Συνέντευξη στον Μανώλη Ανδριγιαννάκη,
Η Κωνσταντίνα Κοτταρίδη είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια του Τμήματος Οικονομικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Διευθύντρια του ΠΜΣ και του Εργαστηρίου Βιοοικονομίας, Κυκλικής Οικονομίας και Βιώσιμης Ανάπτυξης. Έχει διατελέσει μέλος ΔΕΠ του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, ενώ έχει διδάξει επίσης στο Iowa State University (ΗΠΑ), στο London School of Economics (ΗΒ), στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπως και στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.
Είναι κάτοχος Προπτυχιακού Τίτλου Σπουδών του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος (MSc.) Οικονομικής Επιστήμης του Iowa State University (ISU) – USA, με “Minor” από το Τμήμα Στατιστικής του ίδιου Πανεπιστημίου, καθώς και Διδακτορικού Διπλώματος (PhD) του Τμήματος Διεθνών Ευρωπαϊκών και Οικονομικών Σπουδών του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Άρτια ακαδημαϊκός με περγαμηνές και βαθιά γνώση της οικονομικής επιστήμης και των συναφών αντικειμένων.
Ακόμη, έχει πλούσιο ερευνητικό έργο πάνω στα αντικείμενα της Οικονομικής Ανάπτυξης και Μεγέθυνσης, των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων και Πολυεθνικών Επιχειρήσεων, με έμφαση σε θέματα τεχνολογίας, καινοτομίας και βιωσιμότητας των Μικρομεσαίων Επιχειρήσεις και της διεθνοποίησής τους. Το έργο της έχει δημοσιευτεί σε διεθνή έγκριτα περιοδικά, ενώ έχει συμμετάσχει σε πλήθος διεθνών συνεδρίων, είτε παρουσιάζοντας την έρευνά της είτε σε οργανωτικό ρόλο.
Στη συνέντευξή της στο OffLine Post μάς μιλάει για τις επιπτώσεις του κορωνοϊού στην ευρωπαϊκή και την ελληνική οικονομία, καθώς και για τα μέτρα που έχουν λάβει οι ευρωπαϊκοί θεσμοί για τον περιορισμό της νέας κρίσης και τη στήριξη των κρατών-μελών. Επίσης, απαντάει για την προοπτική έκδοσης ευρω-ομολόγων, τη διαμάχη που έχει ξεσπάσει μεταξύ των Ευρωπαίων ηγετών και τον κίνδυνο που αυτή συνεπάγεται για την ενότητα της Ένωσης.
- Πιστεύετε ότι η εξάπλωση του κορωνοϊού και τα μέτρα που έχουν ληφθεί για τον περιορισμό της, θα μπορούσαν να οδηγήσουν την ευρωπαϊκή οικονομία σε ύφεση;
Ασφαλώς βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα οικονομική κρίση που θα ταλανίσει ολόκληρο τον κόσμο και όχι μόνο την ευρωπαϊκή οικονομία. Αυτή τη στιγμή, τα περιοριστικά μέτρα για την αντιμετώπιση του ιού έχουν σταματήσει την παραγωγή σε πολλούς κλάδους και έχουν βυθίσει τη ζήτηση για άλλους. Είναι ένα διπλό πρόβλημα ζήτησης και προσφοράς και για τον λόγο αυτό, θέλει μεγάλη προσοχή η αντιμετώπισή του τόσο από τις εκάστοτε κυβερνήσεις όσο και από την ΕΕ ειδικότερα, για να μπορέσουμε να μετριάσουμε τις επιπτώσεις και να μη βρεθούμε σε μακροχρόνια ύφεση.
