Του Σταύρου Νικ. Αμανάκη,
Η κλασική λογοτεχνία έχει εμπνεύσει πολλούς δημιουργούς στο εξωτερικό αλλά και στην Ελλάδα να μεταφέρουν τα πεζογραφικά και ποιητικά κείμενα σε ένα άλλο μέσο, τα κόμικς. Στην Ελλάδα, από το 2010 και εξής (χωρίς να λείπει η παραγωγή τους και κατά τις προηγούμενες δεκαετίες), αρκετοί καλλιτέχνες εμπνέονται από κείμενα της νεοελληνικής λογοτεχνίας και δημιουργούν graphic novels ή αλλιώς, κόμικς. Υιοθετώ την άποψη του επίκουρου καθηγητή Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Τμήμα Φιλολογίας του ΑΠΘ, Τάσου Α. Καπλάνη, για την επιλογή του όρου «κόμικς» αντί του όρου «graphic novels», καθώς και τη διατήρηση του τύπου στον πληθυντικό.
Η διαμεσική μεταφορά από το λογοτεχνικό κείμενο σε κόμικς αποτελεί μία ενδιαφέρουσα και δημιουργική πορεία, καθώς μάλιστα «η αλλαγή όχι μόνο είναι αναπόφευκτη αλλά θα υπάρξουν πολλές πιθανές αιτίες για αλλαγές στη διαδικασία της διασκευής» (Hutcheon 2012, 142). Το κόμικς αποτελεί ένα καλλιτεχνικό τρόπο έκφρασης της προσωπικής ανάγνωσης και ανταπόκρισης των καλλιτεχνών. Στο παρόν άρθρο θα αναφερθώ σε 3+1 κείμενα της ελληνικής και της ξένης λογοτεχνίας που διασταυρώθηκαν με την καλλιτεχνική ματιά δημιουργών κόμικς, προτείνοντας νέες αναγνωστικές δοκιμές.
Η κερένια κούκλα (2017, 2018)
Το πρωτότυπο έργο του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου εκδόθηκε ως αυτοτελές βιβλίο στα 1911. Βρισκόμαστε στην Αθήνα των αρχών του περασμένου αιώνα. Ο Νίκος και η Βεργινία είναι ένα ευτυχισμένο ζευγάρι έως ότου η Βεργινία αρρωσταίνει βαριά. Η Λιόλια, ένα κορίτσι που σφύζει από ζωή καταφτάνει στο σπίτι, για να την φροντίσει. Όσο, όμως, το τέλος της Βεργινίας πλησιάζει, ο Νίκος και η Λιόλια συνάπτουν ερωτικό δεσμό στη σκιά ενός δυσοίωνου μέλλοντος και μιας τραγωδίας που πλησιάζει. Τη διασκευή του πρωτότυπου ανέλαβαν οι Ηλίας Κατιρτζιγιανόγλου (προσαρμογή), Γιώργος Τσιαμάντας (εικονογράφηση) και Φρειδερίκος Ρούσσος (στοιχειοθεσία-σύνθεση εξωφύλλου-γραφιστική επιμέλεια). Το κόμικς της Κερένιας κούκλας γνώρισε δύο εκδόσεις, η πρώτη το 2017 και η δεύτερη τον Απρίλιο του 2018 στα πλαίσια της Comicdom Con Athens 2018.
Το Γιούσουρι και άλλες φανταστικές ιστορίες (2012)
Έξι διηγήματα συναντιόνται σε αυτό το κόμικς των Δημήτρη Βανέλλη (διασκευή) και Θανάση Πέτρου (εικονογράφηση). Πρόκειται για τα: «Εις το Φως της Ημέρας» του Κωνσταντίνου Καβάφη, «Το Γιούσουρι» του Ανδρέα Καρκαβίτσα, «Ο ονειροπόλος» του Κώστα Καρυωτάκη, «Κλεοπάτρας θάνατος» του Πλάτωνα Ροδοκανάκη, «Ο Σκέλεθρας» του Νίκου Νικολαΐδη του Κύπριου και τέλος, το «Υπό την βασιλικήν δρυν» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Αυτό το κόμικς είναι ένα ενδιαφέρον πόνημα, καθώς περιλαμβάνει έργα ορισμένων λογοτεχνών, όπως ο Καβάφης και ο Καρυωτάκης που είναι περισσότερο γνωστοί για την ποιητική τους παραγωγή.
