Της Ευαγγελίας Παλαιολόγου,
Από τον Μεσαίωνα στους Νεότερους Χρόνους
Οι οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές που συντελέστηκαν από τον 12ο αιώνα και έπειτα, καθώς και οι πνευματικές δυνάμεις της εποχής εκείνης, σηματοδότησαν τη σταδιακή μετατόπιση από τον Μεσαίωνα προς τους Νέους Χρόνους, όπως ονομάζονταν. Πιο συγκεκριμένα, ο περιορισμός των φεουδαρχικών δικαιωμάτων στα αστικά κέντρα, η ανάπτυξη του πολιτικού ρόλου των βιοτεχνών και των τραπεζιτών, η άσκηση έντονης κριτικής προς τις απαρχαιωμένες αξίες της Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας, η ίδρυση Πανεπιστημίων και η συμφιλίωση του θρησκευτικού δόγματος με τη φιλοσοφία και την επιστήμη ήταν μερικές μόνο από τις ενδείξεις που επιβεβαίωναν ότι ο Μεσαιωνικός καιρός είχε περάσει και ότι ο κόσμος βρισκόταν μπροστά στο μεγαλείο των Νέων Χρόνων και της Αναγέννησης.
Η εποχή της Αναγέννησης
Παρ’ όλο που ο όρος της Αναγέννησης παραπέμπει κυρίως στις τέχνες και τα εικαστικά, στην πραγματικότητα πρόκειται για μια γενικότερη πνευματική τάση, η οποία στήριζε την αναβίωση των αξιών της κλασικής αρχαιότητας και την αποδέσμευση των ανθρώπων από τη θρησκευτική μονομέρεια. Ο Αναγεννησιακός άνθρωπος ήταν πιο ελεύθερος, δημιουργικός, ερευνητικός και με πυξίδα τον αρχαίο κόσμο μπορούσε πλέον να στοχεύει σε ένα καλύτερο μέλλον. Με την Αναγέννηση, η Ευρώπη εισήλθε πανηγυρικά στην εποχή του νεότερου πολιτισμού της.
Οι δρόμοι της δημιουργίας
Η άνθιση και ανάπτυξη του πολιτισμού ξεκίνησε από την Ιταλία και κυρίως από τη Φλωρεντία, τη Ρώμη και τη Βενετία. Διάφοροι ήταν οι λόγοι για τους οποίους η Αναγέννηση ξεκίνησε από την Ιταλία. Ο ένας ήταν ότι η Ιταλία είχε ισχυρότερη κλασική παράδοση από κάθε άλλη χώρα της δυτικής Ευρώπης. Μάλιστα, σε μερικές ιταλικές πόλεις, ίχνη του παλιού ρωμαϊκού εκπαιδευτικού συστήματος είχαν επιζήσει στα σχολεία των δήμων. Και είναι, επίσης, αλήθεια ότι η Ιταλία είχε περισσότερη κοσμική κουλτούρα από τις περισσότερες χώρες της λατινικής χριστιανοσύνης. Τα ιταλικά πανεπιστήμια είχαν ιδρυθεί κυρίως για τη μελέτη του δικαίου και της ιατρικής, παρά της θεολογίας. Πέραν της Ιταλίας βέβαια, τα Πανεπιστήμια της Ευρώπης στόχευαν πλέον σε μια ευρεία προσέγγιση στην οικονομική, πνευματική και κοινωνική ζωή.
Το κίνημα του Ανθρωπισμού
Η στροφή προς τη βαθύτερη γνώση των λατινικών και ελληνικών γραμμάτων και της αρχαιότητας ονομάστηκε Ανθρωπισμός. Ωστόσο, ήδη από τον 10ο έως τον 15ο αιώνα, ιδιαίτερα κατά την εποχή των Παλαιολόγων, οι άνθρωποι ασχολήθηκαν με τη μελέτη της αρχαίας γραμματείας. Η διαφορά, όμως, έγκειται στο ότι ο Αναγεννησιακός άνθρωπος δεν αρκέστηκε απλά στη μελέτη αρχαίων κειμένων, αλλά προσπάθησε να αντλήσει από αυτόν αξίες και ιδανικά που θα λειτουργούσαν ως θεμέλια του σύγχρονου κόσμου. Οι φορείς του Ανθρωπισμού ήταν βαθιά θρησκευόμενοι, όμως τοποθέτησαν τον άνθρωπο στο κέντρο του κόσμου, αναζητώντας την αληθινή πίστη. Ο άνθρωπος αισθανόταν πλέον ελεύθερος, υπεύθυνος, δραστήριος και δημιουργικός, έτοιμος να αναλάβει τα ηνία της ζωής του. Οι ανθρωπιστές οραματίζονταν έναν νέο τύπο ανθρώπου, τον Καθολικό άνθρωπο (homo universalis) που ήταν υπεύθυνος για τη μοίρα του.
Οι Έλληνες λόγιοι που κατέφυγαν στην Ιταλία πριν και μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης συνέβαλαν καθοριστικά στην αναβίωση των ελληνικών γραμμάτων. Σημαντικές προσωπικότητες του ελληνικού πνευματικού κόσμου έφτασαν στην Ιταλία όπως ο Ιωάννης Ή Παλαιολόγος, ο Μάρκος ο Ευγενικός, ο επίσκοπος Νικαίας Βησσαρίων και άλλοι. Η δραστηριότητα αυτή των Ελλήνων λογίων κατά τον 15ο και 16ο αιώνα ενίσχυσε τις ανθρωπιστικές σπουδές στη Δύση. Αναπτύχθηκε έντονο ενδιαφέρον για την έκδοση αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων και για τη συλλογή αρχαίων κειμένων.
Η διάδοση της Αναγέννησης και του Ανθρωπισμού
Στη διάδοση της Αναγέννησης και του Ανθρωπισμού καταλυτική ήταν η συμβολή της τυπογραφίας. Όταν ο Ιωάννης Γουτεμβέργιος, γύρω στο 1450, χρησιμοποίησε κινητά μεταλλικά στοιχεία για την εκτύπωση βιβλίων, η ανθρωπότητα βρέθηκε μπροστά σε ένα κοσμοϊστορικό γεγονός, την ανακάλυψη της τυπογραφίας. Έτσι, η Αναγέννηση και ο Ανθρωπισμός γρήγορα ξεπέρασαν τα όρια της Ιταλικής Χερσονήσου και έγιναν κίνημα ευρωπαϊκό. Η Γαλλία, η Γερμανία, οι Κάτω Χώρες και η Ιβηρική χερσόνησος έγιναν εστίες της Αναγέννησης στη Δυτική Ευρώπη, ενώ στην Αμβέρσα, το Παρίσι, το Στρασβούργο, το Μιλάνο και τη Βενετία αναπτύχθηκε η δραστηριότητα εκδοτικών οίκων και σημαντικών Πανεπιστημίων.
Βιβλιογραφία
- Burns, E.M. (2006). Ευρωπαϊκή Ιστορία: ο Δυτικός πολιτισμός και οι Νεότεροι χρόνοι. Αττική, εκδ. Επίκεντρο.
- Wells, C. (2008). Σαλπάροντας απ’ το Βυζάντιο. Αθήνα, εκδ. Αλεξάνδρεια.
- Δημητρούκας, Ι., Θουκυδίδης, Ι., Μπαρούτας, Κ. (2013). Ιστορία του Μεσαιωνικού και του Νεότερου Κόσμου 565-1815. Αττική, Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού.