- Ποιες θα είναι οι επιπτώσεις, κατά τη γνώμη σας, όλης αυτής της κατάστασης για τις οικονομίες των κρατών-μελών της ΕΕ και ιδιαίτερα για την εγχώρια;
Είναι δύσκολο σε αυτήν τη φάση να κάνει κάποιος σαφείς εκτιμήσεις για τις επιπτώσεις και την έκταση αυτών. Και αυτό γιατί κανείς δε μπορεί να προβλέψει με ασφάλεια το τέλος του κορωνοϊού, δηλαδή τη φάση που θα αρχίσει η ύφεσή του, που θα μας επιτρέψει να επανέλθουμε σιγά σιγά στην κανονικότητα και να πάρει πάλι μπρος η οικονομική δραστηριότητα. Επίσης, οι επιπτώσεις εξαρτώνται εν πολλοίς και από τις επιστημονικές ανακαλύψεις για τον κορωνοϊό. Σε κάθε περίπτωση, πάντως, είναι σαφές ότι τα 2 πρώτα τρίμηνα του 2020 θα είναι εξαιρετικά υφεσιακά για τις οικονομίες και πολύ φοβούμαι και το τρίτο, μέχρι να αποκατασταθεί η ομαλότητα· και αυτό με τα καλά σενάρια ότι τον Ιούνιο θα μπορέσουμε και εμείς ως χώρα, αλλά και οι υπόλοιπες χώρες, να πούμε ότι έχουμε ξεπεράσει τη δίνη της πανδημίας. Αυτό πρακτικά σημαίνει απώλεια ΑΕΠ για τις χώρες και αύξηση της ανεργίας.
Σε δυσχερέστερη θέση θα βρεθούν χώρες με μεγάλη δανειακή επιβάρυνση όπως η Ιταλία και ιδιαίτερα η Ελλάδα. Πράγματι, ο κορωνοϊός αποτελεί μεγάλο πλήγμα για τη χώρα μας. Μετά από 10 χρόνια ύφεσης και σκληρής λιτότητας, τη στιγμή που διαφαινόταν η ανάκαμψη όπως καταμαρτυρούσαν και οι αντιδράσεις των αγορών, ο κορωνοϊός μάς φέρνει πάλι πίσω, τουλάχιστον για έναν χρόνο. Ιδιαίτερη βαρύτητα πρέπει να δοθεί στην προσπάθεια να μην επιβαρυνθούμε πολύ περισσότερο δανειακά, καθώς ήδη το χρέος μας είναι στο 175% του ΑΕΠ και μια περαιτέρω επιδείνωση μπορεί να σημάνει και πάλι την απώλεια εμπιστοσύνης στις αγορές, κάτι που μας βασάνισε τα προηγούμενα χρόνια και που κατακτήθηκε με πολλές θυσίες των Ελλήνων πολιτών.
- Πώς κρίνετε τις πολιτικές που έχουν ακολουθήσει μέχρι στιγμής οι ευρωπαϊκοί θεσμοί για τη στήριξη των οικονομιών των ευρωπαϊκών κρατών, όπως η χαλάρωση των όρων του Συμφώνου Σταθερότητας για τα δημοσιονομικά, το νέο έκτακτο πακέτο ποσοτικής χαλάρωσης από την ΕΚΤ και η άμεση χρηματοδότηση των κρατών για τη στήριξη των επιχειρήσεων;
Ευτυχώς, αυτή τη φορά, εν αντιθέσει με το 2008, οι Ευρωπαϊκοί θεσμοί φαίνεται ότι αντιδρούν πιο επιθετικά και άμεσα. Τα μέτρα ασφαλώς και είναι στη σωστή κατεύθυνση και σαφώς δε θα μπορούσε να ισχύσει ως έχει το Σύμφωνο Σταθερότητας. Αυτό είναι κάτι για το οποίο δε θα έπρεπε καν να γίνεται συζήτηση εν μέσω αυτής της λαίλαπας. Επίσης, η ποσοτική χαλάρωση της ΕΚΤ των 750 δισ., στην οποία συμμετέχει και η Ελλάδα αυτήν τη φορά, είναι σημαντική για τη διοχέτευση ρευστότητας στις οικονομίες. Ωστόσο, αναρωτιέται κάποιος αν επαρκούν αυτά τα μέτρα. Ακούγοντας την Καγκελάριο κ. Μέρκελ να κάνει λόγο για ύφεση που μπορεί να φτάσει και το 10% στη Γερμανία, τα κεφάλαια αυτά φαντάζουν λίγα με βάση αυτές τις εκτιμήσεις. Και βέβαια, πρέπει να τονίσω ότι και πάλι όλα θα εξαρτηθούν από τη διάρκεια της πανδημίας και των ιατρικών εξελίξεων.