Η Πάπισσα Ιωάννα (2015)
Το κοινό της Comicdom Con Athens 2016 το ανέδειξε ως το καλύτερο κόμικς. Η «μεσαιωνική μελέτη», το ιδιότυπο αυτό ιστορικό μυθιστόρημα του Εμμανουήλ Ροΐδη που κυκλοφόρησε το 1866 και αφορίστηκε από την Σύνοδο της Εκκλησίας, συναντά μετά από 150 χρόνια τη μεταφορά της σε κόμικς. Το πόνημα είναι του Λευτέρη Παπαθανάση (διασκευή-εικονογράφηση). Ένα έργο που κλόνισε τα λογοτεχνικά νερά της Ελλάδας στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα με την πορεία μίας γυναίκας προς τον θρόνο του πάπα της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, τραβά τα αναγνωστικό βλέμμα του Παπαθανάση και εκείνος το φέρνει εμπρός μας με μία επιτυχημένη μεταφορά στο είδος που θα υπηρετήσει ξανά, λίγο αργότερα, με το κόμικς Τέρμινους. Εικονογραφημένο αφήγημα για τους ανθρώπους του Εμφυλίου (2017).
Macbeth (2008)
Για το τέλος άφησα την επιλογή από την ξένη λογοτεχνία. Η κορυφαία τραγωδία Macbeth του William Shakespeare μεταφέρεται σε κόμικς από τους John McDonald (διασκευή) και Jon Haward (εικονογράφηση) σε 144 σελίδες, κερδίζοντας διθυραμβικές κριτικές παγκοσμίως. Ο στρατηγός Macbeth σε αυτή τη μεταφορά αποκτά ζωή, πέρα από τη θεατρική σκηνή, με τα ζωηρά χρώματα του Haward. Ευτυχώς, ο εκδοτικός οίκος του κόμικς έχει προχωρήσει στην έκδοση και άλλων έργων του Shakespeare, όπως Romeo & Juliet, Henry V, The Tempest και A Midsummer Night’s Dream.
Είτε έχετε διαβάσει τα πρωτότυπα είτε όχι, μη διστάσετε να αναζητήσετε τις μεταφορές τους. Μπορεί το κόμικς να μην είναι λογοτεχνία, καθώς ως είδος έχει τις δικές του διαφορετικές συμβάσεις, όμως, αυτό σε καμία περίπτωση δε στερεί τη μαγεία από τη διαδικασία της ανάγνωσης. Τα κόμικς έχουν το προνόμιο να ζωντανεύουν με μεγάλη ευκολία τις ιστορίες, τους πρωταγωνιστές, τα συναισθήματα και τον χρονότοπο. Καλή ανάγνωση!
Πηγές:
• Καπλάνης Τάσος Α., 2018, «Το ελληνικό graphic novel» στο αφιέρωμα Νεοελληνική λογοτεχνία σε κόμικς, Το Βήμα, 17/08/2017, μέρος 2, 10-11. Διαθέσιμο και στο: https://www.tovima.gr/2018/08/17/books-ideas/to-elliniko-graphic-novel-neoelliniki-logotexnia-se-komiks/.
• Hucheon Linda, 2012, A theory of adaptation, Second Edition, Oxfordshire: Taylor & Francis Ltd.
Γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης το 1997, όπου και μεγάλωσε. Είναι τελειόφοιτος του Τμήματος Φιλολογίας του ΑΠΘ, στον τομέα Μεσαιωνικών και Νεοελληνικών Σπουδών. Οι μεγάλες του αγάπες είναι η λογοτεχνία, το θέατρο, η ζωγραφική, η μουσική. Κείμενα και ποιήματά του έχουν δημοσιευθεί σε εφημερίδες και περιοδικά του τόπου του.
