Του Μανώλη Στυλιανάκη,
Άλλα μεν η κυβέρνηση βούλεται, άλλα δε ο κορωνοϊός κελεύει. Όλο το θετικό momentum που είχε ομολογουμένως οικοδομήσει η κυβέρνηση κατά το προ-COVID-19 διάστημα, αρχής γενομένης από τις εκλογές του Ιουλίου του 19, απισχνήθηκε σαν να μην υπήρξε ποτέ. Η κρίση αυτή έφερε στην επιφάνεια και αποκάλυψε διάφορες παθογένειες της ελληνικής οικονομίας, κυρίως το πόσο ευπρόσβλητη είναι σε εξωτερικά shock.
Ας ρίξουμε μια ματιά στην αγορά ομολόγων. Ενώ η κυβέρνηση κατέβαλε όλους τους προηγούμενους μήνες κοπιώδεις προσπάθειες, προκειμένου να κερδίσει την αξιοπιστία των αγορών, οδηγώντας την απόδοση του 10-ετούς ομολόγου και να σπάσει το ψυχολογικό όριο του 1%, η επαπειλούμενη πανδημία εξαφάνισε όλα τα προηγούμενα κέρδη με την αναρρίχηση του επιτοκίου πλησίον του 4%. Η χειρότερη πορεία μεταξύ των χωρών της ευρω-περιφέρειας, καταδεικνύοντας ότι η Ελλάδα δεν έχει αναρρώσει πλήρως από την πρότερη δεκαετή οικονομική κρίση, παραμένοντας το μαλακό υπογάστριο της ευρωζωνικής οικονομίας.
Ειδικότερα, ο γερμανικός οίκος αξιολόγησης Scope Ratings τονίζει πως τα δύο τρωτά σημεία που καθιστούν την χώρα μας ευπρόσβλητη στον κορωνοεπαγώμενο οικονομικό Αρμαγεδδώνα είναι η υψηλή εξάρτηση από τον τουρισμό, καθώς επίσης και η καχεξία ενός ασθμαίνοντος τραπεζικού τομέα, που ασφυκτιά υπό το βάρος των NPLs. Αξίζει να επισημανθεί, βέβαια, πως ο «υδράργυρος» στην ελληνική αγορά ομολόγων και όχι μόνο, έπεσε τις τελευταίες μέρες, χάρη στις πυροσβεστικές νομισματικές ενέργειες της ΕΚΤ, η οποία αποφάσισε να καταστήσει τους ελληνικούς τίτλους επιλέξιμους για το έκτακτο, ελέω κορωνοϊού πρόγραμμα αγοράς ομολόγων.
Σε επίπεδο διεθνούς σκηνής, ο γνωστός αμερικανικός οίκος αξιολόγησης Fitch, από την μεριά του, σε προσφάτως εκδοθείσα ανάλυσή του προβλέπει ταπείνωση του παγκοσμίου ΑΕΠ κατά 1,9%, ενώ για τις ΗΠΑ η ύφεση εκτιμάται στο 3,3%, στην Ευρωζώνη στο 4,2%, ενώ στο UK στον 3,9%, επισημαίνοντας παράλληλα ότι πιθανόν να παρατηρηθεί ανάπτυξη κατά το 2ο εξάμηνο του 2020, υπό τον όρο ότι η πανδημία θα έχει τεθεί υπό υγειονομικό έλεγχο.
Τα κράτη ανά τον πλανήτη λαμβάνουν μέτρα, προκειμένου να επιπεδοποιήσουν την επιδημική καμπύλη, ή όπως λέμε και στο χωριό μου «flatten the curve», και γενικότερα να ανταπεξέλθουν στις προκλήσεις των χαλεπών αυτών καιρών που διανύουμε. Λόγω της αλληλοσύνδεσης και αλληλεξάρτησης των οικονομιών λόγω παγκοσμιοποίησης, όταν μία χώρα πονάει, εξαιτίας αυτού μία άλλη αιμορραγεί. Όταν επί παραδείγματι το κράτος Α επιβάλλει φραγμούς στις εξαγωγές χημικών αντιδραστηρίων, το κράτος Β δεν έχει πρώτες ύλες για να παρασκευάσει φερειπείν χλωροκίνη, με αποτέλεσμα να αυξάνεται το κόστος πώλησης φαρμάκων ή να παρουσιάζονται ελλείψεις στην αγορά. Ή όταν το κράτος Α κλείνει τα εργοστάσια και τις βιομηχανίες του, τότε μειώνεται η εισαγωγή εξαρτημάτων και ενδιάμεσων αγαθών από την χώρα Δ και η εισαγωγή πετρελαίου από την πετρελαιοπαραγωγό χώρα Ε. Ή όταν το κράτος Α επιβάλλει ταξιδιωτικούς περιορισμούς στους πολίτες του, τότε η χώρα Ω χάνει εισαγόμενο συνάλλαγμα και πλήττεται ο τουρισμός της, όπως συμβαίνει στην Ελλάδα.
