα διεθνώς, αλλά υποφέρει και αυτή οικονομικά από τις επιπτώσεις του κορωνοϊού, δεν αφήνουν πολλά περιθώρια διπλωματίας.
«Der Krieg ist also ein Akt der Gewalt, um den Gegner zur Erfüllung unseres Willens zu zwingen». (Ο Πόλεμος είναι επομένως μία πράξη βίας, για να εξαναγκάσουμε τον αντίπαλο στην εκπλήρωση των επιθυμιών μας) ~ Carl von Clausewitz, Vom Kriege, 1. Buch “Über die Natur des Krieges”.