- Απαιτούνται, θεωρείτε, πιο ισχυρά μέτρα για τη στήριξη της ευρωπαϊκής οικονομίας, όπως υποστήριξε πριν λίγες ημέρες και ο τέως πρόεδρος της ΕΚΤ, Μάριο Ντράγκι;
Συντάσσομαι απόλυτα με την άποψη του Μάριο Ντράγκι. Είναι η ώρα οι ευρωπαϊκοί θεσμοί να επιδείξουν την αποφασιστικότητα και την αλληλεγγύη που αρμόζει σε μια Ένωση. Ο κ. Ντράγκι έκανε λόγο για την ταχύτητα της αντίδρασης και τη γενναιότητα των μέτρων που πρέπει να ληφθούν για να αποτραπεί μια μακροχρόνια ύφεση. Επίσης, μίλησε για την ανάγκη να αποδεχτούμε όλοι στην ΕΕ την ύπαρξη μεγαλύτερου δημοσίου χρέους στους εθνικούς μας λογαριασμούς, αν θέλουμε να σώσουμε τον ιδιωτικό τομέα και την παραγωγική μας βάση. Και, φυσικά, κάνει λόγο για αλλαγή νοοτροπίας στην ΕΕ, τονίζοντας πως η απώλεια εισοδήματος δεν είναι από λάθος χειρισμούς κανενός κράτους-μέλους.
- Ποια είναι η γνώμη σας με την προοπτική έκδοσης ευρω-ομολόγων για την εξεύρεση πρόσθετης ρευστότητας, στην κατεύθυνση της κάλυψης των έκτακτων αναγκών χρηματοδότησης των ευρωπαϊκών κρατών;
Η συζήτηση για τα ευρω-ομόλογα δεν είναι καινούργια. Έχει γίνει ξανά με την απαρχή της κρίσης του 2008. Και τότε οι Βόρειες χώρες είχαν αντιταχθεί σε αυτήν την προοπτική. Ο λόγος είναι ότι τα ομόλογα της κάθε χώρας αντανακλούν το ρίσκο της χώρας στις αποδόσεις τους και έτσι οι χώρες έχουν κίνητρο να προσέχουν τη δημοσιονομική τους κατάσταση, προκειμένου να μπορούν να δανείζονται με καλά επιτόκια από τις αγορές. Με την έκδοση ευρω-ομολόγου χάνεται το ιδιοσυγκρασιακό ρίσκο και το ομόλογο αντιμετωπίζεται ενιαία.
Έτσι, χώρες που απολαμβάνουν πολύ χαμηλά επιτόκια στις αγορές (π.χ. η Γερμανία) και δανείζουν τις άλλες χώρες αποκομίζοντας κέρδη, είναι φυσικό να μην επιθυμούν κάτι τέτοιο. Με το ευρω-ομόλογο υπάρχει πάντα κίνητρο στις χώρες να μην προσέχουν και τόσο πολύ τα δημοσιονομικά τους, έχοντας ως δικλείδα ασφαλείας τον δανεισμό μέσω αυτού. Ωστόσο, σήμερα βρισκόμαστε μπροστά σε μια πρωτοφανή κατάσταση, χτυπημένοι όλοι από έναν ιό που ούτε οι επιστήμονες δεν έχουν κατανοήσει ακόμη και ο οποίος συμπαρασύρει τους πάντες. Οι οικονομικές συνέπειες δεν είναι αποτέλεσμα λάθους και χαλαρής πολιτικής από κάποιο κράτος, αλλά είναι αποτέλεσμα εξωγενών παραγόντων που δε μπορεί κανείς να ελέγξει. Επομένως, είναι θέμα ευρωπαϊκής επιβίωσης. Αυτό, εξάλλου, τόνισε και ο Μάριο Ντράγκι στην πρόσφατη τοποθέτησή του, υπογραμμίζοντας την ανάγκη αλλαγής νοοτροπίας μπροστά σε αυτήν την πρωτοφανή κρίση.
