Της Άλκηστης Κατσάλη,
Πριν από 68 χρόνια, την Κυριακή 30 Μαρτίου του 1952 εκτελείται ο Νίκος Μπελογιάννης μαζί με τους Δημήτρη Μπάτση, Νίκο Καλούμενο και Ηλία Αργυριάδη πίσω από το νοσοκομείο «Σωτηρία» διά τουφεκισμού. Και οι τέσσερις καταδικάστηκαν σε θάνατο ως «κατάσκοποι». Το πρωτοφανές είναι ότι η εκτέλεσή τους έγινε ημέρα Κυριακή, μια ημέρα κατά την οποία οι εκτελέσεις δε συνέβαιναν, ούτε τα χρόνια της κατοχής, καθώς ούτε και με φώτα προβολέων, όπως έγινε στη συγκεκριμένη περίπτωση.
Ο Νίκος Μπελογιάννης γεννήθηκε στις 22 Δεκεμβρίου 1915 στην Αμαλιάδα. Ήταν Έλληνας αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης κατά των Γερμανών, ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ και στέλεχος του ΔΣΕ. Σπούδασε στη Νομική σχολή Αθηνών, ωστόσο πριν αποφοιτήσει συνελήφθη λόγω της εμπλοκής του στο παράνομο τότε ΚΚΕ και φυλακίστηκε στην Ακροναυπλία, στα χρόνια της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου του Μεταξά. Στον πόλεμο του 1940 όντας έγκλειστος στην Ακροναυπλία, ζήτησε μαζί με τους 600 κρατούμενούς του να πολεμήσει στην πρώτη γραμμή. Η κυβέρνηση Μεταξά αρνήθηκε και το 1941 παραδόθηκαν στις γερμανικές αρχές της Κατοχής. Ο Μπελογιάννης υπήρξε στενός συνεργάτης του Άρη Βελουχιώτη. Κατά την περίοδο του ελληνικού εμφυλίου πολέμου ήταν πολιτικός επίτροπος της 10ης Μεραρχίας του ΔΣΕ. Μετά το τέλος του εμφυλίου και τη συνακόλουθη ήττα του ΔΣΕ, εγκατέλειψε την Ελλάδα και εγκαταστάθηκε ως πολιτικός πρόσφυγας στην Πολωνία. Το 1950 επέστρεψε κρυφά στην Ελλάδα με το ψευδώνυμο Ερρίκος Πανόζ. Σκοπός του ήταν η ανασυγκρότηση των οργανώσεων του τότε παράνομου ΚΚΕ στην Αθήνα. Στις 20 Δεκεμβρίου 1950 συνελήφθη και δικάστηκε για την εμπλοκή του με το ΚΚΕ, το οποίο είχε κηρυχθεί παράνομο θεωρούμενο ως εγκληματική οργάνωση. Κατηγορήθηκε, επίσης, ως κατάσκοπος της Σοβιετικής Ένωσης.
Η πρώτη δίκη ξεκίνησε στις 19 Οκτωβρίου 1951 στην Αθήνα μαζί με 92 κατηγορούμενους συνολικά από το Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών στο Αρσάκειο Δικαστικό Μέγαρο. Μάλιστα, ένα από τα μέλη του δικαστηρίου ήταν και ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, ο μετέπειτα δικτάτορας του καθεστώτος της 21ης Απριλίου. Στις 16 Νοεμβρίου ολοκληρώνεται η δίκη με δώδεκα θανατικές καταδίκες. Ωστόσο, ο πρωθυπουργός Νικόλαος Πλαστήρας δήλωσε ότι η απόφαση δε θα εκτελεστεί, καθώς προηγήθηκαν έντονες αντιδράσεις και δημόσια κατακραυγή. Ο Μπελογιάννης, όμως, και ορισμένοι άλλοι κατηγορούμενοι παραπέμφθηκαν σε νέα δίκη με την κατηγορία της κατασκοπείας, η οποία στόχευε στην αναίρεση της απόφασης του Πλαστήρα.
Στις 16 Νοεμβρίου 1951 η Ασφάλεια Προαστίων της Ελληνικής Χωροφυλακής ανακαλύπτει παράνομους ασύρματους κι έτσι δίνεται η ευκαιρία στους στρατοδίκες για επιστράτευση του νόμου περί κατασκοπείας. Ο Μπελογιάννης και οι άλλοι κατηγορούμενοι οδηγούνται σε νέα δίκη. Η δεύτερη δίκη αρχίζει στις 15 Φεβρουαρίου 1952. Ο Μπελογιάννης αρνήθηκε όλες τις κατηγορίες και προέβαλε τις πατριωτικές ενέργειες του ίδιου αλλά και του ΚΚΕ στα χρόνια της κατοχής.
