Της Σταυρούλας Τζιόρα,
Η ανθρώπινη ζωή απειλείται διαρκώς ανά τους αιώνες από πολέμους, ασθένειες και ο άνθρωπος ψάχνει τρόπους για να βελτιώσει τον τρόπο διαβίωσής του, με το να τρέφεται υγιεινά, να αθλείται έτσι ώστε να ελαχιστοποιήσει τις πιθανότητες προσβολής του από κάποιο χρόνιο νόσημα. Ωστόσο, κάποιες ασθένειες δεν είναι διαχειρίσιμες από την ιατρική κοινότητα και είναι ικανές να αφαιρέσουν τη ζωή μεγάλων πληθυσμιακών ομάδων.
Ο κορωνοϊός μάς αποδεικνύει την αδυναμία μας απέναντι σε έναν ιό που η συμπτωματολογία του, σε αρχικό πάντα στάδιο, συμπίπτει με αυτήν ενός απλού κρυολογήματος, αν και μπορεί να κριθεί θανατηφόρος για τους ηλικιωμένους και τις ευπαθείς ομάδες, ειδικότερα άτομα που αντιμετωπίζουν χρόνια νοσήματα. Ο κορωνοϊός που πλέον έχει λάβει έκταση πανδημίας, δεν είναι η πρώτη ασθένεια που λαμβάνει τόσο υψηλά επίπεδα επέκτασης. Στο παρελθόν η ισπανική γρίπη και η ασιατική γρίπη οδήγησαν στον θάνατο εκατομμύρια ανθρώπους. Τέτοια παραδείγματα, φυσικά, δε συναντάμε μόνο στον σύγχρονο κόσμο αλλά και στην αρχαιότητα, όπως τον τύφο στην Αττική που εμφανίστηκε κατά το 430 π.Χ. αλλά και μετέπειτα το 165 μ.Χ., όπου ο ιός της ευλογιάς στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία άγγιξε πολύ υψηλά ποσοστά θνησιμότητας.
Ο ιός της ευλογιάς εμφανίστηκε το 165 μ.Χ., την περίοδο της απόλυτης ακμής της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Αυτοκράτορας ήταν ο τελευταίος από τους «Πέντε καλούς Αυτοκράτορες», ο Μάρκος Αυρήλιος Αντωνίνος Αύγουστος, ο οποίος κυβέρνησε ως συναυτοκράτορας μαζί με τον Λεύκιο Βέρο μέχρι το 169 μ.Χ. οπότε και ο Λεύκιος πέθανε. Ο ιός αυτός εμφανίστηκε 2 φορές, με την πρώτη έξαρση να τοποθετείται χρονικά από το 165 μ.Χ. έως το 180 μ.Χ. και τη δεύτερη έξαρση από το 221-266 μ.Χ. Αρκετοί ιστορικοί αναφέρουν ότι η επιδημία μάς προσφέρει ένα χρήσιμο στοιχείο για να κατανοήσουμε τη σταδιακή παρακμή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στη Δύση αλλά και την πλήρη αποσύνθεσή της.
Πώς, όμως, αυτός ο ιός βρέθηκε στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία; Ο Λεύκιος το 165 μ.Χ. μόλις επέστρεψε από την περιοχή του σημερινού Ιράν, όπου είχε μεταβεί για να καταστείλει μία εξέγερση ανάμεσα στους Πάρθους. Επιστρέφοντας πίσω με το στράτευμά του, έφερε μαζί του και την ασθένεια της ευλογιάς η οποία είχε εκδηλωθεί στην Ανατολική Ασία αρκετά χρόνια πριν. Καθώς ο στρατός επέστρεφε στη Ρώμη, η ασθένεια εξαπλώθηκε στα μέρη από τα οποία πέρασαν, τη Μικρά Ασία, την Ελλάδα και τέλος την Ιταλία. Η εξάπλωση του ιού ήταν ραγδαία σε όλη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία.