Αντιλαμβάνεται, λοιπόν, κανείς τον πολυσχιδή και πολυμερή χαρακτήρα της κρίσης. Προφανώς είναι αδύνατον να παυτεί οριστικά και αμετάκλητα η εξάπλωση της ιού υψηλής μεταδοτικότητας, τουλάχιστον όχι λιγότερο αδύνατο από το να σταματήσεις το κύμα υψώνοντας μία πινακίδα STOP. Ωστόσο, η διασπορά των κρουσμάτων διά της επιβράδυνσης της μεταδοτικότητας, σύμφωνα με τους ειδικούς, θα δώσει χρόνο στο υγειονομικό σύστημα της χώρας να μην καταρρεύσει υπό τον ασφυκτικό κλοιό του τεράστιου βάρους της κοστοβόρας ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης των νοσούντων. Παρενθετικά βέβαια, από την άλλη πλευρά, υπάρχει και μία αιρετική άποψη, σύμφωνα με την οποία το κόστος των μέτρων είναι δυσανάλογα υψηλό σε σχέση με το όποιο όφελος και μία cost-benefit ανάλυση θα έδειχνε ότι η κυβέρνηση επιδεικνύει υπερζηλωτισμό, διότι τα επιβληθέντα μέτρα δεν δημιουργούν οικονομική αξία, ενώ οι οικονομικές παρενέργειες της θεραπείας είναι χειρότερες από την πάθηση. Αλλά αυτή είναι μία άλλης τάξεως συζήτηση εκτός του πλαισίου του παρόντος άρθρου.
Ο ΟΟΣΑ, σε σχετική μελέτη του, υπολογίζει ότι η επίδραση της καραντίνας που εφαρμόζει η Ελλάδα μπορεί να έχει επίπτωση έως -35% του ΑΕΠ. Για να μην είμαστε, όμως, απολύτως άδικοι με την κυβέρνηση, πιθανώς η ύφεση είναι τόσο μεγάλη εξαιτίας του γενικότερου παραγωγικού μας μοντέλου, το οποίο είναι κατά βάση μονιστικό. Βασική συνιστώσα του ελληνικού ΑΕΠ είναι ο τουρισμός. Αν πάρουμε το 2018, σύμφωνα με μελέτη του Ινστιτούτου του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΙΝΣΕΤΕ), με τίτλο «Η συμβολή του τουρισμού στην ελληνική οικονομία το 2018», η άμεση και έμμεση συνεισφορά του τουρισμού διακυμάνθηκε από 25,7% (47,4 δισ. ευρώ) έως 30,9% (57,1 δισ. ευρώ) στη δημιουργία του ΑΕΠ. Εξαιτίας του κορωνοϊού και των προφυλακτικών μέτρων της κυβέρνησης, δηλαδή της καραντίνας, οι τουριστικές κινήσεις των ανθρώπων έχουν ελαττωθεί, οι αεροπορικές εταιρείες ακυρώνουν κρατήσεις και αεροπορικές πτήσεις, τα μαγαζιά (εστιατόρια, μπαρ κλπ) έχουν βάλλει προσωρινά λουκέτο, οπότε λογικά τεκμαίρεται ότι ο αντίκτυπος της πανδημίας στην οικονομία θα είναι τόσο μεγάλος όσο και η συμμετοχή του τουρισμού στην διαμόρφωση του εθνικού ΑΕΠ.