Αξίζει να σημειωθεί πως η δίκη του Νίκου Μπελογιάννη έλαβε μεγάλη δημοσιότητα όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε αρκετές πόλεις της Ευρώπης, στις οποίες έγιναν εκδηλώσεις συμπαράστασης. Μέσα σε χρονικό διάστημα μίας εβδομάδας, η κυβέρνηση Πλαστήρα έλαβε περίπου 250.000 τηλεγραφήματα από όλο τον κόσμο, με τα οποία πολλοί επώνυμοι και μη ζητούσαν να μην εκτελεσθεί ο Μπελογιάννης. Ακόμη και ο αρχιεπίσκοπος Σπυρίδων είχε χαρακτηρίσει τον Μπελογιάννη, που πεθαίνει για τις ιδέες του χωρίς να πιστεύει στη μετά θάνατον ζωή, «ανώτερο» σε πίστη κι από τους πρώτους χριστιανούς. Ίσως, μάλιστα, αυτός ήταν και ο λόγος που εκτελέστηκαν Κυριακή ξημερώματα. Λόγω των πολλών και έντονων κινητοποιήσεων, ο κόσμος δεν έπρεπε να γνωρίζει την ημέρα, τον τόπο και την ακριβή ώρα για να αποφευχθούν τυχόν εντάσεις.
Έτσι, παρά τις αντιδράσεις και τις κινητοποιήσεις, το δικαστήριο καταδίκασε ομόφωνα σε θάνατο τον Νίκο Μπελογιάννη, την Έλλη Παππά, τον Νίκο Καλούμενο, τον Δημήτρη Μπάτση, τον Ηλία Αργυριάδη και τον Τάκη Λαζαρίδη. Ωστόσο, ένα γράμμα του Νίκου Πλουμπίδη -ηγετικού στελέχους του ΚΚΕ- έρχεται στη δημοσιότητα. Με αυτό ο Πλουμπίδης αναλαμβάνει την πλήρη ευθύνη για την καθοδήγηση του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ και υπόσχεται να παρουσιαστεί στις αρχές, προκειμένου να μην εκτελεσθεί ο Νίκος Μπελογιάννης. Ακολουθεί η διάψευση από τον Νίκο Ζαχαριάδη. Το Πολιτικό Γραφείο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ χαρακτηρίζει την επιστολή «μύθευμα της Ασφάλειας», ενώ την ίδια στιγμή το Υπουργείο Εσωτερικών ανακοινώνει τη γνησιότητα της επιστολής και υπογραφής.
Ο βασιλιάς Παύλος, που είχε τον τελευταίο λόγο για τις εκτελέσεις, δεν έδωσε καμία χάρη παρά τις διεθνείς εκκλήσεις. Εν τέλει στις 30 Μαρτίου 1952, ημέρα Κυριακή και ώρα 04:10 τα χαράματα, Μπελογιάννης, Καλούμενος, Μπάτσης και Αργυριάδης μεταφέρθηκαν από τις φυλακές της Καλλιθέας στο στρατόπεδο του Γουδί και εκτελέστηκαν διά τουφεκισμού. Η Έλλη Παππά δεν εκτελέστηκε καθώς κυοφορούσε το παιδί του Μπελογιάννη το οποίο γέννησε μέσα στη φυλακή και ο Τάκης Λαζαρίδης λόγω του νεαρού της ηλικίας του.
Ο Νίκος Μπελογιάννης έμεινε γνωστός ως ο «Άνθρωπος με το Γαρύφαλλο», καθώς κρατούσε στα χέρια του καθημερινά καθ’ όλη τη διάρκεια της δίκης του ένα κόκκινο γαρύφαλλο. Ο ίδιος ο Πάμπλο Πικάσο εμπνεύστηκε ένα σκίτσο από την εικόνα του Μπελογιάννη με το γαρύφαλλο, που έγινε διάσημο. Με τον θάνατό του ο Μπελογιάννης έγινε ένας από τους μεγαλύτερους ήρωες της ελληνικής Αριστεράς. Λίγες μέρες μετά την εκτέλεση, το όνομά του δόθηκε σε πλατείες και δρόμους σε διάφορες σοσιαλιστικές χώρες, καθώς και σε χωριό στην Ουγγαρία που στέγαζε Έλληνες πολιτικούς πρόσφυγες. Το χωριό Μπελογιάννης υπάρχει μέχρι και σήμερα.
Βιβλιογραφία
- Ιστορία της Αντίστασης 1940-45, Εκδόσεις Αυλός, Αθήνα 1979
- Υπόθεση Νίκου Μπελογιάννη. Η προανακριτική έκθεση της Ασφάλειας για την πρώτη δίκη, Χατζηδημητράκος Νίκος, 2015
- Έτσι αγαπάμε εμείς στην Ελλάδα, Σακελλαρόπουλος, 2016
- Ζευγάρια που έγραψαν την ιστορία της Ελλάδας, Λένα Διβάνη, 2019
Γεννημένη το 2000 και μεγαλωμένη στα Γρεβενά. Σπουδάζει Ιστορία και Αρχαιολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και κατά καιρούς παρακολουθεί διάφορες επιμορφώσεις στον τομέα της, φέροντας έντονο ενδιαφέρον στην Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία. Στον ελεύθερό της χρόνο επιλέγει να διαβάζει ιστορικά βιβλία και ποίηση.