- Κατά την άποψή σας, η τρέχουσα κρίση, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικότερα κεντρικά από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς ή σε επίπεδο κράτους-μέλους με την απαραίτητη, βέβαια, χρηματοδότησή τους με κοινοτικά κονδύλια;
Χρειάζεται πολύ καλός συνδυασμός και συνεργασία των δύο για να επιτύχει οποιαδήποτε πολιτική. Ευρωπαϊκές πολιτικές, χωρίς αντίστοιχες εθνικές πολιτικές, δε μπορούν να επιτύχουν και αντίθετα εθνικές πολιτικές, χωρίς τη στήριξη των θεσμών, πάλι δεν είναι εφικτές. Σε κάθε περίπτωση, άποψή μου είναι πως θα χρειαστούν πολύ πιο γενναία μέτρα εκ μέρους των ευρωπαϊκών θεσμών για την αντιμετώπιση αυτής της κρίσης. Το ζητούμενο είναι να είναι και έγκαιρα αυτά τα μέτρα. Η ταχύτητα αντίδρασης παίζει πολύ μεγάλο ρόλο σε τέτοιας έκτασης κρίσεις.
- Όπως είδαμε τις τελευταίες μέρες, στην πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής, οι Ευρωπαίοι ηγέτες απέτυχαν να συμφωνήσουν στην έκδοση του «κορωνο-ομολόγου», μετά την άρνηση της Γερμανίας και άλλων κρατών της βόρειας Ευρώπης, όπως η Ολλανδία. Εκτιμάτε ότι δύναται να απειληθεί η συνοχή της Ένωσης, αν δεν υπάρξουν υποχωρήσεις, ώστε να βρεθεί μια συμφωνία που θα καλύπτει τις έκτακτες ανάγκες των κρατών-μελών που υποφέρουν περισσότερο από τον κορωνοϊό;
Ανέφερα και παραπάνω ότι αυτήν τη στιγμή η ΕΕ βρίσκεται στο σημείο μηδέν, δηλαδή μπροστά σε μια ιστορική στιγμή που θα δείξει είτε το πρόσωπο αλληλεγγύης και συνοχής που αρμόζει σε κάθε Ένωση και συνάδει με το πνεύμα της δημιουργίας της εξ αρχής, είτε θα καταδικαστεί σε μια αδιέξοδη πορεία που αποτέλεσμα θα έχει την επάνοδο, πολύ πιο ισχυρά αυτήν τη φορά, του ευρωσκεπτικισμού, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε κάθε πιθανή έκβαση.
- Εκτιμάτε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορέσει τελικά να διαχειριστεί αποτελεσματικά την κατάσταση που έχει διαμορφωθεί, περιορίζοντας κατά το δυνατόν τις επιπτώσεις στην οικονομία από τη νέα κρίση;
Θέλω να πιστεύω ότι έχουμε γίνει σοφότεροι μετά από τόσα χρόνια κρίσης και διαβουλεύσεων και ότι οι θεσμοί θα αντιληφθούν τη σοβαρότητα της κατάστασης και θα επιδείξουν το ανάλογο σθένος. Είναι αλήθεια ότι οι κουλτούρες των κρατών-μελών είναι πολύ διαφορετικές, ωστόσο, από τη στιγμή που αποφασίζεις να συμμετέχεις σε μια Ένωση για να επωφεληθείς από τα καλά αυτής, θα πρέπει να είσαι διατεθειμένος να συνεισφέρεις και στα δύσκολα, βάζοντας λίγο νερό στο κρασί της εθνικής κουλτούρας σου.
Ευχαριστούμε θερμά την κα. Κοτταρίδη για την παραχώρηση της συνέντευξης!