Ο Κλαύδιος Γαληνός, Έλληνας ιατρός και συγγραφέας κατέγραψε τα συμπτώματα της νόσου και την πορεία της. Τα πιο χαρακτηριστικά συμπτώματα ήταν ο πυρετός, η διάρροια, ο εμετός, ο πρησμένος λαιμός και ο βήχας. Η ανάσα του ασθενούς έχει έντονη δυσοσμία και στο σώμα του εμφανίζονται εξανθήματα όπως σκασίματα και κόκκινα σημάδια. Εκείνοι που ασθενούσαν, υπέφεραν από τη νόσο για περίπου δύο εβδομάδες. Δεν έχασαν τη ζωή τους όλοι οι ασθενείς της νόσου και εκείνοι που ξεπέρασαν την ασθένεια, απέκτησαν τα αντισώματα τα οποία αποτρέπουν ενδεχόμενη μελλοντική προσβολή από τον ιό. Βασιζόμενοι στις αναφορές του Γαληνού, σύγχρονοι ερευνητές συμπέραναν ότι η νόσος αυτή συνέπιπτε με την ευλογιά.
Αναφορικά με την επίδραση και τις συνέπειες της ευλογιάς, οι ακαδημαϊκοί εξέφρασαν διαφορετικές απόψεις. Υπήρξε διαφωνία όσον αφορά την καταγραφή του ακριβού αριθμού των ατόμων που έχασαν τη ζωή τους από τη φονική νόσο. Ο Ρωμαίος ιστορικός Δίων Κάσσιος εκτίμησε τους θανάτους σε περίπου 2.000 την ημέρα στη Ρώμη. Κατά τη δεύτερη έξαρση της νόσου, οι νεκροί αυξήθηκαν σε 5.000 την ημέρα. Η πιο πιθανή εξήγηση όσον αφορά τα τεράστια ποσοστά θνησιμότητας είναι ότι η εξάπλωση του συγκεκριμένου ιού ήταν άγνωστη στους πληθυσμούς που κατοικούσαν στη Μεσόγειο. Αυτό συμβαίνει όταν μεταδοτικές ασθένειες εμφανίζονται σε «παρθένους πληθυσμούς», πληθυσμούς οι οποίοι έχουν έλλειψη απόκτησης αντισωμάτων σε συγκεκριμένες ασθένειες. Συνολικά, το ένα τρίτο του πληθυσμού πέθανε, δηλαδή περίπου 60-70 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Από τον ιό της ευλογιάς πέθανε ο Λεύκιος Βέρος, ο συναυτοκράτορας του Μάρκου Αυρήλιου το 169 μ.Χ. αλλά και ο ίδιος ο Αυρήλιος από την ίδια ασθένεια 11 χρόνια μετά.
Οι απώλειες των ανθρώπινων ζωών επέφεραν αρνητικές συνέπειες στην οικονομία και την προσπάθεια διατήρησης των κεκτημένων της Αυτοκρατορίας. Ο αριθμός των φορολογούμενων, των στρατιωτών, των δημοσίων υπαλλήλων, των επιχειρηματιών και των αγροτών μειώθηκε κατακόρυφα, ενώ παράλληλα τα έξοδα για τη διατήρηση της αυτοκρατορίας και την εξασφάλιση της ασφάλειας εντός των ορίων της αυξάνονταν συνεχώς.
Η έκταση την οποία έλαβε η εξάπλωση του ιού της ευλογιάς, εμπεδώθηκε σε όλους τους παραγωγικούς τομείς της Αυτοκρατορίας και οδήγησε στη σταδιακή παρακμή της.
Βιβλιογραφία
- Littman R.(1973). Galen and the Antonine Plague. The American Journal of Philology.
- Bruun, C. “The Antonine Plague and the ‘Third-Century Crisis.” Crises and the Roman Empire: Proceedings of the Seventh Workshop of the International Network, June, 2006, pp. 201-17
- Horgan J. (2019). Antonine Plague. United States of America.