Η οικονομία μας δεν είναι διαφοροποιημένη αρκετά, ώστε να μπορεί να στηρίζεται σε πολλούς σταθεροποιητικούς πυλώνες. Η υπερπλαστική μονοκαλλιέργεια της οικονομίας και η μονοδιάστατη εξάρτησή της από τον τουρισμό είναι ο πρωτεύων λόγος που η Ελλάδα θα επηρεαστεί περισσότερο από άλλες χώρες της ΕΕ. Ίσως, επ’ ευκαιρία της κρίσης αυτής που αποκάλυψε αυτήν την δομική παθογένεια, εφάμιλλη αυτής που αντιμετωπίζουν η Σαουδική Αραβία και οι χώρες του περσικού κόλπου, εν γένει, οι οποίες πασχίζουν επίσης να απεξαρτηθούν από το πετρέλαιο, να δούμε ποιες κινήσεις πρέπει να κάνουμε, προκειμένου να λαξεύσουμε ένα παραγωγικό μοντέλο πιο πληθωρικό και πολυδιάστατο. Ειλικρινά, δεν μπορούμε, ούτε είναι σωστό, να κεφαλαιοποιούμε για πάντα τον ήλιο, τις θάλασσες και τον Παρθενώνα…
Γενικότερα και συνολικά για τον κόσμο, εις ότι αφορά την πλευρά του οικονομικού κόστους, η μελέτη του ΟΟΣΑ συμπεραίνει ότι η συρρίκνωση του ΑΕΠ είναι αναπόφευκτη, πλην όμως δύσκολα υπολογίσιμη, μιας και ο αντίκτυπος θα είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων, όπως είναι η χρονική διάρκεια των μέτρων, η έντασή τους, το κόστος εφαρμογής τους, η συρρίκνωση της προσφοράς και της ζήτησης για αγαθά και υπηρεσίες κλπ. Αναπόφευκτα, όμως, το γενικευμένο lockdown τορπιλίζει τις βραχυπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξης. Πιο συγκεκριμένα, υπολογίζει πως είναι πολύ πιθανό να δούμε πτώση του ΑΕΠ που θα κυμαίνεται από 20-25% μέγεθος, που φαίνεται πως υπερκεράζει ακόμα και την χρηματοπιστωτική κρίση του 2010, ενώ παράλληλα επισημαίνει πως το μηναίο κόστος όσον αφορά τον ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης του ΑΕΠ, λόγω της αναστολής της οικονομικής δραστηριότητας, εξαιτίας του lockdown υπολογίζεται στο 2% της αύξησης του ΑΕΠ για τις αναπτυγμένες χώρες.
Μία προσέγγιση για την ποσοτικοποίηση των άμεσων δυνητικών επιπτώσεων της καραντίνας, σύμφωνα με τους μελετητές, είναι να εξετάσουμε την επίδραση στον κύκλο εργασιών των επιχειρήσεων στους οικονομικούς τομείς που θα πληγούν άμεσα και θα αναγκαστούν να βάλουν λουκέτο, οι οποίες φτάνουν μέχρι και το 100% πτώσης της δραστηριότητας τους.
Αναλυτικά, ο τομέας των υπηρεσιών, που περιλαμβάνει κατά βάση τον τουρισμό, αναμένεται να χτυπηθεί λόγων των μέτρων κοινωνικής αποστασιοποίησης και περιορισμού μετακινήσεων. Επιχειρήσεις στον κλάδο της εστίασης ή της ψυχαγωγίας αναμένεται επίσης να χτυπηθούν πολύ, ωστόσο οι κατ’ οίκον διανομές και η λειτουργία μέσα από online πλατφόρμες μάλλον θα δράσουν κάπως πυροσβεστικά. Επιπλέον, ο κλάδος των κατασκευών σίγουρα θα συρρικνωθεί αφενός λόγω της έλλειψης διαθέσιμου εργατικού δυναμικού, αφετέρου δε λόγω της διακοπής, έστω προσωρινά, των επενδύσεων. Ο πιο θωρακισμένος τομέας μάλλον είναι ο κλάδος της μεταποίησης, λόγω της εκβιομηχάνισης και της αυτοματοποίησης της παραγωγής, καθιστώντας τον μειωμένης εντάσεως εργασίας (labor intensive).
Εν κατακλείδι, είναι πασίδηλο πως τόσο η πανδημία του κορωνοϊού όσο και η θεραπευτική αγωγή έχουν αφήσει το αποτύπωμά τους σε όλους τους τομείς της κοινωνίας, προεξεχούσης της οικονομίας. Τα μέτρα καραντίνας σίγουρα δεν μπορούν να διαιωνίζονται εις το διηνεκές. Όσο γρηγορότερα δραπετεύσουμε απ’ αυτήν την κρίση, τόσο το καλύτερο.
