Η αντιμετώπιση της αυτοδικίας από το ελληνικό δίκαιο

Της Αριάδνης-Παναγιώτας Φατσή,

Η αυτοδικία έχει υπάρξει στο παρελθόν ένας κατεξοχήν τρόπος επίλυσης διαφορών και εκδίκησης για κάποια προηγούμενη αδικία. Στο παρελθόν εμφανιζόταν συχνά το φαινόμενο η εκδίκηση αυτή να είναι μια άγραφη υποχρέωση για το άτομο, του οποίου κάποιο έννομο αγαθό είχε προσβληθεί. Η Παλαιά Διαθήκη υποστηρίζει ένα μοτίβο ίσης ανταπόδοσης, ενώ και στα Ομηρικά Έπη η προσβολή ορισμένων θεσμών δικαιολογεί ή και υποχρεώνει τον ήρωα να εκδικηθεί. Ακόμη και σήμερα, υπάρχουν κοινότητες, στις οποίες εξακολουθεί να υφίσταται ο θεσμός της βεντέτας, με αποτέλεσμα η αυτοδικία να είναι πλέον τρόπος ζωής. Τι λέει, όμως, το δίκαιό μας για την αυτοδικία;

Η ιδέα που έχει ο μη νομικός για την αυτοδικία είναι μάλλον προσανατολισμένη σε βεντέτες και εγκλήματα κατά της ζωής. Στο δίκαιο, όμως, αυτοδικία συνιστά και η πραγμάτωση μίας αξίωσης χωρίς την απαραίτητη νομική διαδικασία. Για παράδειγμα, αν σας οφείλω αποζημίωση από κάποια αδικοπραξία, αυτοδικία θεωρείται το να αφαιρέσετε από μόνοι σας κάποιο στοιχείο της περιουσίας μου, αντί να ακολουθήσετε τη νομική οδό. Στον Ποινικό Κώδικα, το άρθρο 331 προβλέπει ότι: «Όποιος ασκεί αυθαίρετα αξίωση σχετική με δικαίωμα που ή το έχει πραγματικά ή από πεποίθηση το οικειοποιείται, τιμωρείται με παροχή κοινωφελούς εργασίας ή χρηματική ποινή. Για την ποινική δίωξη απαιτείται έγκληση».

Η διάταξη προστατεύει το έννομο αγαθό της ελευθερίας του ατόμου, το οποίο δεν υποχρεούται να ανεχθεί την πράξη του άλλου εις βάρος του λόγω του ότι κάποιος έχει ή θεωρεί ότι έχει κάποια αξίωση εναντίον του. Στόχος της είναι η προστασία του δημοσίου συμφέροντος, που θέλει όλους μας κοινωνούς της δικαιοσύνης και βλέπει μάλλον με καχυποψία αυτούς που επιχειρούν να πάρουν το νόμο και το δίκαιο στα χέρια τους, αλλά και η διαφύλαξη της ειρηνευμένης κοινωνικής συμβίωσης, που θα μπορούσε να διασαλευτεί από την αυτοδύναμη ικανοποίηση των νομικών αξιώσεων.

Στην αυτοδικία αναφέρεται και ο Αστικός Κώδικας, στο άρθρο 282, το οποίο έχει ως εξής: «Η ικανοποίηση της αξίωσης από το δικαιούχο αυτοδύναμα και χωρίς τη βοήθεια της αρχής (αυτοδικία) επιτρέπεται μόνο όταν η βοήθεια της αρχής δεν μπορεί να φτάσει έγκαιρα και υπάρχει κίνδυνος από την αναβολή να ματαιωθεί ή να δυσκολευτεί σημαντικά η πραγμάτωση της αξίωσης». Στην έννοια της αξίωσης υπάγεται κάθε απαίτηση που θεμελιώνεται σε αστικά δικαιώματα -δηλαδή αφορά την άσκηση κάποιου δικαιώματος. Αξίωση δεν μπορεί να θεωρηθεί κάποιος ηθικός λόγος ή η επίκληση κάποιου δικαιώματος δημοσίου δικαίου. Δεν ενδιαφέρει αν πρόκειται για εμπράγματη ή ενοχική αξίωση, αλλά είναι απαραίτητο να αναφέρεται σε κάποιο δικαίωμα που μπορεί να ασκηθεί με αγωγή.Στην περίπτωση που η αυτοδικία αφορά σε σωματικές βλάβες, είναι ενίοτε δύσκολο να διαπιστωθεί αν πρόκειται για κατάσταση στην οποία το άδικο αίρεται λόγω άμυνας. Η δυσανάλογη χρήση βίας σε περιπτώσεις άμυνας συχνά τιμωρείται ελαφρά από το ποινικό δίκαιο. Η αντιμετώπιση αυτή υπάρχει ενίοτε και όταν δεν έχουμε άμυνα, όπως σε περιπτώσεις θανάτωσης προσώπου, αν είχε προηγηθεί μια εξαιρετικά μεγάλη προσβολή, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη μητέρα που σκότωσε τον βιαστή του τέκνου της και της αναγνωρίστηκαν πολλά ελαφρυντικά. Φυσικά, εδώ δεν μπορεί να γίνει λόγος για κατάσταση άμυνας, αλλά ο κατηγορούμενος μπορεί να διεκδικήσει την αναγνώριση στο πρόσωπό του ελαφρυντικών περιστάσεων. Η αυτοδικία εδώ λαμβάνει μια μορφή εκδίκησης και δεν πρόκειται για την περίπτωση της αυτοδύναμης πραγμάτωσης μιας αξίωσης του αστικού δικαίου, αλλά τιμωρείται με βάση το αντίστοιχο άρθρο του Ποινικού Κώδικα για το έγκλημα που έχει διαπραχθεί (στην περίπτωση της εκ προθέσεως θανάτωσης, το 299 Ποινικού Κώδικα για την ανθρωποκτονία εκ προθέσεως).

Πηγές

• https://www.hlhr.gr/%CE%B7-%CE%B1%CF%85%CF%84%CE%BF%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CE%AF%CE%B1-%CE%BA%CE%AC%CF%80%CE%BF%CF%85-%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%BE%CF%8D-%CE%B1%CF%85%CF%84%CE%BF%CE%AC%CE%BC%CF%85%CE%BD/
• https://www.e-nomothesia.gr/kat-kodikes-nomothesias/nomos-4619-2019-phek-95a-11-6-2019.html

Αριάδνη-Παναγιώτα Φατσή, Βιβλιοκριτικός

Γεννήθηκε και ζει στην Αθήνα. Είναι προπτυχιακή φοιτήτρια του τμήματος Νομικής στο ΕΚΠΑ. Αναπτύσσει ιδιαίτερη δράση σε φοιτητικούς οργανισμούς και εκδηλώσεις, βρίσκεται στο διοικητικό συμβούλιο της Unique Minds και έχει συμμετάσχει σε πολλά συνέδρια και ημερίδες. Την ενδιαφέρει η συγγραφή νομικών και λογοτεχνικών άρθρων, τάσεις τις οποίες ικανοποιεί η συμμετοχή της στο OffLine Post. Γνωρίζει Αγγλικά και Γερμανικά.